Microsoft Word 8 БЛОКЧЕЙН ТЕХНОЛОГИЯСИГА АСОСЛАНГАН СМАРТ-ШАРТНОМАЛАÐ


Download 91.84 Kb.
bet1/4
Sana05.04.2023
Hajmi91.84 Kb.
#1275996
  1   2   3   4

Блокчейн технологиясига асосланган “смарт-шартномалар”: ишончлилиги
ва амалиётда кулланилиши

А. Ортицбоев («UNICON.UZ» ДУК)
Ушбу мацолада блокчейн технологиясига асосланган “смарт- шартномалар” битимларининг ишончлилиги, амалиётда цулланилиши, афзаллик ва камчиликлари куриб чицилган.
Блокчейн (инглизча Blockchain - блок занжири) - маълум коидалар асосида тузилган маълумотни уз ичига олган блокларнинг доимий кетма-кет занжири [1].
Блоклар орасидаги алока нафакат ракамлаш билан балки, ^ар бир блокда узининг ва узидан олдинги блокнинг хэш киймати билан таъминланади. Блокдаги маълумотни узгартириш учун кейинги барча блокларни та^рирлаш керак булади. Купинча блок занжирларининг нусхалари бир-биридан мустакил равишда турли компютерларда сакланади. Бу эса уз навбатида блокларга узгартириш киритишни кийинлаштиради.
Блокчейн атамаси биринчи булиб, 2008 йил октябрда Биткойн тизимида тулик такрорланган таксимланган маълумотлар базасининг номи сифатида пайдо булди. Шунинг учун блокчейн технологиясини криптовалюталар билан боFлик операциялар сифатида тушунилади, аммо ушбу технологияни исталган узаро боFлик ахборот (маълумот)ни блокларига куллаш мумкин [2].

1-расм. Блокчейн технологияси

Хрзирги кунга келиб блокчейн технологиясидан молиявий операциялар, фойдаланувчиларни идентификация килиш ва киберхавфсизлик технологияларини ишлаб чикиш каби турли со^аларда кулланилмокда. Блокчейн технологияси банк муассасалари ва давлат ташкилотларида кизикиш уйFOтади.
Смарт - шартнома (инглизча smart contract - аклли шартнома) - бирор нарсага эгалик килиш туFрисида маълумот яратиш, бошкариш ва такдим этиш учун ишлаб чикилган компютер алгоритми. Тор маънода смарт - шартнома блокчейннинг бирор манзилида жойлашган вазифалар ва маълумотлар мажмуидир.
Смарт - шартнома атамаси блокчейндан анча олдин 1990 йилларда Нико Сабо деган олим тарафидан таклиф килинган [3]. 2008 йил блокчейн технологиясининг пайдо булиши туфайли амалиётга жорий этиш мумкин булди. Нико Сабо концепциясига кура смарт - шартномалар бу белгиланган шартлар бажарилиши ва жараённи тулик назорат килинишидан сунг транзакцияни автоматик амалга оширадиган математик алгоритмлардан фойдаланиладиган маълумотни узатиш учун ракамли протоколлардир.
Биткойннинг блокчейн технологияси шартнома тузиш учун вазифаларни белгилаш имконини бермайди, чунки унда факат транзакция ;х;акида маълумот булади. Шунга карамай технологияларнинг ривожланиши смарт - шарномаларни ишлаб чикиш учун туртки булди ва орадан беш йил утиб Ethereum ишлаб чиккан блок платформаси смарт - шартномаларни амалиётда куллаш имконини берди. Бугунги кунга келиб смарт - шартномалардан фойдаланиш имконини берадиган бир нечта платформалар мавжуд [4].
Юкорида айтиб утилганидек, смарт - шартномалар бу компютер протоколи ёки оддийгина компютер алгоритмидир.
Алгоритм блокчейнда битим тарафлари уртасида тузилган шартноманинг барча шартларини киритиш учун ишлатилади. Иштирокчиларнинг мажбуриятлари смарт - шартномада “агар-кейин” куринишида такдим этилса (масалан: “агар А томон пул утказса, Б томони А томнига автомобилга эгалик килиш ^укукини беради"). Смарт - шартномада икки ёки ундан ортик иштирокчилар жисмоний шахслар ёки ташкилотлар булиши мумкин. Ушбу шартлар бажарилгандан сунг, смарт - шартнома транзакцияни мустакил равишда амалга оширади ва келишувга риоя килинишини таъминлайди.
Смарт - шартномалар пул, товар, кучмас мулк, кимматли ^озлар ва бошка активларни алмашиш имконини беради. Шартнома марказлаштирилмаган ^олда сакланади ва такрорланади, унда маълумот сохталаштирилиши ёки йук килиниши мумкин эмас. Шу билан бирга, маълумотларни шифрлаш шартнома тарафларининг махфийлигини таъминлайди. Смарт - шартномаларнинг му^им хусусияти шундаки, улар факат ракамли экотизимида жойлашган активлар билан ишлашлари мумкин. Виртуал ва реал дунёни кандай улаш бугунги кунда смарт - шартномалар билан ишлашда асосий кийинчиликлардан биридир.
Одатда смарт-шартномаларнинг ^аётий айланиш даври куйидагилардан иборат булади:

  • Смарт-шартнома тузган томонлар уртасида битим шартларини белгилаш;

  • Смарт-шарномани ички тизимларга (масалан банк) ва ташки тизимларга (масалан “Oracle”) улаш;

  • Маълумотларнинг таксимланган реестрига (блокчейнга) боFлик ташки ходисаларни кутиш ва смарт-шартнома талаблари бажарилганми йукми бахолаш;

  • Белгиланган шартларни х,исобга олган х,олда смарт-шарномани

мустакил равишда бажариш.

А Компания Воситачи Б Компания

Товар ва хизматларни етказиб бериш



Download 91.84 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling