O’zbekstan respublikasi joqari ha’m orta arnawli biLİm lendiriiw miNİstrliGİ

O’ZBEKİSTAN RESPUBLİKASI JOQARI HA’M ORTA ARNAWLI BİLİM MİNİSTRLİGİ
BERDAQ ATINDAG’I
QARAQALPAQ MA’MLEKETLİK UNİVERSİTETİ
Yarımo’tkizgishler fizikası
kafedrası



pa’ninen
№2 - laboratoriyalıq jumıs

Analitikalıq (laboratoriyalıq) ta’rezide denenin’

massasın o’lshew

№2 - laboratoriyaliq jumıs

Analitikalıq (laboratoriyalıq) ta’rezide denenin’ massasın o’lshew

Jumıs maqseti: analitikalıq ta’rezi du’zilisi ha’m onda joqarı da’llikte o’lshew usılı menen tanısıw.
Teoriyasi: Prujinalı ta’reziden (dinamometr) basqa barlıq ta’reziler rıchag qa’desi tiykarında iyinlerge ilingen massası o’lsheniwshi dene ha’m ta’rezi tasları (ju’k) ushın ten’salmaqlılıq sha’rtinin’ orınlanıwına tiykarlang’an.
Ta’rezinin’ tiykarg’ı xarakteristikalarının’ biri - anıqlıq klassı. Ta’reziler 1g, 0,01g ha’m 0,0001g anıqlıqlarg’a iye klasslarg’a bo’linedi. Ol ta’rezide, yamasa onın’ pasportında keltirilgen boladı.
Ta’rezinin’ ekinshi xarakteristikası – sezgirligi. Ta’rezi sezgirligi dep onın’ pa’llelerinin’ birine bir birlik ju’k (a’dette 1 mg) salıng’anda ta’rezi iynine bekitilgen strelanın’ qosımsha shkalanın’ neshe bo’legine awısqanlıg’ı aytıladı. Bul shama ta’rezi taslarına qosımsha ju’k xızmetin atqaradı.

1- su’wret.	2- su’wret.

Ta’rezi du’zilisi: Analitikalıq ta’rezi 2-su’wrette ko’rsetilgen. Ta’rezi tiykarına bekitilgen KK vintleri ta’rezini gorizontal halg’a keltiriwde qollanıladı. A vertikal shtativtin’ joqarg’ı ushına ornatılg’an VV iyinge bb – prizmalar bekitilgen. Olarg’a SS- pa’lleleri ildiriledi. VV iyinge I – strelka, al A shtativke S – shkala bekitilgen. VV iyni joqarısında M reyter, VV iyinde qosımsha ju’k iliw ushın R ha’m T arnawlı du’zilis ornatılg’an.
Ta’rezi to’mendegi izbe-izlikte jumısqa tayarlanadı: 1) ta’rezi KK vintler ja’rdeminde sabaqshag’a bekitilgen N ushlı ju’gi tiykardag’ı belgilengen orıng’a da’l keltirilip gorizontal halg’a keltiriledi; 2) I – strelka S shkalanın’ ortasında turg’anlıg’ı tekseriledi. Egerde ortada turmasa, VV iyinleri ushılarındag’ı vintlerdi buraw arqalı strelkanı 0 belgisine keltiriledi.
Ta’rezide islewden aldın to’mendegilerge a’mel qılıw kerek:

1. 
   Ta’rezinin’ tazalıg’ı anıqlanadı.
   
2. 
   Ta’rezi jumısqa tayarlanadı.
   
3. 
   Ta’rezinin’ orretirlengenligi (ta’rezi iyininin’ prizmalardın’ ekewine otırg’ızılg’anlıg’ı) tekseriledi. Ta’rezi orretirlenbegen jag’dayda ta’rezi pa’llelerine ju’k qoyıw mu’mkin emes. İyinlerge qosımsha ju’k qoyıwshı reyter ja’rdeminde ju’kti bir bo’limnen ekinshisine ko’shiriw mu’mkin emes.
   
4. 
   Ta’rezi orretirlengen halında ju’kler pa’llelerdin’ da’l orayına qoyıladı, keyin ju’k salmagına shama menen sa’ykes taslar ekinshi pa’llege qoyıladı.
   
5. 
   Ta’rezi tasların, a’sirese kishi massag’a iye taslardı qol menen uslamay, arnawlı qısqıshlar ja’rdeminde alıw kerek.
   
6. 
   Taslardı ta’reziden alg’annan keyin arnawlı orınlarına qoyıw kerek.
   
7. 
   Ta’rezi pa’llelerine ju’k ha’m og’an sa’ykes taslar qoyılg’annan keyin V barabandı burap, iyindi orretirden shıg’aramız. Egerde usı waqıtta strelka taslar ta’repke burılsa, ta’rezi orretirlenip pa’llege ja’ne taslar qoyıladı, al ju’k ta’repke burılsa taslar kemeytiriledi. Keyin iyin orretirden shıg’arıladı ha’m strelka nollik belgige kelmegenshe usılay dawam ettiriledi.
   
8. 
   Egerde ta’rezi pa’lleleri terbelip tursa, olardın’ shetine qag’az tiygizip toqtatıladı.
   
9. 
   O’lshewdin’ son’g’ı basqıshlarında ta’rezi qutısı esikleri jabıq bolıwı kerek.
   
10. 
    Ta’rezi orretirlenbegen halda pa’llede ju’klerdi uzaq qaldırıwg’a bolmaydı
    
11. 
    Ta’rezige pasportta ko’rsetilgennen zıyat ju’k qoyıwg’a bolmaydı.