O’zbek filologiyasi fakulteti IV bosqich 401- guruh talabalar Buranova Nigora va Butayorova Maftuna,Islomova Shahodatning Adabiyotshunoslik nazariyasi fanidan tayyorlagan taqdimoti mavzu

Termiz davlat universiteti

Termez State University faculty of uzbek philology;direction of uzbek language teaching of 401-group student Azimjon Shukurov’s on the theme My favourite writer

Individual work

Termiz davlat universiteti

Termiz davlat universiteti

O’zbek filologiyasi fakulteti IV bosqich 401- guruh talabalar Buranova Nigora va Butayorova Maftuna,Islomova Shahodatning Adabiyotshunoslik nazariyasi fanidan tayyorlagan

TAQDIMOTI

Mavzu:Hajviy tafakkur tabiati. Satira va yumor

REJA

1.O’zbek adabiyoti hajviyoti.

2.Satiraning o’zbek adabiyotimizdagi o’rni.

3.Yumor shaklida yozilgan asarlar haqida.

Hajviya — badiiy adabiyot turlaridan; satira va yumor. Hajviy asarlar tanqidiy ruhda bo’ladi. O’tmishda Sharq xalqlari, shu jumladan, o’zbek adabiyotida, asosan, she’riyat va folklorda mustaqil janr sifatida rivojlangan.

Hajviyada tanqid qilinuvchi ob’yektga qaratilgan kinoyaviy masxaralovchi yoki fosh etuvchi kulgi asarning g’oyaviy mundarijasini va badiiy vositalarini belgilaydi. Hajviya turli janrlarda yozilishi mumkin.

Masalan: "O’lik jonlar" (N.V.Gogol) hajviy roman shaklida, "Maysaraning ishi" (Hamza), "So’nggi nusxalar" (A.Qahhor) hajviy pyesa shaklida, "Yovuz niyatli kishilar" (A.Che-xov), "Sudxo’rning o’limi" (S.Ayniy), "Qabrdan tovush" (A.Qahhor) hajviy hikoya shaklida, "To’yi Iqon bachcha" (Muqimiy), "Hajvi yikchi eshon" (Zavqiy) hajviy she’r- shaklida, "Bizning mulohazalarimiz" (A.Qahhor) hajviy felyeton shaklida yozilgan.

Satira (lot. satira — qurama, har xil narsa) — komiklik turi, tasvir ob’yektini ayovsiz kulgi vositasi orqali anglash. Voqelikni badiiy aks ettirishning o’ziga xos usuli bo’lib, unda jamiyatdagi bema’ni, asossiz, noto’g’ri hodisalar, illatlar fosh qilinadi. Voqealarning real ko’rinishini o’zgartirib, oshirib, bo’rttirib, mubolag’a qilish, keskinlashtirish va shartlilikning boshqa ko’pgina turlari yordamida yaratilgan obraz orqali S. ob’yektiga "ishlov" beriladi. S. muallifi komiklikning boshqa turlaridan (yumor, hikoya va boshqalar) ham foydalanishi mumkin, biroq S. uchun salbiy tuye berib, keskin ifodalangan estetik ob’yekt xarakterli hisoblanadi.

Epik

Abdulla Qahhorning “Sarob” romani

Lirik

Zavqiyning “Hajvi ahli rasta” she’ri

Satira

Drammatik

Xamzaning “Maysaraning ishi” komediyasi

Satira  Qadimgi Rimda lirikaning fosh qiluvchi janri sifatida tan olingan. Keyinchalik o’zining janriy xususiyatlarini yo’qota borib, ko’pgina janrlar (masal,  epigramma, burleska,  pamflet,  felyeton,  komediya  va  satirik roman) ning o’ziga xos xususiyatini belgilovchi adabiy jinsga o’xshab qoladi

Satiraning estetik vazifasi tubanlik, nodonlik va boshqa ijtimoiy illatlarga qarama-qarshi tarzda kishilarda yuksak insoniy tuyg’ularni uyg’otish va qayta tiklashdan iborat. S. da muallifning individualligi kulgu ostiga olingan ob’yekt haqida murosasiz fikr aytish, unga aniq g’oyaviy munosabat bildirish orqali namoyon bo’ladi.

Satiraning rivojlanishi

Sharq madaniyati

Yevropa madaniyati

 Qadimgi Rim, Xitoyda  satirik terrakota haykallar, vazalarga satirik tasvirlar va boshqa ishlangan. Rassomlik san’ati (jumladan, grafika)da rivojlangan.

“Donishqishloq latifalari”ni o’qisak, kengroq fikr qilsak, hammamiz katta Donishqishloqning minglab Matmusalariga o’xshaymiz.

Matmusaning qishlog’i, Matmusaning qalpog’i, Matmusaning rassomlikka qiziqib qolishi, xullas, “Donishqishloq latifalari” turkumidagi qaysi she’rni olib ko’rmang, ularning har birida juda dolzarb mavzu qalamga olinganiga guvoh bo’lasiz.

F. Goyya, O. Domye, X. Bidstrup

Aql ko’plik qilsa, bosh

Yoriladi deb halak –

Boshlariga donishlar

Kiyib yurar chambarak.

Satirani inkor etib bo’lmaydi. Satirani inkor etuvchilar haqida Abdulla Qahhor shunday deb yozgan edi: “Satira o’tiga uchragan kishi, – vijdoni bo’lsa, odamlarning yuziga qarolmaydi, vijdoni bo’lmasa, og’zidan ko’pik sochib, yozuvchining ketidan bolta ko’tarib yuguradi”.

O’zbekiston Qahramoni, taniqli shoir Erkin Vohidov satira sohasida ham ajoyib namunalar yaratib, xalqni kuldirib kelayotgan ijodkorlardan.

Ko’chamen der bo’lsam, evoh,

Ko’plar aylab ishtiboh.

Bilmadim, rost ko’chadurmen,

Yoki yolg’on ko’chamen.

Bir tomonim u rayonu

Bir tomonim bu rayon,

Boshlig’im ko’p, ko’p arosat –

qolgan ko’chamen.

XX asr o’zbek adabiyotida yangi taraqqiyot davriga kirgan satirada ijod qilganlar. Bular: Hamza, Abdulla Qodiriy, Sadriddin Ayniy, G’afur G’ulom, Abdulla Qahhor, Said Ahmad va Ne’mat Aminovlardir.

A.Qahhorning “Sarob” romani satirik roman bo’lib,siz asarning qaysi o’rinlarida satirik namunalarini uchratdinggiz?

E’TIBORINGIZ

UCHUN

RAHMAT