Mavzu: O`zbekistonda parlamentarizim (Oliy Majlis ) asoslarning shakllanishi va rivojlanishi. Oliy majlisning konstitutsiyaviy maqomi. Reja

Mavzu: O`zbekistonda parlamentarizim
(Oliy Majlis ) asoslarning shakllanishi va rivojlanishi. Oliy majlisning konstitutsiyaviy maqomi.


Reja:
1.O`zbekistonda parlamentni shakillanishi.
2. Oliy Majlisning davlat hokimiyati tizimidagi o‘rni .
3. Oliy Majlisning vazifalari.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1.O`zbekistonning eng yangi tarixi.
2.B. Narimanov. “O‘zbekiston respublikasining konstitutsiyaviy huquq”i darslik Toshkent 2019.
Internet resurslari:
1.
https://uz.wikipedia.org ›

Nazariy qisim:
Konstitutsiyamizda oliy qonunchilik organimiz Oliy Majlis deb nomlanib, zamonaviy tilda aytganda bu milliy parlamentimiz hisoblanadi. Konstitutsiyamizning XXII bobi “O‘zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi” deb nomlanadi.
Unga asosan Oliy Majlis O‘zbekiston fuqarolari tomonidan umumiy, teng, to‘g‘ri saylov prinsipi asosida yashirin ovoz orqali ko‘ppartiyaviylik asosida saylanadigan qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradigan oliy davlat organi deb belgilandi. Vakolat muddati besh yil qilib o‘rnatildi.
Mustaqillikni dastlabki yillarida Oliy Majlis bir palatali tarzda tashkil qilingan.
Dastlab 1993-yil 28-dekabrda “O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylov to‘g‘risida”, 1994-yil 22-sentyabrda “O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi to‘g‘risida” qonuni qabul qilindi.
1994-yil 25-dekabrda Oliy Majlisga saylov o‘tkazildi. Saylov eng demokratik prinsip va talablar asosida o‘tdi. Mamlakatda tashkil qilingan 250 ta saylov okrugidan 139 tasida uchtadan, 106 tasida ikkitadan nomzod qo‘yilib, saylov o‘tkazildi. Saylovlar ko‘ppartiyaviylik asosida o‘tdi. Natijada birinchi marta mustaqillik sharoitida mamlakat parlamenti shakllantirildi.
1995-yilda saylangan parlament Oliy Majlis O‘zbekiston hayotida, xalqlar taqdirida muhim rol o‘ynadi. Jamiyatni rivojlanishini ta'minlovchi huquqiy asoslar yaratildi. Parlamentda halqchillik o‘rnatildi. Parlamentda ishlash tajribasi vujudga keldi, aytish mumkinki, u mustaqillikni mustahkamlanishi, mamlakatda barqarorlikni ta'minlash kabi muhim vazifalarni bajardi.
Lekin jamiyat rivojlanishi doimiy islohotlarni bo‘lishini taqozo etadi. Shuning uchun 2000-yillarda Parlamentni yanada rivojlantirish zarurati vujudga keldi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 2000-yil may oyida bo‘lib o‘tgan sessiyasida Prezident Oliy Majlisni ikki palatali tizimga o‘tkazish professional parlament shakllantirish g‘oyasini ilgari surdi. Hayot o‘zgarishi, kishilar ongini o‘zgarishi parlamentni tashkil qilish va faoliyatida ta'sirini o‘tkazishi zarurat bo‘lib qolgani ta'kidlandi.

Parlamentni tashkil qilish masalasi yuzasidan halqni fikrini bilish maqsadida 2002-yil 27-yanvarda referendum o‘tkazilib uni ikki palatali parlamentga o‘tish hamda Prezident vakolati muddatini besh yildan yetti yilga o‘zgartirish haqidagi masala kiritildi. 2002-yil 27-yanvarda bo‘lib o‘tgan referendumda aholi ikki palatali parlament tuzilishini va Prezident vakolati yetti yil qilib belgilashni ma'qulladi.

