О„zbekiston respublikasi oliy va о„rta maxsus ta‟lim vazirligi

---

 
 
О„ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA О„RTA MAXSUS 
TA‟LIM VAZIRLIGI 
 
 
Qarshi davlat universiteti 
Fakultetlararo jismoniy tarbiya kafedrasi
 
 
Tabiiy fanlar fakulteti “Geografiya” yunalishi
2 kurs 22 gurux talabasi Mamatqulova Nafisaning Jismoniy tarbiya
fanidan «Maktab tugaraklarida qo„l to„pi mashg„ulotlarini o„rgatilish» 
mavzusida yozgan 
 
 
 
 
 
KURS ISHI 
 
 
 
 
 
 
 
Topshirdi: _______________Mamatqulova N 
Qabul qildi: _____________о„qit. Q.Xudoynazarov 
 
Qarshi - 2014 yil. 
 
 

---

 
Maktab tugaraklarida qо„l tо„pi mashg„ulotlarini о„rgatilish
Reja: 
 
1. Mashg„ulotni pedagogik jihatidan tashkil qilish 
2. Maktab tugaraklarida yosh gandbolchilarni tanlab olish 
3. Gandbolda о„rgatish usullari 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

1. Mashg„ulotni pedagogik jihatidan tashkil qilish 
 
Qо„l tо„pi darslari boshqa jismoniy tarbiya darslari singari asosiy 
mashg„ulot shakli hisoblanadi. Bu jismoniy tarbiya jarayonini amalga oshirish 
uchun eng qulay sharoitlarni yaratadi. Maktab sport tugaragidagi mashg„ulotlar 
ham dars shaklida tashkil etiladi. 
Dasturda belgilangan qо„l tо„pi darslarining umumiy о„quv tarbiyaviy 
maqsadlari ma‟lum bir davr о„quv yili uchun ishlarni rejalashtirish paytida 
xususiy vazifalar tizimida aniqlashtiriladi. Ish natijalari birinchi navbatda har bir 
darsning didaktik jihatdan tо„g„ri tuzilganligi bilan aniqlanadi. 
О„quv darsi albatta ta‟lim vazifalarini nazarda tutish lozim. Bunga bilim, 
kо„nikma va malakalarni egallash bо„yicha materiallarni muntazam tushintirib 
borish, turli xil mashqlar majmuidan foydalanish, jismoniy hamda ruhiy 
yuklamalarni tо„g„ri meyorlash orqali erishiladi. 
Qо„l tо„pi darslarining tarbiyaviy va sog„lomlashtirish vazifalari umumiy 
о„quv –tarbiyaviy ishlar rejasi bilan belgilanadi. Bu shaxs fe‟l –atvorining
asosiy qirralari, jismoniy qobiliyatlarini tarbiyalash, sog„liqni mustahkamlash 
hisoblanadi, lekin faqat о„quvchi shaxsiga hamda uning organizmi 
funksiyalariga muntazam ta‟sir kо„rsatish bilangina ularni amalga oshirish 
mumkin bо„ladi. Bu vazifalar bir nechta darslar oldidan qо„yiladi, aloxida 
mashg„ulotda esa ular imkon qadar aniqlashtiriladi. 
Darsni pedagogik jihatdan tо„g„ri va bilimdonlik bilan tashkil etish- bu 
birinchi navbatda dars vaqtidan oqilona foydalanishdir. Darsni muvoffaqiyatli
о„tkazishning eng muxim sharti bu darsning tayyorgarlik, asosiy va 
yakunlovchi qismlarida о„quvchilarning ish qobiliyatlarini о„zgartirishdir. Bu 
о„qituvchidan darsning tuzilishini tо„g„ri ishlab chiqishni talab qiladi. Darsda 
bir nechta mustaqil bо„limlar bо„lishi mumkin. Masalan, dars bir butun о„yin 
mashg„uloti (yoki о„yin) sifatida о„tkazilishi mumkin. Unda bir qator vazifalar
hal etiladi: tо„g„riga uzatilgan qо„l bilan tо„pni ilib olish hamda oshirishni
о„rganish, yiqilib zarba berish texnikasi bilan tanishish, blok ustidan oshirib 

