Qirqquloqsimonlilar

OCHIQ URUG'LI O'SIMLIKLARNING AHAMIYATI
Reja:
I Bob Ochiq urug'li o'simliklarning ahamiyati

1. 
   O‘rmon qirqqulog‘ining tuzilishi, ko‘payishi.
   
2. 
   Suv qirqqulog‘ining tuzilishi, ko‘payishi.
   
3. 
   Qirqbo‘g‘imlilarga xarakteristika.
   
4. 
   Dala qirqbo‘g‘imining tuzilishi, ko‘payishi.
   
5. 
   Plaunlar tuzilishi, ko‘payishi.
   
6. 
   Bir xil va xar xil sporali plaunlar
   
7. 
   Ochiq urug‘lilarga tasnif, klassifikatsiyasi.
   
8. 
   Ochiq urug‘lilarning tuzilishi va ko‘payishi.
   
9. 
   Igna barglilar sinfiga xarakteristika.
   
10. 
    Igna barglilar ko‘payish.
    

II bob

1. Qarag`aytoifa o’simliklarga umumiy tavsif.

2. 
   Qarag`aytoifa o’simliklarning kelib chiqishi va klassifikastiyasi.
   

3. Urug`li paporotniklar

4. 
   Sagovniklar
   

5. Qarag`aysimonlar-Pinopsida sinfi (ajdod).

6. 
   Qarag`aynamolar (Pinales) qabilasi
   

7. Sarvnamolar qabilasi.

8. 
   Sarvdoshlar (Archadoshlar) oilasi - (Cypressaseas)
   

Yer yuzida ochiq urug`li o`simliklarning 660 ga yaqin turi borligi aniqlangan.

Shulardan 18 turkumga mansub 40 ta turi O`zbekiston hududida uchraydi..
Ochiq urug`li o`simliklar bo`limi daraxt va butalardan tashkil topgan. Ular urug`lardan ko`payadi.

Ochiq urug`li o`simliklarning urug`lari gulli o`simliklarnikiga o`xshash meva ichida yopiq holda emas, balki maxsus qubbalarda oshiq holda yetishadi. Shuning uchun ham ular ochiq urug`li o`simliklar deyiladi.
Ochiq urug`li o`simliklarga misol qilib archa, saur, qarag`ay va qorqa qarag`ay kabi o`simliklarni keltirish mumkin.
Ochiq urug'li o'simliklarning ahamiyati

1. 
   Quruqliq sharoitida yashaydigan va urug etishtiradigan yuksak o'simliklar urugli o'simliklar deb ataladi. Bu o'simliklarda urug bo'lishi bilan arxegonial yuksak o'simliklardan, ya'ni moxlar, riniofit, plaun, kirikbo'gim va paparotniklardan tubdan fark kiladi. Xozirgi zamon yuksak urug etishtiruvchi o'simliklar asosan yukorida aytilgan sporali yoki arxegoniylardan kelib chikkan.
   

Urugli o'simliklar ikki bo'limga: Ochiq uruglilar (Gymnospermae)va Yopiq uruglilar (Angiospermae) ga bo'linadi.

2. 
   Ochiq uruglilar kadimiy o'simliklar bo'lib, ularning kadimiy avlodlari toshko'mir davrining oxirlarida yashaganlar. Jumladan urugli paporotniklar, bennettitlar, keytonlilar yo'kolib ketib, kazilma xolda saklanib kolganlar. Ginkoviylar, velvichiyalarni bittadan turi saklanib kolgan. Xozirgi vaktda Qarag'aylar, sagovniklar, gnetoviylar keng tarkalgandir.
   

