O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha va maktab ta'limi vazirligi

O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha va maktab ta'limi vazirligi Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti FALSAFA FANIDAN MUSTAQIL ISHi Mavzu: Bilish ziddiyatli, murakkab, dialektik jarayon Bajardi: guruh talabasi: Karimboyeva ozoda Tekshirdi: __________________________ . Toshkent – 2023

Reja: 1.Bilish – voqelikning inson ongidagi inikosi. Bilish muammosining falsafada qo`yilishi. 2.Bilish murakkab dialektik ziddiyatli murakkab jarayon. Bilish bosqichlari. Sensualizm. Ratsionalizm. 3.Bilishda ijod, intuitsiyaning o`rni. 4.Falsafada haqiqat muammosi Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar

Bilish muammosining falsafada qo`yilishi. Demokrit - yunon faylasufi (tax mil.avv yillar) Olamni bilish va haqiqatga erishish mumkin. Aristotel – yunon faylasufi (mil.avv yillar) Tabiat – bilish va his qilish manbai. Sezgi – ayrim narsalarni his etadi, tafakkur narsalarning umumiy tomonlarini idrok etadi. Abu Nasr Forobiy ( yillar) Inson barcha bilimlarni tashqi olamdan oladi, u sezgi, idrok, xotira, mantiqiy tafakkur orqali voqelikni biladi. Frensis Bekon – ingliz faylasufi ( yillar) Olamni bilish mumkin. Bilish sezgidan boshlanadi. Bilish manbai – tajriba. Olim Yangi organon asarida bilishning induktiv metodini ishlab chiqqan.
Rene Dekart – fransuz faylasufi ( yillar) Bilishning birdan-bir manbai – tafakkur. Olim bilishda ratsionalizm g`oyasini ilgari surgan. Jon Nokk – ingiliz faylasufi ( ) Sensualizm talimoti asoschisi bilimning asosi hissiy bilish goyasini ilgari surgan. David Yum – ingliz faylasufi ( yillar) Inson real voqelikni bila olmaydi. U faqat o`z sezgilarini bila oladi. Jorj Berkli – ingiliz faylasufi ( ) Barcha narsalar sezgilar majmuasidan iborat. Ular obektiv dunyoning mavjudligini inkor etadilar. Immanuil Kant – nemis faylasufi, tabiatshunos olim ( yillar) U inson bilishi mumkin bo`lgan hodisalar olamini narsa biz uchun deb nomlaydi. Narsa o`zidani inson bila olmaydi, deb hisoblaydi. Vilgelm Gegel – nemis mumtoz falsafasining yirik vakili ( ) Olamni dialektik anglash metodini ishlab chiqdi, olam taraqqiyotining ziddiyatli jarayon ekanligini asoslab berdi.
Bilish bosqichlari Xissiy bilish (jonli mushohada) Xissiy bilish – narsa-voqea, hodisalarning inson ongida bevosita aks etish jarayoni Xissiy bilish shakllari: sezgi idrok tasavvur Aqliy (mantiqiy) bilish – narsa, hodisalar mohiyati, aloqa munosabatlarini bilish Aqliy (mantiqiy) bilish shakllari: tushuncha hukm (mushohada) xulosa Intuitiv bilish – g`ayrishuuriy bilish, to`satdan bilish.
Bilish tarkibi Bilish subyekti (bilish harakatining sohibi, shaxs) Bilish obyekti (subyektning bilish faoliyati yo`naltirilgan narsa, hodisa, jarayon) Bilim (bilish natijasi)
Bilish – insonning olamga faol munosabati. Bilish natijasi bilim. Bilim 3 ta shaklda namoyon bo`ladi: Faoliyat ko`nikmasi Axborot Bilim, ilmiy-nazariy bilim. Faoliyatni rejalashtirish va amalga oshirish Oldin ko`rish, bashorat qilish Olamni va o`z – o`zini anglash.
Gnoseologiyada xaqiqat muammosi Haqiqat – bilishning bosh maqsadi Haqiqat – olamdagi narsa va hodisalarning inson ongida to`g`ri aks etishi, bilimlarimizning obyektiv reallikka mos kelishi Haqiqatning shakllari : obyektiv haqiqat absolyut (mutlaq) va nisbiy haqiqat konkret va abstrakt haqiqat
Ilmiy bilish. Insonning olam haqidagi bilimlari 2 ko`rinishda namoyon bo`ladi: Oddiy, kundalik bilim; Ilmiy, nazariy bilim. Bilish – olam,undagi narsa va hodisalarni, ularning xossa, xususiyatlari va munosabatarini anglash. Ilmiy bilimlar olamdagi narsa va hodisalarni maxsus faoliyat orqali chuqur, atroflicha o`rganish yordamida hosil qilinadi
