Reja: Konstruksion materiallar turlari

Reja:
1.Konstruksion materiallar
2.Materiallar turlari
3. Plikom materiallari
Kirish
Konstruksion materiallar — kuch qabul qiladigan, nagroʻzka tu-shadigan, konstruksiya detallari tayyorlanadigan, fizik, mexaniq va kimyoviy xossalari yaxshi boʻladigan materiallar. Metall, metallmas va kompozitsion, kuymabop xillari bor. Metall Konstruksion materiallar ichida poʻlat eng keng tarqalgan; boʻlardan tashqari choʻyan, alyuminiy qotishmalari, berilliy qotishmalari, volfram qotishmalari, magniy qotishmalari, titan qotishmalari, xrom qotishmalari va boshqa ham Konstruksion materiallarga taalluqli. Texnologik alomatlari boʻyicha, deformatsiyalab (prokatlab, presslab, shtamplab) olinadigan, quyib, payvandlab, pishirib, yelimlab tayyorlanadigan materiallarga; ishlatilish sharoitiga koʻra, normal, past va yuqori temperaturalarda ishlatiladigan (olovbardosh qotishmalar, olovbardosh beton) materiallarga; strukturasiga koʻra, ferritli, austenitli poʻlatlar; mustahkamlash turiga koʻra, toblanadigan, yaxshilanadigan, dispersli-mustahkamlanadigan (qiyin eriydigan dispers zarrali), eskirtiriladigan, mustahkamlik koʻrsatkichi boʻyicha (mustahkamligi yuqori poʻlat va choʻyanlar) turlarga boʻlinadi. Konstruksion materiallarning mexaniq xossalari (konstruksiyasi mustahkamligi, oʻtga chidamliligi, qovushoqligi, olovbardoshligi, korroziyaga chidamliligi va boshqalar) ularning sifat koʻrsatkichlarini belgilaydi. Metall Konstruksion materiallar ga termik ishlov berib, ularning plastikligi oshiriladi. Katta nagruzkada ishlaydigan detallar qayta eritilgan poʻlatlardan tayyorlanadi. Mashinasozlikda tirsakli val, tishli gʻildiraklar va 1200° gacha temperaturada ishlovchi detallar tayyorlashda choʻyan keng qoʻllaniladi. Nikelli va kobaltli krtishmalar 1000— 1100° gacha temperaturada mustahkamligini saqlaydi; ular aviatsiya va raketa dvigatellari tayyorlashda, alyuminiy qotishmalari (mustahkamligi 550—750 Mn/m2) samolyot, vertolyot, raketa korpuslarini tayyorlashda qoʻllaniladi. Titan krtishmalarining mustahkamligi 1600 Mn/m2 dan ortiq boʻlib, kompressor, aviatsiya dvigatellari, tibbiyot asboblari yasashda ishlatiladi.
