O'gitishdagi innovatsion texnologiyalar bu o'quvchilarning tizimli ijodiy

1.2.Innovatsion texnologiyalarning ta'lim tizimidagi o'rni
O'gitishdagi innovatsion texnologiyalar - bu o'quvchilarning tizimli ijodiy
fikrlarini va ijodiy masalalarni echishda nostandart g'oya-fikrlarni bildirish
qobiliyatlarini shakllantirnshga qaratilgan texnologiyalardir.
Innovats.
on o'qitishning pirovard natijasi quyidagilardan iborat: o'quvchida
afnchilik odamlar uchun ko'rinmaydigan narsani ko'rish kobiliyatini
boshqa ke
niklash va rivojlantirish;
- uvchining
ini rivojlantirish. Bunda faqat yangilik emas,balki muammo yoki masalani
ko'rganini, yangi narsa yaratish nuktai nazaridan, taxlil qilish
gobiliyatini rivojlantirish,
samarali hal etish maqsadi qo'yiladi.
Innova
ovatsiya - bu yangi texnologiyalarga, yangi ishlab chiqarish omillariga tadbiq
angi bilimlarda foydalanish (yoki ma'lum bilimlardan yangicha
etilgan yangi biliml:
dalanish) yo'li bilan yangi ihtiyojni qondirishga qaratilgan harakat yoki bunday
Lorakat natijasi (yoki eski extiyojni ancha samarali qondirishning yangi yolini
taklif etish).
Innovatsiya maqsadi - yuqori darajada bozorbop yangi mahsulot yoki
xizmatlarni olishdan iborat. O'qitishdagi innovatsion texnologiyalar uchta
magsadni ko'zda tutadi: o'quvchining shaxsiy-intellektual va ma'naviy jihatdan
yugori darajada rivojlanishini ta'minlash;
o'quvchining ilmiy tadqiqotlar ko'nikmalarini egallashi va bunga mos fikrlash
tarzini paydo qilish;
ijtimoiy-iqtisodiy va kasb doiralarida yangiliklar kiritish metodologiyalarini
bilish.[11]
Birinchi maqsad: davlat talim standartlarida ko' rsatilgan ijtimoiy - gumanitar,
matematik va tabiiy fanlarni o'qitish yo'li bilan ta'minlanadi.
Bunda barcha fanlar o'quvchilarning mustaqil fikrlash ko'nikmalarini, o'z
TIkrini og'zaki va yozma ifodalash mahoratini rivojlantirishga qaratilgan mos
o'gitish texnologiyalaridan foydalaniladi.
IKkinchi maqsad: ilmiy-tadqiqot ko'nikmalarini egallashdan iborat bo'lib,
nga fundamental umumkasbiy fanlarni o'rganishda zrishiladi. Bu fanlar ijodiy
2Shni taminlaydigan va bilish jarayonini faollashtiradigan o'qitishning kreativ
texnologiyas muam
ammoli o'qitish texnologiyasi va buni qo'llanib o'qitiladn.
sobinchi maqsad: innovatsion fikrlashni rivojlantirishdai iborat bo'lib, bunga
vchilar maxsus nlarni tanqidiy fikrlashni rivojlantiruvchi o'qitish
vnologiyalari asosida o'rganishi orqali erishiladi.
Ta'limning innovatsionligini aniqlovchi muhim omillardan biri ta'lim
dasturlaridir. Talim dasturlarining innovatsionlikka ta'siri quyidagilar orqali
amalga oshiriladi:
tarkibi, mazmuni va muammoligi;
-nafaqat tushunishni, balki mahoratni ham ta'minlaydigan mo ljal, rasmiy va
norasmiy talimni qo'shish;
-ko'p variantlilik, apternativlik (muqobillik) va ko'p aspektlilik; istiqbollik;
-ta'lim dasturini bajaruvchilar tarkibi.
Innovatsion ta'lim dasturlari o'quvchilarda quyidagi:
-mavjud bo lganlarini yangicha qurish va buning asosida yangi echimlarni taklif
etish;
-rivojlangan tasavvurni va tasavvur hamda obrazlarni faoliyatning bir sohasidan
boshqasiga ko'chirish;
-tanlangan faoliyat sohasida yangi o'rinlarni egallash niyatida farosatli
tavakkallik;
-ijodiy faoliyat metodlaridan foydalanish qobiliyatlarini rivojlantirishi lozim.
