"Pul qimmatli qog `oz bo‘la oladimi?"

---

"Pul qimmatli qog
`oz bo‘la oladimi?"
 
Dastlab qimmatli qog‘ozlar o‘zi nima degan savolga javob topib olamiz
Qimmatli qog
ʻozlar – bu oʻz egasiga mulkka egalik huquqini va daromad 
ko
ʻrinishida muayyan pul summasini olish huquqini beradigan pul yoki tovar 
hujjatlari (aksiya, obligatsiya, akkreditiv, veksel, chek va boshqalar). 
Qimmatli qogʻozlar taqdim etuvchi yoki egasining ayrim huquqlari qayd 
etilgan maxsus tarzda rasmiylashtirilgan moliyaviy hujjat. Qimmatli 
qogʻozlar maʼlum shaxs nomiga yozilgan (ismli), dastlab sotib olgan shaxs 
nomiga yozilgan va uning roziligi bilan boshqa shaxsga oʻtkaziladigan 
orderli va egasi yozilmaydigan (egasi koʻrsatilmaydigan) turlarga boʻlinadi. 
Korxonalarning aksiya, obligatsiyalari va davlat obligatsiyalari qimmatli 
q
ogʻozlarning asosiy turlari hisoblanadi. Qimmatli qogʻozlar korxona 
kapitalida qatnashish yoki pulni ssudaga taqdim etish va dividend yoki foiz 
tarzida daromad olish huquqini beradi. Qimmatli qogʻozlar oʻz egasiga 
daromad keltirgani uchun fond birjasida ma
ʼlum kurs boʻyicha oldi-sotdi 
qilinadi. 
Endi qimmatli qog‘ozlarning ayrim turlari haqida to‘xtalib o‘tamiz.
Obligatsiya 
- 
obligatsiya chiqargan shaxsdan belgilangan vaqtda o'z 
nominal qiymatini, shuningdek qiymatga yoki boshqa mulk huquqiga 
bo'lgan foizlarni olish huquqini tasdiqlovchi qimmatli qog'oz. Obligatsiyalar 
nominal qiymati teng va chiqarilish va sotib olish shartlari bir xil bo'lgan bir 
xil qimmatli qog'ozlardan iborat seriyali chiqariladi. 
Obligatsiyalar turlari: cheklangan tirajli, ro'yxatdan o'tgan, to'lovchi, foizsiz, 
foizsiz (maqsadli), erkin muomalada.
Veksel
qarzdor 
tomonidan 
chiqarilgan 
va 
imzolangan 
va belgilangan summani ma'lum bir kishiga o'z vaqtida to'lash 
majburiyatini yoki uning buyrug'iga binoan boshqa shaxsga to'lovchi va 
oluvchining 
ismi 
ko'rsatiladi.
Hisob varag'i - qonun hujjatlarida belgilangan tartibda tuzilgan va veksel 
egasiga belgilangan muddatda veksel (tortma) beruvchiga belgilangan 
miqdorni to'lash to'g'risidagi shartsiz majburiyatni yoki tortmachining 
buyrug'ini o'z ichiga olgan hujjat. Veksel bo'yicha majburiyat ham shaklda 
ifodalanishi mumkin veksel (veksellar) yoki shaklida veksel (shashka). 
Hisob varag'i u kreditorlar tomonidan imzolangan va imzolangan va 
kreditorning (chizma-chizma-chizma) qarzdorga (to'lovchiga) belgilangan 
muddatda uchinchi shaxsga belgilangan summani to'lash to'g'risidagi 
buyrug'ini anglatadi, faqat to'lovchi ko'rsatilgan. 
 
G'aznachilik veksellari davlatlar - davlat egalariga qimmatli qog'ozlar, 
ularga egalik qilishining butun muddati davomida doimiy daromad olish 
huquqini beradi. Ular doimo qimmatli qog'ozlardir. Banklar tomonidan 

---

emas, balki respublika Moliya vazirligi tomonidan chiqarilgan. Ular bo'yicha 
olingan summalar ular bo'yicha to'lovlar amalga oshiriladigan davlat 
byudjetiga o'tkaziladi. Bu davlat aholisini kreditlash vositasidir. 
Omonat va omonat sertifikati omonatchining belgilangan muddatda 
omonat summasini olish huquqini tasdiqlovchi yozma sertifikatlari 
(fuqarolar va tashkilotlarning bankka qo'ygan (saqlangan) mablag'lari) va 
ular 
bo'yicha 
foizlar. 
Konsepsiya varaqasi xalqaro tashishlarda tovarlarni tashish jarayonida 
tashuvchi va yuk egasining munosabatlarini belgilaydigan, uning egasiga 
unda ko'rsatilgan tovarlarni tasarruf etish, shu jumladan uni tashuvchidan 
olish 
huquqini 
beradigan 
hujjat. 
Turlar: 
ro'yxatdan 
o'tgan, 
tashuvchi, 
buyurtma.
Qimmatli qog'ozlar bozori ishtirokchilari: emitentlar; investitsiya institutlari; 
bozor xizmatlari ko'rsatishga ixtisoslashgan tashkilotlar; o'z-o'zini tartibga 
soluvchi tashkilotlar; davlat nazorat va nazorat organlari; bozor 
infratuzilmasi; 
investorlar. 
Emitentlar - bular qimmatli qog'ozlarni chiqarish asosida moliyaviy 
resurslarni jalb qilishlari kerak bo'lgan yuridik shaxslardir. Investitsiya 
institutlari o'z hisobidan ham, kredit hisobidan ham qimmatli qog'ozlar 
bozorida qat'iy belgilangan funktsiyalarni bajaradigan moliyaviy vositachilar. 
Bular moliyaviy vositachilar, dilerlar, investitsiya bo'yicha maslahatchilar, 
investitsiya kompaniyalari, investitsiya fondlari va ularning menejerlari. 
Xulosa o‘rnida yuqoridagilardan kelib chiqgan holda pulni qimmatli qog‘oz 
bo‘la oladi deya olamiz. Pul ayirboshlash, toʻlov, qiymat oʻlchovi, jamgʻarish 
(boylik toʻplash) kabi vazifalarni bajaradi. Qiymat oʻlchovi — tovarlar qiymati 
miqdori p
ul orqali oʻlchanadi. U boshqa hamma tovar qiymatini ifodalaydi; 
ayirboshlash vositasi 
— pul vositasida tovarlar oldisotdi qilinadi; jamgʻarish 
vositasi 
— pul oʻzida mehnatni gavdalantirgani uchun boylikning umumiy 
shakliga aylanadi. Agar tovar 
ishlab chiqaruvchi oʻz tovarini sotib, pulga 
boshqa tovar sotib olmasa, u p
ulni jamgʻaradi. Pul jamgʻarish uchun, 
ayniqsa, pu
l qadrining saqlanishi muhim ahamiyatga ega; toʻlov vositasi — 
tovarga 
uni sotib olingan vaqtda emas, balki maʼlum muddatdan soʻng haq 
toʻlanadigan tovar muomalasi jarayonida yuzaga keladi. Nasiyaga sotilgan 
tovarlar va xizmatlar haqi toʻlanganda, qarz qaytarilganda Pul toʻlov vositasi 
rolini bajaradi.