lmiy bilishni o`ziga xos xususiyatlari: Ilmiy bilish – chin bilimlar hosil qilishga yo`naltirilgan, uzluksiz kechadigan jarayon. Ilmiy bilish insondan maxsus tayyorgarlikni talab qiladi va u inson manaviy faoliyatining eng murakkab ko`rinishi –ilmiy tadqiqot faoliyati hisoblanadi. Ilmiy bilish natijalari –ilmiy bilim deb yuritiladi va u fanlar mazmunini tashkil qiladi. Ilmiy bilish jarayoni murakkab tarkibiga ega: Ilmiy bilish subyekti; Ilmiy biish obyekti; Ilmiy bilish metodlari; Ilmiy bilishshakllari.
Ilmiy bilish darajalari. Ilmiy bilish – umumiy bilishning quyi darajasi. Unda empirik bilish metodlari, kuzatish, tajriba, tasvirlash o`lchov va h k. Nazariy bilish – ilmiy biishning yuqori darajasi, narsalar mohiyatini tushuntiradi. Nazariy biish metodlari: tarixiylik va mantiqiylik, konkretlik va abstraktlik modellashtirish. Ilmiy bilish shakllari: Ilmiy dalil; ilmiy muammo; ilmiy taxmin; Ilmiy qonun; ilmiy nazariya; ilmiy kashfiyot; Ilmiy bashorat.
Bilish – voqealik in’kosi. Bilish muammosining falsafada qo‘yilishi va xal qilinishi.Agnostitsizm – bilish mumkinligini inkor etuvchi ta’limot, uning ijtimoiy – gnoseologikildizlari. Bilishning ob’ekti va sub’ekti. Sub’ektning aktivligi va bilimning ob’ektivliligi. Bilishziddiyatli, murakkab, dialektik jarayon. Bilish jarayonida amaliyotning roli. Bilishning asosiybosqichlari. Xissiy bilish va uning shakllari: sezgi, idrok, tassavvur. Aqliy bilish va uningshakllari: tushuncha, xukm, xulosa. Xissiy va aqliy bilishning birligi. Bilish jarayonida ijod,intuitsiyaning roli va hozirgi zamon falsafasida bularning ifodalanishi.Xaqiqat tushunchasi. Xaqiqatning ob’ektivligi. Nisbiy va mutloq xaqiqatdialektikasi. Xaqiqatni bilishda amaliyotning roli
XULOSA.
Xulosa sifatida shuni aytib o’tishimiz mumkin-ki, kimda-kim olam va odam yaratilganligini tan olar ekan, ong xam yaratganning kudrati ekanligini tan olishi tabiiy. Ong moddiylikning miyada aks etishi deb tushunishda, uning moxiyati inson tanasi faoliyati bilan bog’lab talqin etiladi. Bilish esa insongagina xos bo’lgan shundayin ma’naviy extiyoj, xayotiy zaruriyatdir. Insoniyat ko’p asrlar davomida orttirgan bilimlarini umumlashtirib va keyingi avlodlarga berib kelganligi tufayli xam o’zi uchun kator kulayliklarni yaratgan. Inson faoliyatining xar kanday turi muayyan ilmga tayanadi va faoliyat jarayonida yangi bilimlar xosil qilinadi. Kundalik faoliyat jarayonida tajribalar orqali bilimlar xosil qilish butun insoniyatga xos bo’lgan bilish usulidir. Agar inson o’z sezgilari yordamida narsa va xodisalarning fakat tashqi xossa va xususiyatlarini bilsa, tafakkur vositasida narsa va xodisalarning ichki moxiyatini bilib oladi. Aqliy bilish esa ancha murakkab va ziddiyatli jarayondir. Aqliy bilishda narsa va xodisalarning tub moxiyatini bilish uchun ulardan fikran uzoqlashish talab etiladi. Masalan, insonning moxiyati uning sezgi a’zolarimiz qayd etadigan kelishgan qaddi-qomati, chiroyli qoshu ko’zi, ijodkor qo’li, oyoqlari bilan belgilanmaydi. Insonning moxiyati avvalo, uning aql va tafakkurga, yaratish qudratiga, mexr-shafqat xissiga, mexnat qilish, so’zlash qobiliyatiga ega ekanligida namoyon bo’ladi.
ADABIYOTLAR
1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi (Asosiy qonuni), T., O’zbekiston, 1992.
2. Karimov I.A. “Milliy istiqlol mafkurasi xalk e’tiqodi va buyuk kelajakka ishonchdir”. T., O’zbekiston, 2000.
3. Abu Nasr Forobiy.” Fozil odamlar shaxri”. T.: O’qituvchi, 1993.
4. Osnov U. “Filosofi”. T,. O’zbekiston, 1998.
E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT