Odamlarda jinsga bogrganish. Jinsni aniqlash muddatlari. Progam, singam, epigam jinsni aniqlash usullari

xmlns:w="urn:schemas-microsoft-com:office:word"
xmlns="http://www.w3.org/TR/REC-html40">
Odamlarda jinsga bogrganish. Jinsni aniqlash muddatlari. Progam, singam, epigam jinsni aniqlash usullari

Odamlarda jinsga bogrganish. Jinsni aniqlash muddatlari. Progam, singam, epigam jinsni aniqlash usullari

Jinsiy xromosomada joylashgan genlarning irsiylanish qonuniyatlarini T.Morgan va uning shogirdi U.Bridjes drozofilada olib borgan tadqiqotlar natijasida kashf etdi.

Jinsiy xromosomada joylashgan genlar jins bilan birikkan holda irsiylanadi. Autosomalarda joylashgan genlar esa jinsga boglmagan holda nasldan-naslga beriladi. Jins bilan birikkan holda irsiylanadigan aksariyat belgilarning genlari X-xromosomada joylashgan.

Jinsiy xromosomada joylashgan genlar jins bilan birikkan holda irsiylanadi. Autosomalarda joylashgan genlar esa jinsga boglmagan holda nasldan-naslga beriladi. Jins bilan birikkan holda irsiylanadigan aksariyat belgilarning genlari X-xromosomada joylashgan.

Jins plami bolgan xromosomalar bir-birlariga juda oladi. Ammo faqat bir juft xromosoma bir-biriga olmasligi ham mumkin. Ana shu olmagan xromosomalar jinsni belgilashga aloqasi borligi uchun bu xromosomalarni jinsiy xromosomalar deb ataladi.

Hayvonlar va oochi organizmlar nisbati 1:1, yaochi organizmlar soni taxminan bir-biriga teng boochi organizmlar bir-biridan jinsiy xromosomalariga kopchilik turlarda urgochi organizm kariotipida jinsiy xromosomalar bir xil bosimliklarda erkak va urgni erkak va urgladi. Erkak va urgra farq qiladi. Bu xromosomalar geteroxromosomalar deyiladi va lotincha X va Y harflari bilan belgilanadi. Koochi organizmda bir xil XX jinsiy xromosomalar, erkak organizmda esa har xil XY xromosomalar kuzatiladi. Urglgani uchun bir xil gametalarni hosil qiladi:

2AXX

AX AX

Erkak organizmda esa jinsiy xromosomalar har xil bo autosomalar. 2A esa diploid tolinish jarayonini oyalgan tanacha borligini, ikkinchi qutbida esa bu tanacha yoyalgan tanachani nimaligini Genkin bilmaydi va uni X (iks) harfi bilan ifodalaydi. 1902- yili K.Mak-Kleng bu tanachani jinsni aniqlashga aloqasi bolmagan va erkak jinsini aniqlovchi ikkinchi xromosoma esa Y-xromosoma deb ataladi. Shunday qilib jinsiy xromosomalar X va Y deyiladigan bolinish jarayonini oyalgan tanacha borligini, ikkinchi qutbida esa bu tanacha yoyalgan tanachani nimaligini Genkin bilmaydi va uni X (iks) harfi bilan ifodalaydi. 1902- yili K.Mak-Kleng bu tanachani jinsni aniqlashga aloqasi bolmagan va erkak jinsini aniqlovchi ikkinchi xromosoma esa Y-xromosoma deb ataladi. Shunday qilib jinsiy xromosomalar X va Y deyiladigan bora jinsni aniqlashning 3 xil turi mavjud:

Irsiyatning xromosoma nazariyasiga kolangan paytida aniqlash mumkin bolanganidan keyin, yaladi, bunga jinsni aniqlashning epigam usuli deyiladi. Masalan dengiz chuvalchangining (Bannelia viridis) endigina tuglmay ularning qaysi jinsga mansub boliq. Agar lichinkalar urgiga yopishib olsa va keyinchalik ona organizmiga kirib, u yerda parazitlik qilib yashasa bunday lichinkadan erkak chuvalchanglar paydo boida yopishib turgan lichinkalarni sunstirilsa, ulardan intersekslar (ikkala jins oraligsiri muvozanatda bosiridagina erkak yoki urgladigan organizmlar kiradi. Jinsni bunday aniqlash usuliga progam usuli deyiladi. Bu guruhga kiruvchi organizmlarda (qushlar, kapalaklar va boshqalar) urglib ikki xil tuxum hujayrani hosil qiladi.

3. Tuxum hujayrasi otalanmasdan oldin jinsini aniqlasa boochi organizm geterogametali boliq genlar

Jinsiy xromosomalarga (X,Y) joylashgan genlar orqali nasldan-naslga beriluvchi belgilar liq belgilar deyiladi.

X xromosomaga bognglishi(dominant).

Y xromosomalarga bog har bir birikkan gen guruhlari uchun alohida ruziladi. Har bir xromosomadagi genlarning nomlari hamda ular orasidagi masofa morganidalarda belgilanib, sentromeralarning joylashishi ham kolib birikkan gen guruhlari 23 ga teng. Lekin hozirgacha har bir xromosoma uchun undagi genlarning xaritasi oxirigacha tuzilgan emas.

Bitta xromosomadagi genlarning bir-biriga nisbatan qiyosiy joylashuvini tasvirlovchi chizmaga genetik xarita deyiladi.

Bitta xromosomadagi genlarning bir-biriga nisbatan qiyosiy joylashuvini tasvirlovchi chizmaga genetik xarita deyiladi.

Xromosomalarni mikroskopda kuzatib sitologik va gibridologik natijalarni solishtirib tuziladi. Odamlarda genlar kartasini gibridologik usulda tuzib boyugatsiyalanishidan foydalaniladi.

http://fayllar.org