Oliy Majlis sessiyasida 2002-yil 4-aprelda “Referendum yakunlari va davlat hokimiyatini tashkil qilishining asosiy prinsiplari to‘g‘risida” Konstitutsiyaviy qonun qabul qilindi. Qonun 1-moddasida ushbu qonun Konstitutsiyaning moddalariga va amaldagi qonun hujjjatlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritishiga asos bo‘lishi mustahkamlab qo‘yildi.
Qonun respublikada saylov o‘tkazilishi muddatlari, Oliy Majlisning tuzilishini, Qonunchilik palatasi va Senatni tashkil etish tartibi, palatalarning ishini tashkil etish, Prezidentning vakolat muddatini belgilab qo‘ydi.
Qonunchilik palatasi doimiy ishlovchi, professional a'zolardan iborat tuzilma, Senat a'zolari senatorlik faoliyatini asosiy ishlash joyidan ajralmagan holda olib borishi belgilandi.

Konstitutsiyada har ikki palataning mutloq vakolatlari, birgalikdagi vakolatlari, qonunchilik jarayonining konstitutsiyaviy asoslari belgilab qo‘yildi.

2004-yilda “O‘zbekison Respublikasi Oliy Majlisiga saylov to‘g‘risida”gi qonun yangi tahrirda qabul qilindi va unda Senatni tashkil qilish bilan bog‘liq tartiblar belgilandi.
2002-yil 12-dekabrda “O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi to‘g‘risida” va “O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati to‘g‘risida” ikkita Konstitutsiyaviy qonun qabul qilindi.
2003^-yil dekabr oyida bo‘lib o‘tgan umumiy, to‘g‘ri, teng saylov natijasida Oliy Majlisning Qonunchilik palatasi va saylovda saylangan mahalliy vakillik organlari deputatlarining qo‘shma majlisida o‘tkaziladigan saylovlar natijasida Oliy Majlisning yuqori palatasi shakllantirildi va O‘zbekistonda ikki palatali professional parlament faoliyati boshlandi.
Shu bilan parlament islohotlari tugagani yo‘q, uni takomillashtirish davom etmoqda.
2007-yil 11-aprelda qabul qilingan va 2008-yil 1-yanvardan kuchga kirgan “Davlat boshqaruvini yangilash va yanada demokratlashtirish hamda mamlakatni modernizatsiya qilishda siyosiy partiyalarning rolini kuchaytirish to‘g‘risida”gi Konstitutsiyaviy qonuniga asosan, Bosh vazir nomzodi Prezident tomonidan Qonunchilik palatasidagi siyosiy partiyalar fraksiyalari bilan maslahatlashuv o‘tkazilgandan so‘ng parlamentda ko‘rib chiqish va tasdiqlash uchun taqdim qilish tartibi o‘rnatilishi, Qonunchilik palatasidagi siyosiy partiyalar fraksiyalari Prezidentga Bosh vaziri lavozimidan ozod qilish bo‘yicha taklif kiritish huquqi berilishi Qonunchilik palatasini mavqyei kengayganligini ko‘rsatadi.
Prezident Konsepsiyasi va u asosda Konstitutsiyaga kiritilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalarga asosan Bosh vazir va Qonunchilik palatasi o‘rtasida ziddiyatlar doimiy tus olgan holda, Qonunchilik palatasi deputatlarining umumiy sonining uchdan bir qismi ovozi bilan Bosh vazirga nisbatan ishonchsizlik votumi bildirish masalasini ko‘tarish huquqini berilishi ham Qonunchilik palatasi mavqyeini oshib borayotganligini ko‘rsatdi.
Hozirgi faoliyat ko‘rsatayotgan Oliy Majlis 2008 yil dekabr oyida o‘tgan saylovlar natijasida shakllantirilgan bo‘lib, o‘z vakolatini uddalab kelmoqda va vakillik hokimiyatini yetarli darajada aks ettirilmoqda.
Oliy Majlis – parlamentning davlat hokimiyati tizimidagi o‘rnini aniqlash uchun, avvalo parlamentning o‘zini davlatchilikdagi, halq hokimiyatchiligini amalga oshirishdagi rolini aniqlash, boshqacha aytganda shu haqda tassurotga ega bo‘lishi kerak.
Parlamentni vujudga kelishi – jahon davlatchilik tajribasidagi eng yirik voqyea desa bo‘ladi. Parlamentni vujudga kelishi