Tayyorladi: Jumaniyozov Murod REJA: REJA: O‘zbekiston Respublikasi pul tizimi va uning rivojlanishi. Milliy pul tizimi elementlarining shakllanishi. Milliy valyuta sumning muomalaga kiritilishi. Uzoq yillar mobaynida o’zgarishsiz qoldirilgan, eskirgan va samarasiz bo’lib qolgan iqtisodiy mexanizm ta’sirida 1980-yillarning oxirida shakllangan holat va sobiq Ittifoq hukumati tomonidan amalga oshirilgan iqtisodiy islohotlarning samarasizligi ham vaziyatni yanada murakkablashtirar edi. - Uzoq yillar mobaynida o’zgarishsiz qoldirilgan, eskirgan va samarasiz bo’lib qolgan iqtisodiy mexanizm ta’sirida 1980-yillarning oxirida shakllangan holat va sobiq Ittifoq hukumati tomonidan amalga oshirilgan iqtisodiy islohotlarning samarasizligi ham vaziyatni yanada murakkablashtirar edi.
- Xususan, 1986 yilda boshlangan xalq xo’jaligini qayta qurish mexanizmi mustahkam asosga ega emas, uning mazmun-mohiyati azaldan tushunarli bo’lmagan holda rasman mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish sur’atlarini oshirishga qaratilgan edi, xolos.
- Natijada, sobiq Ittifoqning asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari pasayib, 1989 yilning boshida davlat byudjetining daromad va xarajatlari nomutanosibligi (taqchilligi) 140 mlrd. rublni tashkil etgan va pul emissiyasi miqdori maqbul darajadan ancha yuqorilab ketgan edi, aholining pul shaklidagi jamg’armalari tovarlar zaxiralariga nisbatan 5 baravardan ortiqni tashkil etar edi.
Oqibatda 1989-1991 yillarda ko’plab mahsulotlarning narxlari osha boshladi, inflyatsiya jarayonlari kuchaydi, sanoat va qishloq xo’jaligida ishlab chiqarish hajmlari qisqardi. Nomutanosibliklar yanada chuqurlashgan holda to’lovga qobiliyatli talabning taklif bilan ta’minlanishi darajasi tobora pasayib, aholi real daromadlarining o’sishi to’xtagan, turg’unlik yanada yaqqol namoyon bo’la boshlagan edi. - Oqibatda 1989-1991 yillarda ko’plab mahsulotlarning narxlari osha boshladi, inflyatsiya jarayonlari kuchaydi, sanoat va qishloq xo’jaligida ishlab chiqarish hajmlari qisqardi. Nomutanosibliklar yanada chuqurlashgan holda to’lovga qobiliyatli talabning taklif bilan ta’minlanishi darajasi tobora pasayib, aholi real daromadlarining o’sishi to’xtagan, turg’unlik yanada yaqqol namoyon bo’la boshlagan edi.
- Qator tashqi va ichki omillar ta’sirida vujudga kelgan makroiqtisodiy beqarorlikning o’sishiga barham berishning iloji bo’lmadi. Agar 1985-1988 yillarda O’zbekiston YaIM o’sishi o’rtacha 5,2 foiz bo’lgan bo’lsa, 1989-1991 yillarda ushbu ko’rsatkich o’rtacha 1,6 foizni tashkil qildi. 1992 yildan esa turli omillar ta’sirida YaIMning kamayishi kuzatila boshlandi.
- Xususan, 1992 yilda O’zbekiston YaIM pasayishining eng katta ko’rsatkichi (11,1 foiz) qayd etildi. Lekin, mamlakat rahbariyatining oqilona va samarali iqtisodiy siyosati natijasida keyingi uch yilda, ya’ni 1993-1995 yillarda respublikada YaIM ning keskin kamayish tendentsiyasi jilovlandi. Masalan, ushbu davr mobaynida YaIM Rossiyada 39, Ukrainada 40, Qozog’istonda 43, Qirg’izistonda 48 foizga kamaygan bir sharoitda, respublikada ushbu kamayish bor-yo’g’i 7,8 foiz darajasida edi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