Er yuzida Ochiq uruglilarning xozir 660 turi mavjud bo'lib, asosan daraxt, kisman buta va liana turlari uchraydi.
Ochiq urugli o'simliklarning xarakterli xususiyatlaridan biri urug va urug kurtakni Ochiq bo'lishidir. Ularning uruglari mevaning ichida emas, balki megosporafillarda Ochiq xolda joylashadi. Urugkurtak megosporangiydan nutsellusdan tashkil topgan bo'lib, tashki tomonidan intgument bilan o'rab olingan. Megosporofilning otalanishidan urug rivojlanadi. Ochiq uruglilarning muxim xususiyatlaridan biri sperpatizoidning spermiyaga aylanishidir. Spermiyani xosil bo'lishi bu o'simliklarni suvsiz muxitida xam otalanishiga imkon yaratib beradi.
Ochiq uruglilar MDX ning shimoliy kismida, Uralda, Markaziy Osiyoda va Kavkazda keng tarkalgandir. Ochiq uruglilarnig kelib chikishi, klassifikatsiyasi olimlar
orasida jonli munozaraga sabab bo'lmokda. Barcha arxegonial o'simliklar uchun xos xususiyat (moxsimonlardan to Ochiq uruglilargacha) tuxum xujayraning arxegonida xosil bo'lishidir.
Ochiq uruglilarning tarkkiy etgan shakillarining xosil bo'lishi Yopiq uruglilarning xosil bo'lish davriga - devon davriga to'gri keladi. Ochiq uruglilar kuyidagi 3 ta sinfga bo'linadi.
1-sinf Sagovniklar. 2-sinf kubbalilar 3-sinf kobikli uruglilar.
Qubbalilar sinfi kordaitlar, ginkolar va ninabarglilar - Qarag'aylar tartibiga bo'linadi.
Qarag'aylar tartibi. Bu tartib vakillari toshko'mir davrining oxiri karbon davrining boshida keng tarkalgan. Yura davrida bark urib rivojlangan.
Qarag'aylarning 560 turi mavjud bo'lib, 55 turkum va 10 ta oilaga bo'linadi.
Qarag'aylar oilasi Pinaceae. Qarag'aylar oilasi vakillari MDX xududida keng tarkalgan o'simliklardir. Bu oilaga kuyidagi turlar kiradi: oddiy Qarag'ay - sosna, koraQarag'ay - El, Tilogoch - list vennitsa, Ok Qarag'ay - pixta, barglari kiska ninasimon bo'lib, mutyovka shaklida yoki juft bo'lib joylashadi. Ildizi yaxshi rivojlangan bo'lib, yon ildizlar xosil kiladi. Qarag'ay bir uyli ayrim jinsli o'simlikdir.
Ochiq uruglilarning ko'payishini oddiy Qarag'ay Pinus sibirica misolida kurib chikamiz. Qarag'ay tabiatda keng tarkalgan bo'lib, bo'yi 50 m balandlikka etadi, 400 yil xayot kechiradi. Sporafill erkak va urgochi kubbada xosil bo'ladi. Kubbalar bitta o'simlikda joylashadi. Uzunligi 4-5 sm, diametri 3-4 sm bo'lib, unda spiral ravishda mikrosporofill joylashgan bo'lib, chang xosil kilishga xizmat kiladi.

3. 
   Ochiq uruglilarning xalq xo'jaligidagi axamiyati. Ochiq uruglilar juda katta maydonlarda Tayga o'rmonlarini xosil kiladi. Tayga o'rmonlarida o'ziga xos biotsenoz xosil bo'ladi. Natijada turli xayvonlar, xashoratlar, kushlar turlarini oziklanishi va ko'payiishi uchun sharoit vujudga keladi. O'rmonlar suv va tuprokni eroziyadan saklaydi. Kurilish materiali xisoblanadi. Yogochsozlik sanoatining xom ashyo bazasidir.
   

Ingichka barglilardan viskoza, ipak, tsellioza, balzam, smola, spirt, uksus kislotasi, oshlovchi moddasi olinadi. Sibir Qarag'ayi urugi tarkibida 79 % gacha yog mavjud.
Medetsina sanoatida vitamin-lar, preparatlardan pinobin olinadi.
Xalq medetsinasida nerv kasallarini davolashda, tuberkulyoz, buyrak, siydik kopini, gemorroe kasalliklarini davolashda foydalaniladi. Fakat yogochdan 20 mingdan ortik turli material va modda olinadi. Bir kub metr yogochdan 1,5 ming m. sun'iy ipak yoki 600ta trikotaj kostyum yoki 200 kg kogoz olinadi. O'rmon boylik deb bejiz aytilmagan.