---

zarba berishni takomillashtirish, tezkorlik sifatlarini rivojlantirishga qaratilgan
mashqlarni о„rgatish va h.k. bunday darsni tо„g„ri tuzishning mohiyati 
pedagogik 
vazifalarni 
mantiqan 
tо„g„ri 
tartibda 
hal 
etish, 
shug„ullanuvchilarning qabul qilish imkoniyatlari bilan muvofiqligiga
erishishdan iborat. Bunda shо„g„illanuvchilar ish qobiliyatining о„zgarish 
fazalari eng maqbul meyorlarda hisobga olinadi. 
Qо„l tо„pi darslarini tashkil qilish mashg„ulotdan oldin boshlanishi 
kerak: bu yechinish –kiyinish xonasida tartibga rioya qilish, sport anjomlarining 
darsga yaxshi holda tayyorlab qо„yilganligigi, navbatchilarning о„z vazifalarini 
tо„liq bajarishlari, sinfning о„quv maydonchasiga chiqishdan oldin о„z vaqtida 
saf tortishi, shuningdek uyga vazifa hamda dars oldida turgan musobaqalar 
(harakatli о„yinlar, bir tomonlama va ikki tomonlama qо„l tо„pi о„yinlari, 
alohida guruxlar, zvenolar о„rtasida estafetalar) tо„g„risida eslatma berish. 
Ma‟lum bir jismoniy sifatlarning rivojlanishiga ta‟sir qiluvchi mashqlar 
odatda quyidagi ketma-ketlikda о„tkaziladi: kuch, tezkorlik, chidamlilikni 
rivojlantirish. 
О„quvchilarning umumiy ish qobiliyatini tarbiyalash maqsadida bu 
ketma-ketlikni о„zgartirish mumkin. Agar darsning asosiy qismida turli xil 
dastlabki tayyorgarlikni (tezkorlik tayyorgarligi, zarba berish texnikasini
mukammal о„rganish, taktik kombinatsiyalar va h.k.) talab qiladigan vazifalarni 
hal etish rejalashtirilgan bо„lsa, darsning har bir bо„limi oldidan о„zining
tayyorgarlik ishlari о„tkazilishi lozim. Masalan, start tezligini hosil qilish 
uchun boldir bо„g„imlari mushaklari va boylamalarni ishga solish; zarba berish 
uchun yelka mushaklarini mashqlantirish; yiqilishlar bilan bajariladigan
harakatlarni mukammal о„rganish uchun umumiy tartibdagi akrobatika 
mashqlari о„tkaziladi. 
Agar о„qituvchi navbatdagi darslar, kо„zda tutilayotgan mashqlar,
musobaqa turidagi mashqlar, bellashuv elementlaridan iborat harakatli 
о„yinlarning mazmunini yoritib bersa, mashg„ulotlarga bо„lgan qiziqish yanada 
ortadi. Kuch mashqlari: qо„llarni bukib-yozish, burchak holatida turish, tо„pni 

