Qaraqalpaq ma mleketlik universiteti

Berdaq atindag’i

QARAQALPAQ MA”MLEKETLIK UNIVERSITETI

_________________________________ fakulteti

_____________________________ topari studenti

_____________________________________ nin’

__________________________________pa’ninen


O’zbetinshe jumisi

Tema: ______________________________________________

Orinlag’an: ______________________

Qabillag’an: ______________________
MAZMUNI
KIRISIW____________________________________________________3
Xalıq aralıq sawda teoriyasın islep shıǵıw tariyxı _____________________4
Tiykarg’i bo’lim ______________________________________________5
Sırtqı sawda jumıslarınıń klassik teoriyalari _________________________6
Xalıq aralıq sawda zamanagóy teoriyalar___________________________7
Neoklassik jantasıwlar__________________________________________8
Juwmaqlaw__________________________________________________12
Paydalanilg’an a’debiyatlar ____________________________________13

Kirisiw
Jáhán sawdası xalıq aralıq munasábetlerdiń eń keń tarqalǵan forması. ¹

Ulıwma alǵanda, xalıq aralıq sawda sonda, mámleketlikler qánigelikti rawajlandırıw, olardıń resurslariniń jemisdorligini asırıw hám usınıń menen óndiristiń ulıwma kólemin asırıwı múmkin. Suverenli mámleketlikler, mámlekettiń fizikalıq hám regionları sıyaqlı, olar eń úlken nátiyjelililik menen islep shıǵaratuǵın ónimler ushın qánigelesken ónimler boyınsha, olar eń úlken natiyjeliligi hám nátiyjeli óndiriske ılayıq bolmaǵan tovarlar almasinuvi menen qánigelesken ǵárejetler esabınan utıwları múmkin.
Xalıq aralıq sawda hám ekonomikanı rawajlandırıwdıń nızamların xalıq aralıq sawdanıń joqarı qatnasıwı principlerıni tiykarlaytuǵın xalıq aralıq sawda hám teoriyalardi úyreniw kútá úlken qızıǵıwshılıq oyatıp atır. Anglichan tili siyasiy ekonomikadan kelip shıqqan xalıq aralıq sawda teoriyaleri olardıń rawajlanıwda jáhán ekonomikalıq pikirin rawajlandırıw menen bir qatar basqıshlardı ótkerdi. Biraq, olardıń tiykarǵı máseleleri tómendegishe bolıp qaladı :
- Xalıq aralıq miynet bólistiriwi keltirilgen;
- Jeke mámleketler hám regionlar ushın eń nátiyjeli xalıq aralıq qánigelik hám olardı eń úlken payda keltiredi;
- qaysı faktorlar jáhán sawdasındaǵı mámlekettiń básekilesligin aldınan belgileydi.
Zamanagóy sharayatta mámleketimizdiń jáhán sawdasında aktiv qatnas etiwi zárúrli artıqmashılıqlarǵa iye: bul mámlekette resurslardan talay nátiyjeli paydalanıw, ilimiy hám texnologiyalardıń dúnyadaǵı dúnya jetiskenliklerine qosıwǵa múmkinshilik beredi. onıń ekonomikası, sonıń menen birge, zárúriyatın qandırıw ushın da tolıq hám túrme-túr bolıp tabıladı. Joqarıda aytılǵanlardan keyin, biz kurs jumısı boyınsha oqıw teması aktual dep juwmaqlastırıwımız múmkin.²
Izertlewdiń maqseti zamanagóy teoriyalerdi úyreniw. Maqsetti ámelge asırıw processinde tómendegi wazıypalar belgilengen:
1) xalıq aralıq sawdasning klassik teoriyalariniń mánisin anıqlaw ;
2) sırtqı sawdanı úyreniwge zamanagóy jantasıwlardı kórip shıǵıń ;
3) xalıq aralıq sawdanı rawajlandırıw máseleleri hám kelesheklerin anıqlaw.
Xalıq aralıq sawda teoriyasın úyreniw túrli tarawlardı úyrengen kóplegen ilimpazlar menen shuǵıllanǵan, olar arasında eń ataqlıı : Eriwililizm, klassik teoriyaler, neoklassik hám texnologiyalıq jantasıwlar hám basqalar. Bul jónelislerdiń zárúrli úlesi: A. Smit, D. Rikardo, v. Leyzner, M. Pozer, S. Linder, M. Porter hám basqalar.
Zamanagóy jáhán ekonomikası xalıq aralıq sawda hám xalıq aralıq miynet bólistiriwine tiykarlanǵan dúnyanıń túrli mámleketleri hám regionları ortasındaǵı ekonomikalıq munasábetler sisteması. Xalıq aralıq sawda rawajlanadı, sebebi ol ol jaǵdayda qatnasıw jetip atırǵan mámleketlerge payda keltiredi. Sol kózqarastan, xalıq aralıq sawda teoriyası juwap beriwi kerek bolǵan tiykarǵı sorawlardan biri bul sırtqı sawdadan túsken payda ne, yamasa basqasha etip aytqanda, sırtqı sawda aǵıslarınıń baǵdarları qanday anıqlanadı.
Xalıq aralıq miynet bólistiriwi hám xalıq aralıq sawdanıń tiykarǵı principlerı bunnan eki ásir aldın ingliz ekonomistleri Joqlıq Smit hám Devid Rikardo tárepinen qáliplestirilgen. A. Smit " Xalıqlar baylıǵınıń tábiyaatı hám sebeplerin izertlew" (1776 ) kitabında teoriyanı qáliplestirdi. tolıq ústinlik hám mámleketler xalıq aralıq sawdanıń erkin rawajlanıwınan mápdar ekenligin kórsetdi, sebebi olar kiripshi yamasa importyor bolıwınan qaramastan, bunnan payda kóriwleri múmkin.
Eskertip ótemiz, tolıq ústinlik - bul birdey resurs ǵárejetleri menen birdey ónimdiń kóbirek birliklerin islep shıǵarıw, yamasa (bul birdey), resurslar kem bolǵan ónim birligin islep shıǵarıw qábileti.

