Moliyaviy natijalari

---

X- MAVZU. KORXONA FAOLIYATINING 
MOLIYAVIY NATIJALARI 
10.1. Korxona daromadlari 
 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalarning daromadi talab va taklif asosida 
о‘rnatilgan narxga bog‘liqdir. Shu bilan birga bozor mukammal raqobatlashgan va 
manopol raqobatlashgan holatda faoliyat kо‘rsatadi. Manopol raqobatlashgan holat 
yirik bozorlarda kam uchraydi. Mukammal raqobatlashgan bozorda korxonalar 
erkin faoliyat kо‘rsatib, narxga ta’sir kо‘rsata olmaydi. Bunday holatda korxonalar 
daromadni ishlab chiqarish xajmini oshirish hisobiga kо‘paytirish mumkin. 
Demak, raqobatlashgan bozorda umumiy daromadni 
)
(УД
о‘zgarmas narxni 
)
(н
о‘zgaruvchan ishlab chiqarish xajmiga 
)
(ИХ
kо‘paytirish orqali aniqlash mumkin: 
ИХ
н
УД


(10.1) 
Bu yerda 
УД
- umumiy daromad; 
н
- narx; 
ИХ
- ishlab chiqarish xajmi. 
Umuman olganda, daromad sotilgan mahsulot miqdoriga bog‘liq bо‘lganligi 
uchun, u 
)
(ИХ
УД
kо‘rinishida yoziladi. 
О‘rtacha daromad 
)
(УрД
- sotilgan bir birlik mahsulotga tо‘g‘ri keladigan 
daromaddir, ya’ni: 
н
ИХ
ИХ
н
ИХ
УД
УрД




. 
(10.2) 
(10.2) formuladan kо‘rinib turibdiki, о‘rtacha daromad raqobatlashgan 
bozorda 
н
narxga teng bо‘ladi.
Har bir korxona egasining strategik maqsadi kо‘proq daromad olishdir. 
Erkin raqobatlashgan bozorda daromadni oshirishni narx о‘zgarmas bо‘lganda 
qо‘shimcha bir – birlik maxsulot ishlab chiqarib sotishdan olingan chekli daromad 
narxga teng bо‘lguncha davom ettirish mumkin. 
Chekli daromad (
ЧД
) - bu qо‘shimcha bir birlik ne’matni sotish natijasida 
umumiy daromadning о‘sgan qismi 
)
(ИХ
УД

, ya’ni: 
н
ИХ
ИХ
н
Q
ИХ
н
d
ИХ
ИХ
УД
ЧД











)
(
)
(
. 
(10.3) 
Yuqoridagilardan kelib chiqib aytishimiz mumkinki korxonalarning 
daromadi ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish va ishlab chiqarish xajmini 
chegaralangan darajagacha oshirish imkonini beruvchi xо‘jalik faoliyatini tashkil 
etish lozim.
Korxonalarning ishlab chiqarish, xо‘jalik faoliyati natijasida olinadigan 
daromadlar quyidagilardan iborat:
 Yalpi tushum 
 Asosiy ishlab chiqarish faoliyatidan olinadigan boshqa daromadlar 

---

 Moliyaviy faoliyatdan olinadigan daromadlar 
 Favqulodda foyda 
Yalpi tushum mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni sotishdan olingan, undan 
qо‘shilgan qiymat, aksiz solig‘i va eksport boj poshlinasi, chegirilgan tushum
sifatida aniqlanadi. Unga tovarlarning qaytarilishi, xaridorlar uchun berilgan 
chegirmalar va boshqalar kiritilmaydi. 
Asosiy ishlab chiqarish faoliyatidan olinadigan boshqa daromadlarga 
quyidagilar kiradi: 
 Undirilgan yoki qarzdor tomonidan e’tirof etilgan jarimalar, 
penyalar, vaqtida tо‘lanmagan qarzlar va xо‘jalik shartnomalari shartlarini
buzg‘anlik uchun boshqa xil jazo jarimalari, shuningdek yetkazilgan 
zararlarni undirish bо‘yicha daromadlar. 
 Hisobot yilida aniqlangan о‘tgan yillardagi foyda. 
 Ishlab chiqarish va maxsulotlar (ishlar, xizmatlar)ni sotish bilan 
bevosita bog‘liq bо‘lmagan operatsiyalardan renta daromadi, xо‘jalik yurituvchi
subyektlar xuzuridagi oshxonalardan tushumlar, yordamchi xizmatlardan 
daromadlar sifatidagi boshqa daromadlar. 
 Xо‘jalik yurituvchi subyektning asosiy fondlarini va boshqa 
 mol-mulklarini sotishdan olingan daromadlar. 
 Da’vo bildirish muddati о‘tgan kreditorlik va deponent 
 qarzlarni hisobdan chiqarishdan olingan daromadlar. 
 Tovar-moddiy boyliklarni puxta baholash. Tovar-moddiy boyliklarni 
tо‘liq baholash summasi mahsulot (ishlar, xizmatlar) sotilishiga kо‘ra soliq
solinadigan daromadga kiritiladi). 
 Davlat subsidiyalaridan daromadlar 
 Xolisona moliyaviy yordam. 
 Boshqa operatsion daromadlar. 
Moliyaviy faoliyatdan olinadigan daromadlarga quyidagilar kiradi: 
 Olingan royaltilar va sarmoya transferti. 
 О‘zbekiston Respublikasi hududida va uning tashqarisida boshqa
xо‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatida ulush qо‘shgan xolda qatnashishdan
olingan daromad, aksiyalar bо‘yicha dividendlar va obligatsiyalar hamda 
xо‘jalik yurituvchi subyektga tegashli qimmatli qog‘ozlar bо‘yicha daromadlar. 
 Mol-mulkni uzoq muddatli ijaraga berishdan olingan daromadlar 
(lizing tо‘lovini olish). 
 Valyuta schyotlari, shuningdek chet el valyutalaridagi operatsiyalar 
bо‘yicha ijobiy kurs tafovutlari. 
 Sarflangan (qimmatli qog‘ozlarga, shо‘ba korxonalarga va 
hokazolarga) mablag‘larni qayta baholashdan olingan daromadlar. 
 Moliyaviy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar. 
Favqulodda foyda moddalari - bu kо‘zda tutilmagan, tasodifiy tusga ega
bо‘lgan, xodisa yoki xо‘jalik yurituvchi subyektning odatdagi faoliyati
doirasidan chetga chiqadigan tusdagi operatsiyalar natijasida paydo bо‘ladigan
va olinishi kutilmagan foydadir. Bunga daromadlarning favqulodda moddalari

---

yoki asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar bо‘limida aks ettirilishi kerak 
bо‘lgan о‘tgan davrlardagi foyda kirmaydi.