---

otish hamda muvozanatga doir murakkab mashqlarni bajarishga
tayyorlanishga katta ahamiyat berish lozim. Uy vazifalarining bajarilishi qо„l 
tо„pi darslari samarasini ancha oshiradi, maktab о„quvchilarini xar tomonlama
jismoniy rivojlantirish vazifalarini hal qilishga yordam beradi. 
О„quvchining darsga puxta tayyorgarlik kо„rishi dars vaqtidan tо„laqonli 
foydalanish asosini tashkil qiladi. U quyidagilarni о„z ichiga oladi: vazifalarni 
aniq 
taqsimlash, 
oldingi 
mashg„ulotlar 
natijalarini 
hisobga 
olish, 
shug„ullanuvchilarning о„zlashtirishni tahlil qilish, dars rejasini tuzish, zarur 
sport asbob-anjomlarini tanlash. 
Darsning umumiy va “motor” zichligi ajratiladi. Umumiy zichlik bu 
foydali sarflangan vaqtning butun dars vaqtiga nisbatidir; “motor” zichlik – bu 
mashqlarni bajarish vaqtining butun mashg„ulot vaqtiga nisbatidir. Dars 100 
foizlik umumiy zichlikka ega bо„lishi kerak, motor zichlik aynan shu guruh 
shug„ullanuvchilarining jismoniy rivojlanishi uchun optimal bо„lishi zarur. 
Guruhlar (bо„linmalar, jamoalar) bо„yicha ishlash materialini tabaqalash 
zarur bо„lgan yoki katta guruhlar bilan ishlab bо„lmaydigan (masalan tо„pni 
darvozaga yо„llash) paytlarida olib boriladi. Individual mashg„ulotlar yaxshi 
о„zlashtirayotgan о„quvchilar bilan materialni chuqur egallash paytida yoki 
qoloq о„quvchilar bilan xatolarni bartaraf etish ustida ishlash vaqtida о„tkaziladi. 
Oxirgi 
paytlarda 
darslarda, 
darsdan 
tashqari 
va 
trenirovkada 
shug„ullanuvchilar faoliyatini tashkil qilishning eng samarali shakllaridan biri – 
bu aylanma trenirovkadir. U mashg„ulotning yuqori darajadagi umumiy motor 
zichligini ta‟minlaydi. Bu mashqlarni olib borishning (kо„proq jismoniy 
sifatlarni tarbiyalash uchun) о„ziga xos alohida tashkiliy-uslubiy shakli 
hisoblanadi. Qо„l tо„pida aylanma trenirovkaga yaxshi о„zlashtirilgan mashqlar 
kiritiladi. Ularning yordamida turli xil mushak guruhlarga tanlab ta‟sir 
kо„rsatiladi, texnik malakalar, jismoniy sifatlar takomillashtiriladi.
Aylanma trenirovkada odatda, 5-10 ta mashqdan iborat kompleks 
qо„llaniladi. Bu mashqlar kompleksi hamma gavda qismlari hamda mushak 
guruhlarini ketma-ket ishga jalb qiladi. Avval umumiy jismoniy tayyorgarlik 

