O’zbekistonda dastlabki davlatlarning paydo bo’lishi va rivojlanish bosqichlari alijonov Ilhomjon

O’ZBEKISTONDA DASTLABKI DAVLATLARNING PAYDO BO’LISHI VA RIVOJLANISH BOSQICHLARI

Alijonov Ilhomjon

Reja:

• 1. Ilk davlatlar haqidagi yozma manbalar.
• 2. Dastlabki davlatlar
• 3. Miloddan avvalgi VI-IV asrlarda O'rta Osiyo
• 4. Qang', Dovon va Kushon davlatlari

Ilk davlatlar haqidagi yozma manbalar.

Vatanimiz tarixini o'rganishidagi dastlabki yozma manba sifatida “Avesto” katta ahamiyat kasb etadi. “Avesto”da ahmoniylargacha bo'lgan geografik, hududiy nomlar, atamalar, ijtimoiy-iqtisodiy ma'lumotlar, siyosiy tarix, diniy falsafa va turli ma'lumotlar saqlangan. Bu manbada tilga olingan juda ko'plab mamlakatlar - O'rta Osiyo va O'rta Sharq, Afg'oniston, Eronning shimoli-sharqiy hududlari bilan bog'liqdir. Yasht qismlari oriylarning yerlari haqida quyidagicha e'lon qiladi: “U mamlakatning jasur sardorlari ko'pdan ko'p harbiy yurishlar qiladi, uning keng yaylovlarga ega, suvga serob tog'larida chorva tinch o'tlov va yemish bilan ta'minlangan, bu yerdagi sersuv chuqur ko'llar to'lqinlanib turadi, kema qatnaydigan keng daryolarning oqimi Pourutadagi Iskata, Xaravaydagi Mouru, So'g'ddagi Gava va Xvarizam tomoniga toshib intiladi”.

• Davlatchilik paydo bo'lishining muhim belgilaridan biri jamiyatning ijtimoiy tabaqalarga bo'linishi hisoblanadi. Ko'pchilik manbalardan bizga ma'lumki, Avesto jamiyati quyidagi to'rtta tabaqaga bo'linadi: 1) qohinlar (atravanlar); 2) harbiylar (ratayistralar); 3) dehqon-chorvadorlar (vastrya-fshuyant); 4) hunarmandlar (xutlar). Jamiyatning bunday tabaqalashuvi qadimgi, ya'ni, zardushtiylikkacha bo'lgan a'analarni o'zida aks ettiradi. Bu an'analar ayrim o'zgarishlar bilan ko'p asrlar, Avestodan keyingi davrlarda ham saqlanib qoladi.

• Jamiyatning boshqaruv tartibi haqida Avestoda ma'lumotlar saqlangan. Manbada keltirilishicha, oriylar o'lkasi quyidagi to'rtta ma'muriy hududiy birlikka bo'linadi: 1-patriarxal oilaga tegishli bo'lgan turar-joylar (nmana); 2-qishloqlar (vis); 3- tumanlar (zantu); 4-viloyat – o'lka (daxyu). Ushbu birliklarning har biri o'z yo'lboshchisiga ega bo'lgan: 1-nmanopati (uy boshlig'i); 2-vispati (qishloq boshlig'i); 3-zantupati (tuman oqsoqoli); 4-daxyupati (viloyat –o'lka yo'lboshchisi).