Ta' limning innovatsionligini tavsiflovchi boshqa muhim omil innovatsion
dinamikadir. Bu, jarayonning bosqichlarini, boshlang'ich ilmiy bilimlarni
natijalovchi mahsulotga (tovar yoki xizmatlarga) aylantirish metod va usullarini
ifodalaydi.
Ta'limning innovatsionligi nafaqat uning didaktik tuzilishiga, balki ijtimoiy
muhim natijalarga - o'qituvchining psixologik siymosiga ham tegishlidir.
O'qituvchining innovatsion faoliyati borlikni o'zgartirishga, muammoli
vaziyatlarni aniqlash va ularni xal etish usullariga karatilgan.
O'qituvchi bilan o'quvchining yangicha munosabatlarida majburlash va
buyruqlariga buysundirish bo'lmasligi, balki teng hamkorlik va birgalikda ishlash
tuyg'u-hislari bo'lishi lozim.
'qituv
itvchining innovatsion faoliyati quyidagi asosiy vazifalari bilan
tavsiflanadi:
kasbiy faoliyatni iroda bilan tizimli taxlil etish:
-normativlar va qoidalarga tanqidiy munosabatda bo'lish;
kasbiy yangiliklarga ochiqligi;
-atrof borliqga ijodiy qayta ko'rish munosabatida bo'lish, o'zini ifodalashga,
azining niyat va g'oyalarini kasbiy faoliyatida mujassamlantirishga intilish.
o'qituvchining innovatsion faoliyatiga yangilikni taxlil qilish va baholash,
kelgusidagi harakatlarining maqsadi va konsepsiyasini shakllantirish, bu rejani
amalga oshirish va uni to'g'rilash, samarasini baholash kiradi.
0'qituvchi innovatsion faoliyatining samaradorligi quyidagi shartlarga bog'liq:
O'qituvchining o'quvchilar bilan konstruktiv muloqotga tayyorligi
o'quvchilarning qarshi fikrlariga beg'araz munosabatda bo'lish;
kasbiy refleksiyaga qobiliyati;
innovatsion faoliyatga zaruriyatni sezish, idrok etish; shaxsiy maqsadlarning
innovatsion faoliyat bilan muvofiqlashtirilganligi (uyg'unlashtirilganligi);
ijodiy muvaffaqiyatsizliklarni engishga tayyorligi.
Bu shartlarni bajarishda bilim olish jarayoni va ilmiy faoliyat rag'batlantiriladi.
O'qitishning innovatsion texnologiyalariga shartli «Fikrlarni ulashish vaqti» va
«Fikrlarni yig'ish vaqti», deb ataluvchi texnologiya kiradi. Bu umumlashtirilgan
texnologiya bo'lib, unga muammoli o'qitish texnologiyalari, o'qitishning kreativ
texnologiyalari, loyihalar metodlarini qo'llanib o'qitish texnologiyalarining
elementlari kiradi.
«Fikrlarni ulashish vaqti» bosqichida avval echish zarur bolgan muammoli
vaziyat, masala yoki savol quyiladi. Bu tanqidiy fikrlash asoslariga muvofiq
chakiriq bo'ladi. Bu bosqichda:
muammoli vaziyat, masala yoki savolning dolzarbligi belgilanadi;
organishga qiziqish uyg'otil adi (kasbiy asoslash); buning natijasida o'qish
maqsadi o'quvchining shaxsiy maqsadi bo' lishi lozim; faol fikrlash faoliyati
rivojlantiriladi.
Key
in o'quvchilar o'qituvchidan va boshqa manbalardan (odatda, o'zi o'rganib)
muamm
m0. masala yoki savolni echish uchun zarur bo'lgan o'quv axborotini oladi.
axborotni anglash (tushunib olish, o'zlashtirish) bosqichi bo'ladi.
ing
Olingan axborot tanqidiy taxlil etiladi va o'quvchining bu axborotga shaxsiy
munosabati paydo qilinadi.
Tabiiyki, olingan axborot quyilgan muammoli vaziyat, masala yoki savolni
. cochish uchun foydalanilishi lozim. Bu maqsadda o'quvchilar echimning mumkin/
ho lgan variantlarini ishlab chiqishlari lozim: echimlar qancha ko'p bo'lsa,
shuncha yaxshi.
Shundan keyin «Fikrlarni yig'ish vaqti» boshlanadi. Bu bosqichda echim
variantlarini baholash mezonlari tanlanadi va taxlil qilinadi. O'quvchilarning ijodiy
faoliyati aynan shu joyda ro'y beradi.Pirovardida, qabul qilingan baholash
mezonlari asosida muammo, masala yoki savolni echish maqbul varianti tanlanadi.
O'gitishning ko'rib chiqilgan texnologiyasi darslarning barcha turlari:
ma'ruzalar, amaliy mashg' ulotlar, laboratoriya ishlari, loyihalar, va bunda
go'llaniladi; texnikaviy yo'nalishlardagi kasbiy va maxsus fanlarni o'qitish
samarali bo ladi.
«AJURLI ARRA» METODI
Fransuzcha " Ajour" so'zidan olingan bo lib, «bir yoqdan ikkinchi yoqqa
o tgan» degan ma'noni anglatadi. «Ajurli arra» deganda, ko' chma ma'nodagi,
ya'ni arra harakati jarayoniga o xshashi, bir tomondan ikkinchi tomonga o'tib
amalga oshiriladigan usul tushuniladi. Bunda o'quvchilar avval bir joyda ishlaydi,
tayyorlanadi, so'ngra, boshqa yoqqa o'tib, «ekspert» guruhini hosil etadi va ish
faoliyatini davom ettiradi, keyin yana «o'z uyi»ga qaytadi. Bu esa arraning
harakatlanishiga o'xshaydi. Mazkur metod yordamida o'quvchilarning
hamkorlikda ishlashga, qisqa vaqt ichida katta hajmdagi axborotlari o'zlashtirishga
imkoniyat yaratiladi.
KAjurli arra» metodi quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi:
1.0'qituvchi o'tilgan mavzular asosida o'quvchilarning har biriga mo'ljallangan
axborotli paket tayyorlaydi. Unda qo'shimcha tarzda jurnal, gazeta va boshqa
alardan materiallar bo'lishi kerak. Ular bir xil qog' ozda va bir xil rangda
mane
bo ladi
2.0'q
'quvchilar avval «o'Z uy», so ngra «ekspert» guruhlarga birlashib,
mustaqil bajaradilar. Birinchi bosqich - «o'z uyi»da tayyorlash va
pshiriklarni
winchi bosqich - «eksperb> guruhlarga birlashish. Har ikki bosqich uchun aniq
saat belgilanadi va u xal qiluvchi ahamiyatga ega bo'ladi. Har bir guruhda 3-7
tadan
indan o'quvchi bo'lishi mumkin. O'quvchilar har bir bosqichda oldindan aniq
reialangan (loyihalangan) vazifalarni bajarib, o'z mahoratlari, bilim va
malakalarini namoyish etadilar. O'qituvchi ekspertlarning bahosi va izohlarini
hisobga olib, ularni umumlashtiradi va xulosalaydi.
Mazkur metodni amaliyotga tatbiq etish, o'qituvchidan ijodiy izlanishlar
talab etadi. O'qituvchi darslik, qo llanma, jurnal, gazeta va boshqa o'quv
manbalaridan keng foydalangan holda, yuridik ta'lim sohasiga oid yangi
muammolar, g'oyalarni olib, ularni har bir qatnashchi uchun alohida tayyorlaydi.
Qo'yiladigan savol yoki muammo Oliy Majlis sessiyalari, Konstitutsiya,
Konstitutsion huquq, fuqarolik huquqi, ma'muriy huquq, jinoyat huquqi, sud -
huquq tizimini liberallashtirish va boshqa qonunchilik hujjatlariga doir dolzarb
mavzularga, ularni o'rganishga bag 'ishlanadi.
MUNOZARA» METODI
Amerikacha MUNOZARA metodini turli shakllarda tashkil etish e'tirof etilgan.
Bizning amaliyotda eng ko'p tarqalgan turi bu «telemunozara», «teleshou», «bahs-
munozara» kabilar. Bu metod yordamida o'quvchilarga biror mavzu bo'yicha
to 'siq, atroflicha axborot berish mumkin.
Munozara» metodini qo'llash:
-boshlovchi (o'qituvchi, jurnalist, diktor va d.) mavzuni oldindan aniqlaydi va
ishtirokchilarni taklif etadi
-o'quvchilar 3-5 kishilik guruhlarga bo'linadilar;
-boshlovchi kotibni tayinlaydi va munozarani boshlaydi. Kotib o'rtaga
ashlangan barcha g'oyalarni to'liq yozib bordi;
bos
hoshlovchi tanqidiy fikrlash uchun sharoit yaratib, bildirilgan fikrlarni taxlil
h mustaqkamlab boradi. Natijada, qo'yilgan muammonining echimiga tegishli
bo'lgan g'oyalargina ajratib olinadi;
boshlovchi ishtirokchilarping asosiy mavzudan chetga chiqib ketmasliklari
uchun mas' uldir;
-munozara uchun tanlangan mavzu va mavzu bo'yicha savollar ilm-fan yoki
huquqiy munosabatlarning dolzarb, ayni paytda, qiziqarli sohalariga oid bo'lishi
lozim. Masalan, bugungi kunda mamlakatimizning sud-huquqiy tizimida qanday
islohotlar amalga oshirilmoqda? Yoki liberallashtirish deganda nimalarni
tushunas1z? kabi.
«0'ZORNINGNI TOP» METODI
Agarda auditoriyada biror mavzu bo'yicha tortishuvlar vujudga kelsa, bu metod
yordamida muammoning echimini topish mumkin. «O°z o'rningni top» metodi
o'quvehilarning o'z fikrlarini mustaqil bayon qilishi, shuningdek, mulohazalarini
qayta tiklashga imkoniyat yaratadi. Ularda muloqot ko'nikmalarini shakllantiradi
0'z o'rningni top» metodini qo llash:
1.Auditoriyaning qarama-qarshi burchaklariga ikkita plakat osiladi. Ularning
biriga «roziman», boshqasiga «rozi emasman» degan so'zlar yozib qo'yiladi.
Plakatlarga ikkita bir-biriga zid fikr ham yozib qo'yilishi mumkin. Masalan:
Yuridik terminologiya bilan yuridik atamauunoslik ikkovi bitta tugunchaning
ikki xil shakli» yoki «Yuridik terminalogiya bilan yuridik atamauunoslik ikkovi
ikki xil, alohida tushunchalar».
2.Mazkur metodning qonun - qoidalari tushuntiriladi.
3.0'quvchilar qo'yilgan muammo bo'yicha o'z fikrlariga mos tomonga o'tishib,
plakat yonidan joy oladilar, Faqat o'quvchilarning soni 20 tadan oshmasligi kerak
4.Ikki tomonga ajralgan o'quvchilar o'z fikrlarini isbotlashga kirishadilar. Bu
paytda ular o'z fikrlarini o'zgartirib, qarama-qarshi tomonga o'tishlari ham
mumkin. Faqat ular nega bunday qilganligini asoslab berishlari kerak.
5.Ishtirokchilarning fikr - mulohazalari to'liq eshitilgach, o'qituvchi ularni
taxlil qilib, xulosalaydi va o'quvechilarni baholaydi
Daunday metod vositasida bitta mavzuga doir turli xil yondashuvlar mavjudligi
namoyish etiladi.
1 O'zo'Tningni top» metodi faqatgina auditoriyalarda emas, balki tabiat
auchog ida, sayilgohlarda ham qo'llanilishi mumkin.
quc
«DAVRA SUHBAT» METODI
Uning yordamida o'qituvchi va o'quvchi o'rtasida bevosita aloqa o'rnatiladi.
O'qituvchi o'rganilgan mavzuning eng muhim joylaridan o'quvchilarga umumiy
sqvollarni havola kiladi. Savollar o'quvchilarping bilimini tekshirish uchun emas,
sav
balki ularning shu masala bilan tanish yoki tanish emasligini, navbatdagi
go'riladigan masalani yoritish uchun o'tishga tayyor yoki tayyor emasligini
aniglash uchun beriladi.
O'quvchilar o'z o'rinlaridan turib, savollarga javob berishadi. O'qituvchi esa
javoblardagi turli yoki bir xil tushunchalarni umumlashtirib, ularning aniq javobga
qanchalik yaqin yoki uzoq ekanligiga qarab, masalani yoritishga o'tadi.
MUNOZARALI DAVRA SUHBAT» metodi
Bunda o'qituvchi o'quvchining javobini eshitish bilan cheklanmasdan, balki
ularga bemalol o'z fikrlarini izhor qilishga imkoniyat beradi. Bu usul, albatta,
o'qitish jarayonini jonlantiradi, o'quvchilarning bilim doirasini yanada
kengaytiradi. Ko'rilayotgan masala bo yicha mavjud muammolar o'qituvchi va
o'quvchi hamkorligida aniqlanadi hamda ularning echimi bo'yicha birgalikda
munozara yuritiladi. Shu yo'sinda sayoz bilimdan chuqur va to'liq bilimga,
organilayotgan hodisaning tub mohiyagini tushunishga erishiladi. O'kituvchi
uchun guruhdagi fikrlarni umumlashtirish imkoniyati tug iladi.