---

mashqlari ma‟lum bir miqdorda takrorlashlar bilan bajariladi, masalan, 1-2 ta 
mashq yelka mushagini rivojlantirish uchun, 2ta - gavdaning oldi mushaklarini 
rivojlantirish uchun; 2ta - oyoq mushaklari uchun; 2ta - organizmga umumiy 
ta‟sir kо„rsatishi uchun, shuningdek egiluvchanlik, chaqqonlik, harakat 
muvozanatini rivojlantirish. 
Har bir mashq uchun oldindan joy tayyorlanadi. U “stansiya” deb ataladi. 
Shug„ullauvchilar bir vaqtning о„zida 3-6 kishidan iborat guruh bо„lib mashq 
bajaradilar. Mashqni bajarib bо„lib, umumiy signal bо„yicha guruhlar aylana
bо„ylab joylari bilan almashadilar va boshqa “stansiya” mashqlarini bajarishga
kirishadilar. 
Mashqlarni meyorlash (har bir stansiyada va umuman) qat‟iy ravishda
nazorat qilinadi. Avval aylanma trenirovkaga kiritilgan mashqlarning
о„quvchilar tomonidan oxirigacha takrorlash imkoniyatlari (30 sek ichida) 
aniqlanadi, sо„ngra har bir stansiya uchun meyorlash 30 sek ichida sо„nggi 
sur‟atgacha bajarilgan takrorlash sonining uchdan bir qismi yoki kо„pi bilan 
yarmisi hisobidan keltirib chiqariladi. 1-2 oydan sо„ng yangi nazorat testini 
о„tkazish hamda yangi individual kо„rsatkichlarga muvofiq holda aylanma 
trenirovka hajmini о„zgartirish maqsadga muvofiqdir. 
Qо„l tо„pi bо„yicha ixtisoslashayotganlar uchun hisob varaqalarini
(sportchi kundaligiga о„xshash) yuritish foydalidir. Bu yerda о„quvchilar
о„zlarining dastlabki natijalari, mashqlardan oldin va keyingi tomir urish 
kо„rsatkichlari, trenirovka yuklamalari kattaliklari, о„z yutuqlarining о„sishini 
yozib boradilar. Bunday nazorat ularning say harakatlarini faollashtiradi va 
boshka sinf, maktab о„quvchilarining mashg„ulotlariga bо„lgan qiziqishlarini 
oshiradi. 
Bunday trenirovkaning bitta aylanasi 5 – 6 min.ni egallaydi. Darsda 
“aylana” 2 – 3 martacha ( tegishli tarzda mashqlanganlikka ega bо„lganda) 
takrorlanishi mumkin. Mashqlarni bajarish xususiyatlarning (ularning shiddati, 
davomiyligi, har bir stansiyadagi va aylanadagi urinishlar soni) ikki xil bо„lishi 
mumkin: uzoq va uzluksiz, stansiyalar orasida almashishlar yugurib, tez 

---

sur‟atda bajarilsa, aylanalar orasida dam olish esa kо„p bо„lmasa, yoki oraliqli–
har bir stansiya va aylanadan sо„ng tegishli tiklanish davri keladi.
Aylanma trenirovkada qо„l tо„pi bо„yicha material asta –sekin о„zlashtirib 
borilgan sari, umumiy jismoniy tayyorgarlik mashqlari maxsus mashqlar bilan 
almashtiriladi, о„quvchilarning xar tomonlama jismoniy tayyorgarligi, balki 
о„yinchining maxsus kо„nikma va malakalarini rivojlantirish masalalari hal 
etiladi. Alohida stansiyalarda bunday mashqlar quyidagilar bо„lishi mumkin: 
10-25 m masofada turib chegaraga yaqin sur‟atda tо„p oshirishni kо„p marta 
takrorlash, sherigiga tо„p oshirish va ilib olish (yoki devor oldida bajarish), 
himoyachining kvadrat bо„ylab harakatlanishlari, oldinga chiqib olib hujum 
qilishda tо„pni kо„p marta qabul qilib olish, uzoq masofaga tо„p oshirish, 
darvozaga qiyin zarbalarni berish (yiqilib, blok ustidan oshirib) turli hildagi 
aldashlarni (fintlarni) bajarish, yengil tо„ldirma tо„plarni oshirish (0,8kg ), 2, 3, 
4, 5 kg li tо„ldirma tо„plarni belgilangan usulda oshirish, tо„siqlar orasidan ilon 
izi shaklida tо„pni olib yurish va nishonga qarata otish, “yarim shpagatlar” 
siltanishlar hamda yiqilishlar akrobatika mashqlari (darvozabonlar uchun) va 
h.k. 
Daslarni nafaqat zallarda, balki ochiq havoda –qо„l tо„pi uchun 
mо„ljallangan maxsus yoki oddiy boshqa ochiq о„yin maydonlarida 
stadionlarda yoki tabiiy sharoitda (о„rmonlar, bog„, daryo bо„yida va boshqa) 
joylarda ham о„tkazish mumkin. 
Bunday sharoitlarda о„tkaziladigan darslar о„quvchilarning jismoniy 
rivojlanishi va chiniqishiga ijobiy ta‟sir kо„rsatadi hamda qо„l tо„pining asosiy 
texnika elementlarini tez egallashga yordam beradi. 

---