Oqsil va polipeptto unumli gormonal

OQSIL VA POLIPEPTTO UNUMLI GORMONAL
MODDALAR
Gipofiz bezining gormonal moddalari
Fiziologik holatda gormonlar gipofizning old, o'rta va orqa
qismidan ajraladi. Gipofizning old.qismida trop — boshqaruvchi
gormonlar hosil bo'ladi, bu jarayon gipotalamus bilan bog'liqdir. Agar
qonda trop gormonlar miqdori kamaysa yoki organism alohida holatga
tushib qolsa (yallig'lanish ro'y bersa), gipotalamusdan rilizing —
gormonlar qonga chiqadi va gipofizdan trop gormonlar ajralishiga va
ular miqdorining qonda oshishiga sabab bo'ladi. Keltirilgan misolda
kortikotropin ko'p hosil bo'lib, qonga tushadi, shu tufayli buyrak usti
bezidan glyukokortikoidlaming ajralishi ortib boradi, ular esa o'z
navbatida organizm ni og'riqqa chidamli, yallig'lanishga qarshi ta’sir
ko'rsatadi.
Agar biror sababga ko'ra qonda trop gormonlar ko'payib ketsa,
gipotalamusdan rilizing — gormonlar ajralishi kamayadi, shu tufayli
gipofizda trop gormonlarining hosil bo'lishi kamayadi.
Gipotalamusda hosil bo'lgan rilizing — gormonlar past molekulali
peptidlardan iborat bo'lib, liberin deb ataladi. Masalan, kortikotropin
ajralishini orttiradigan rilizing — gormon kortikoliberin, shu toifada
qolganlari — tiroliberin, folliliberin, lyuliliberin, somatoliberin,
prolaktoliberin deb ataladi. Gipofiz trop gonnonlari ajralishini
kamaytiradigan moddalar statinlar deb ataladi, masalan: somatostatin,
prolaktostatin shular jumlasidandir.
Hozirgi kunda liberin va statinlar tibbiy amaliyotda qo‘liana
boshlandi, bu borada katta ilmiy ishlar olib borilmoqda.
Gipofiz old qismi gormonal moddalari qatoriga kortikotropin,
somatotropin, tirotropin, menopauzali hamda xorionik gonadotropin,
prolaktin, ular me’da-ichak shirasi ta’sirida parchalanadi, parenteral
yoilar orqali yuboriladi.
Kortikotropin yoki AKTG buyrak usti bezlari faoliyatiga ta’sir
ko'rsatadi, ularda kortikosteroidlar, ayniqsa, glyukokortikoidlar hosil
boiishini, ajralishini orttiradi. Kortikotropin ta’sirida buyrak usti
bezlarida askorbinat kislota va xolesterin kamayib ketadi, chunki
kortikosteroidlar xolesterindan hosil bo'ladi. Kortikotropin ta’siri asosan
glyukokortikoidlarga o'xshab ketadi — yallig'lanishga, allergiyaga
qarshi, immunodepressiv xususiyatlari bor hamda uglevodlar, oqsillar
almashinuviga ta’sir ko'rsatadi. Bundan tashqari, kortikotropin miya
qon tomirlari tonusini, o'tkazuvchanligini, ekstrapiramid sistemaning
faolligini me’yorlashtiradi.
Kortikotropin revmatizm, poliartrit, bronxial astma, leykoz,
neyrodermitlar, ekzemalar hamda allergik kasalliklami davolashda keng
qo'llanilardi, hozirgi kunda bu kasalliklami davolashda
glyukokortikoidlar hamda yallig'lanishga qarshi boshqa moddalar
ko'proq qo'llanadi.
Kortikotropin asosan glyukokortikoidlar bilan uzoq vaqt
davolanganda, buyrak usti bezi faoliyatini Qshirish uchun qo'llanadi.
Kortikotropin miya shishida, miyada qon aylanishi yetishmovchiligida,
xoreya, parkinsonizm kasalliklarida ham qo'llanadi. Organizmda unga
nisbatan antitelolar paydo bo'lishi, allergik holatlar, uyqusizlik yuzaga
kelishi hamda qon bosimi oshishi mumkin.
Somatotropin anabolik xususiyatga ega, modda oqsillar —
aminokislotalaming hujayraga o'tishiga to'sqinlik qiladi, natriyni
tutib qoladi. Mukopolisaxaridlarai, ayniqsa, xondroitinser kislotaning
hosil bo'lishiga, uning almashinuviga ijobiy ta’sir ko'rsatishi tufayli
somatotropin osteogenez, xondrogenez jarayonlarini kuchaytiradi.
Modda yog' almashinuviga ham ta’sir ko'rsatadi, lipaza fermentining
faolligini, qonda erkin yog' kislotalar miqdorini ko'paytiradi,
insulinga qarshi ta’sir ko'rsatadi, qonda qand miqdorini oshiradi.
Somatotropin asosan davo sifatida organizmda bu modda
yetishmovchiligi tufayli kelib chiqadigan gipofizar pakanalikda
qoilanadi.
Gipotalamusdan somatotropinga qarama-qarshi gormon