«ANJUMAN» metodi
Bir qancha muammolar bo'yicha uyushtirilib, unga yirik mutaxaassislar va
mutassadi shaxslar taklif qilinadi. O'quvchilar anjuman ishtirokchilariga savollarni
ogzaki (tog'ridan - to'g'ri) yoki yozma ravishda berishlari mumkin.
BREYNRING» metodi
O'quvchilar kamandalarga bo"linib, ko rilayotgan masala bo'yicha bir - birlariga
savol voki test berishadi. O'quvechilar navbat bilan savollarga javob beradilar. Har
sardorlar saylanib, ballarni hisoblab boradi. Sardorlarni o'zaro
bir komandadan.
hahslashtirish ham mumkin.
Lozirgi kunda, amaliy mashg'ulotlarda qo'llaniladigan interfaol metodlarga
avanib, uyidagi vazifalarni nazorat kilish mumkin:
o'quvchining amaliy masalalarini echa olishi;
-masalani mustaqil taxlil qila olishi;
hodisalarni umumlashtirib, tegishli amaliy xulosa chiqara olishi;
-o'z bilim doirasini kengaytirib, nazariyadan amaliyotga o'ta olishi va ularni
o zaro bog lay olishi.
"Tushunchalar tahlili" metodi
Uslubning mohiyati. Ushbu uslub o'tilgan (chorak, semestr, yoki o'quv yili
tugagach) o'quv predmeti yoki bo'limning barcha mavzularini o'quvchilar
tomonidan yodga olish, biror mavzu bo'yicha o'qituvchi tomonidan berilgan
tushunchalarga mustaqil ravishda izoh berishga, shu orqali o'z bilimlarini tekshirib
baholashga imkoniyat yaratish va o'qituvchi tomonidan qisqa vaqt ichida barcha
o'quvchilarni baholay olishga yo'naltirilgan.
Uslubning maqsadi. O'quvchilarni mashg'ulotda o'tilgan mavzuni egallaganlik
va mavzu bo'yicha tayanch ushunchalarni o'zlashtirib olinganlik darajasini
aniglash, o'z bilimlarini mustaqil ravishda erkin bayon eta olish, o'zlarining bilim
darajalarini baholash, yakka va guruhda ishlash, guruhdoshlari fikrini hurmat
gilishga va o'z bilimlarini tizimga solishga o'rgatadi.
Uslubning qollanishi. O'quv mashg'ulotlarining barcha turlaida, darsning
boshlanishida, dars Oxirida, bir bo'lim tugaganda
o'tilgan
mavzuni
o'zlashtirilganlik darajasini aniqlash uchun, o'quvchilarni joriy va oraliq, yakuniy
baholash uchun ishlatiladi. Yangi mavzuni boshlashdan oldin o'quvchilarning
mavjud bilimlarini tekshirib olishga mo'ljallangan. Ushbu uslubni mashhulotning
ayrim bosqichlarida yakka, kichik guruhda yoki jamoa shaklida tashkil etish
mumkin. SHuningdek uyga vazifa sifatida ham foydalanish mumkin.
Mashg'ulotda foydalaniladigan vositalar. Tarqatma materiallar, tayanch
tushunchalar ro'yxati, qalam, ruchka, slayd.
Jzoh:
reja bo yicha belgilangan mavzu asosida hamda o 'qituvchining
ao ygan maqsadi (tekshirish, mustahkamlash, baholash)ga mos ravishda
tayporlangan targatma materiallarguruh o'quvchilari yoki guruhlar soniga qarab
mo ljalanishi kerak.
Mashg'ulotni o'tkazish tartibi.
-o'quvchilar guruhlarga ajratiladi.
-o'quvchilar mashg'ulotni o'tkazishga qo'yilgan talab va qoidalar bilan
tanishtiriladi
-tarqatma materiallar guruh a'zolariga tarqatiladi.
-o'quvchilar yakka tartibda tarqatma materialda berilgan tushunchalar bilan
tanishib, ularning izohini yozadilar.
-belgilangan vaqt tugagach, o'qituvchi tarqatma materialda berilgan
tushunchalarni o'qiydi ishtirokchilar javoblarini eshitadi va ekranda slayd orqali
to'g'ri javobni e'lon qilib boradi.
-har bir o'quvchi o'z javobi bilan to'g'ri javob o'rtasidagi farqlarni aniqlaydi,
to'g'ri javoblarini belgilaydi, o'z -o'zini tekshiradi, baholaydi.[13]