Ona tili va o’qish savodxonligi darslarida didaktik materiallardan foydalanish

ONA TILI VA O’QISH SAVODXONLIGI DARSLARIDA DIDAKTIK MATERIALLARDAN FOYDALANISH
Boshlang`ich sinflarda dars jarayonlarini tashkil qilishda biz darsning tashkiliy qismlariga hamda darsni tashkil etishda asosiy vazifani o`quvchining darsga qiziqishini oshiradigan ko`rgazmali vositalarga hamda didaktik o`yinlarga alohida ahamiyat qaratishimiz kerak. Dars jarayonida o`quvchilar bilan ishlash hamda ularga darsni mazmunli hamda qiziqarli qilib tushuntirib berishimiz uchun bizga albatta, ko`rgazmali qurollar juda ham katta yordamga keladi. Bunday ko`rgazmali qurollarga misol qilib har hil turdagi suratlardan foydalangan holda dars jarayonlarini tashkil qilish hamda shu ko`rgazmalardan foydalanib o`tiladigan mavzuga oid o`quvchilarning bilim doirasini bilib olishimiz hamda ularni o`tilgan mavzuni qay darajada o`zlashtirib olganliklarini bilishimiz hamda bilimlarini baholashimiz mumkin. Yana biz har hil turdagi ko`rgazmali qurollar yani suratlar yordamida bolalarga masalalar tuzdirishimiz hamda ularning nutqini, matematik savodxonligini oshirishimiz va fikirlash doirasini kengaytirishimiz mumkin.
Didaktik topshiriqlar. Biz dars jarayonida o`quvchilarga har hil didaktik topshiriqlarni bajartirishimiz mumkin va shu orqali o`quvchilarning matematik savodxonliklarini oshirishga erishamiz.
Darsni o`tkazishga tayyorgarlik ko`rishda eng oldin darsning asosiy maqsadlarini aniq oydinlashtirib olish zarur. Darsda nazariya bilan amaliyotning bog`liqligi, algebraik va geometrik elementlarning arifmetika bilan bog`liqligi, didaktik maqsadlar amalga oshiriladi; yangi material bilan tanishtiriladi va mustahkamlanadi, malaka, ko`nikmalar hosil qilishga doir ishlar o`tkaziladi. Har bir darsda turli xil didaktik maqsadlar ko’zlanadi ular orasida bittasi bosh maqsad bo’lib hisoblanadi, uni darsning asosiy didaktik maqsadi deyiladi.
Har bir alohida darsning maqsadi darslar tizimining maqsadini aniqlab, uning yordamida o’qitilayotgan mavzuning mazmunini o’quvchilarga ochib beradi. Bu holda yangi tushunchalar bilan o’quvchilarni tanishtirish bo’lsa, ikkinchi holda tanishtirilgan tushunchani kengaytirsh va chuqurlashtirish, uchinchisida esa, bilim, malaka va ko’nikmalarni tekshirish va h.k. bajariladi. Har bir darsda yuqorida aytilganlarning bir nechtasi yoritilishi mumkin. O’tilganlarni takrorlash, o’tilgan bilimlarni yangi tizimga solish, shu bilan bilimlarni tekshirishni o’z ichiga oladi. Yangi materialni bayon qilish har kuni mashqlar bajarish bilan davom ettiriladi.
Maktablarning tajribasi darsning ma’lum tuzilishini biladiki, ko’pchilik o’qituvchilar bu tuzilishga rioya qilib, ma’lum natijalarga erishmoqda. Odatda, darsning boshida uy vazifasi tekshiriladi yoki o’tgan mavzu takrorlanadi, so’ngra o’tgan mavzu yuzasidan savol – javob o’tkaziladi. Shundan keyin yangi material bayon etiladi va uni mustahkamlash uchun o’quvchilarga misol va masalalar yechdiriladi yoki nazorat savollari beriladi. Dars oxirida uyga vazifa va unga ko’rgazmalar beriladi. Ba’zan bu maqsadlardan bittasiga bag’ishlanishi mumkin. Ana shu bitta maqsadni darsning asosiy didaktik maqsadi deyiladi va boshqalar unga bo’ysunadi.
Tarbiyaviy vazifalarni yechish uchun darslikdan ko’rsatmali materiallar ko`rsatilgan. Bular o`quvchilarning konkret va abstrakt fikrlashining rivojlanishiga yordam beradi. Predmet ko`rgazmasidan shartli ko`rgazmaga ( sxema, chizma ) o`tish har xil formadagi matematik munosabatlarni modellashtirish bilan o`quvchilarni tanishtirish ta’minlanadi. Darslikdagi il’yustrativ ko`rgazmalar matematik o`qitish bilan turmushni mustahkam bog`lashda katta rol o`ynaydi, ular matematik bog`lanishlar bilan tanishadilar va ularga amaliy qo`llanish imkoniyatlarini ko`rishda yordam beradi, matematikani umumlashtirish uchun material beradi, bolaning shaxsiy tajribasini boyitadi.
Darslikdagi ko’rsatmalar o`quvchilarning bilim boyliklarni kengaytirishga, atrofdagi turmushning har xil tomonlari bilan tanishtirishga imkon beradi. Bu il’yustrativlarning mazmuni har xil.
Ular o`quvchilarni uy turmushi va maktabdagi o`yinlari, tabiat hayoti, o`rab turgan tabiatga odamning munosabatini tushuntirishda yordam beradi. Aks ettirgan il’yustratsiyalar har kasbdagi odamlar bilan bolalarni tanishtiradilar. Rasmlar yangi texnikani foydalanishdagi mehnat faoliyati va bolalarning kattalarga qaraganda madaniy dam olishning ko`proq vaqt egallashini ko`rsatuvchi il’yustratsiyalardir.
Zamonaviy didaktik materiallar qanday bo‘lishi kerak ekanligi borasida qator didakt olimlar izlanishlar olib borishmoqda. Ushbu paragrafda zamonaviy darslik, o‘quv qo‘llanmalar va ikkilamchi didaktik materiallarga quyiladigan talablarni tahlil qilamiz.