D. Rikardo " Siyasiy ekonomika hám salıqqa tartıw principlerı" (1817) shıǵarmasında tolıq ústinlik principi tek ulıwma qaǵıydanıń bólek jaǵdayı ekenligin tastıyıqlap, teoriyanı tiykarlab berdi. salıstırmali ústinlik... Eskertip ótemiz, salıstırmali ústinlik - bul salıstırǵanda tómen múmkinshilikli ǵárejetler menen ónim yamasa xızmetti islep shıǵarıw qábileti. Eskertip ótemiz, múmkinshilik ǵárejetleri - bul málim bir ónimdi óndiriste basqa tavardı islep shıǵarıwdı biykarlaw etiw menen kórsetilgen ótkerip jiberilgen islep shıǵarıw múmkinshilikleri.

Mámleket salıstırmali ústinlikke iye bolǵan ónimdi islep shıǵaradı. Tavar óndiriske qánigelesken mámleket onıń kiripchisiga aylanadı (yaǵnıy xalıq aralıq sawdada satıwshı ). Usınıń menen birge, mámleket basqa mámleketlerden tovarlardı satıp aladı, olardıń importshısı.
Eksport hám import qatnası sawda balansında sawlelenedi. Sawda balansı - bul kirip hám import ortasındaǵı parq.
sawda balansı = Ex – Im
Eger import ǵárejetleri eksporttan túsken dáramattan assa (Im> Ex), bul sawda balansınıń kemisligi jaǵdayına tuwrı keledi. Mámleket sırt ellik tovarlardı sırt elliklerge satıwdan kóre kóbirek sırt el tovarların satıp aladı.
Bunday halda, mámleket shet el kontragentlar menen esap -kitap qılıw ushın sırt el kontragentlaridan óz kiripi ushın alǵannan kóre kóbirek mablag 'talab etedi. Basqasha aytqanda, ekonomistlerdiń aytiwina qaraǵanda, sawda balansı finanslashtirilishi kerek.
Sawda tańsıqlıǵın finanslıq támiynlew, yaǵnıy. Import ǵárejetleri hám kirip dáramatları ortasındaǵı farqni tómendegishe ámelge asırıw múmkin:
- basqa mámleketlerden yamasa Xalıq aralıq valyuta Fondı, Jáhán banki hám basqalar sıyaqlı xalıq aralıq finanslıq shólkemlerdiń sırtqı (sırtqı ) ssudalari esabınan ;
- yamasa finanslıq aktivlerdi (menshikli hám mámleket qımbatlı qaǵazların ) sırt elliklerge satıw hám mámleketke tushumlar arqalı Pul olardıń tólewleri esabına.
Hám tiykarınan, hám basqa jaǵdayda, mámleketke ( finans bazarı ) sırtqı sektordan mablag 'oqimi ámeldegi, bul kapital aǵımı dep ataladı jáne bul sawda balansın finanslıq támiynlewge múmkinshilik beredi.
Yaǵnıy, sawda balansınıń kemisligi mámleketke kapitaldıń kirip keliwine tuwrı keledi.
Eger eksporttan keletuǵın dáramat import balansınan assa (Ex> Im), bul sawda balansınıń profitsiti (profitsiti) bolsa, ol halda mámleketten kapitaldıń shıǵıp ketiwi júz boladı, sebebi bul halda sırt ellikler óz finanslıq aktivlerin sol mámleketke sotadilar hám aladılar. naq kirip ushın zárúr tólew.
Sawda profitsiti mámleketten kapitaldıń shıǵıp ketiwine tuwrı keledi.