Metallmas Konstruksion materiallar ga beton, oʻtga chidamli materiallar, plastmassalar, shisha, sopol, rezina va yogʻoch materiallar kiradi. Ular samolyotsozlik, raketasozlik, mashinasozlik, radiotexnika va kemasozlikda qoʻllaniladi. Kompozitsiyey Konstruksion materiallar: ip, sim, ipsimon kristallar, qiyin eriydigan birikma va boshqa^[1]
Konstruksion po‘latlarning markalanishi. Konstruksion po'latlar markalaridagi St-harflar po'latligini, undan keyingi raqam lar tartib nom erini bildiradi. Raqamlar ortishi po'latdagi uglerod miqdorining ortganligini bildiradi. M arkalar oldidagi masalan, В harfi po'latni bessemer konvertorida olinganligini bildiradi. M arkalar raqamlaridagi indekslar (SP, PS va KP) po'latlarni ulardagi FeO dan temirni qaytarganlik darajasini bildiradi. M asalan, St3sp da bu markali po'latda — 0,22% uglerodi bo'lgan to 'la qaytarilgan po'latdir. Sifatli konstruksion po‘latlarning markalanishi. Sifatli konstruktsion po'latlar markalaridagi ikki xonali raqamlar sifatli po'latligini bildiradi. Agar bu raqamlar yuzga bo'linsa, shu markali p o ia t tarkibidagi uglerodning o'rtacha foiz miqdori aniqlanadi. Raqamlar oxirida masalan "G" harifi kelsa, u marganes miqdorini odatdagi po'latlarnikidan ortiqligini bildiradi. Shuni ham qayd etish joizki, sifatli kostruksion poiatlarning tarkibidagi marganesni miqdoriga ko'ra ularni ikki guruhga ajratiladi: birinchi guruhdagi po'latlarda marganes miqdori ko'pi bilan 0,7-0,8% bo'lsa, ikkinchi guruhdagi po'latlarda marganes miqdori 1-1,2% gacha bo'ladi. 6-jadvalda sifatli konstruktsion po'latlar markalari, tarkibi, mexanik xossalari va ishlatilish joylari keltirilgan. K o‘p uglerodli poiatlarning markalanishi. K o'p uglerodli po'latlarni m arkalaridagi "U" harfi k o'p uglerodli po'latligini bildiradi. Undan keyingi raqamlar o'nga bo'linsa po'lat tarkibidagi uglerodning o'rtacha foiz miqdori aniqlanadi. M asalan, U10 A markali po'latda uglerodning o'rtacha miqdori 1% bo'ladi. Raqamdan keyingi A harfi esa po'latning tarkibida P, S yo'q darajada bo'lib, bu po'lat yuqori sifatli asbobsozlik po'lati ekanligini ko'rsatadi. 7-jadvalda ko'p uglerodli po'latlar markalari, uglerod miqdori xossalari, va ishlatilish joylari keltirilgan

Mashinasozlikda konstruksion materiallar sifatida metall qotishmalari bilan bir qatorda nometall materiallardan ham keng foydalaniladi va ularni qo'llanilish sohalari borgan sari ortib 103 bormoqda. M a’lumki, nometall materiallar xili ko‘p, lekin sanoatda keng qo'llaniladiganlariga plastik massalar, rezina, lak, bo‘yoq, elim, asbest, shisha, keramika va boshqalar kiradi. Nometall materiallarning etarli puxtaligi, engilligi, termik va kimyoviy chidamligi, yuqori izolyatsion xarakteristikalari, ayniqsa, texnologik va ekspluatatsion xossalarining yaxshiligi ulardan metallar o'rnida emas, balki zarur materiallar sifatida ham foydalanilmoqda. Nometall materiallar asosi polim erlar (yuqori inolekulyar birikma)dan iborat b o ‘lib, ular tabiiy va sun’iy xillarga ajratiladi. Tabiiy polim erlarga sellyuloza, slyuda, asbest, grafit, paxta va boshqalar, sun’iylariga polietilen, viskoza, sintetik kauchuk va boshqalar kiradi
Konstruksion materiallarni tashqi yuklama (nagruzka) ta‘sirida plastik deformatsiyalash natijasida kutilgan shakl va o ‘lchamli buyumlar olish texnologik jarayonga bosim bilan ishlash deyiladi. Odamlar eramizdan bir necha ming yil avval m etallarni bolg'a bilan dastaki bolg'alab uchliklar, yer va y o g ‘ochga ishlov beradigan qurollar tayyorlaganlar. Asrlar osha metallarni bosim bilan ishlash usullari takomillasha va rivojlana bordi. Natijada quymalardan yuqori geometrik aniqlikli, xilmaxil buyumlar ishlab chiqarila boshlandi. Keyingi yillarda esa qator istiqbolli usullar, texnologik jarayonlar mexanizatsiyalashtirilib avtomatlashtirilishi ish unumini keskin orttirib, sifatli, raqobatbardosh buyumlar k o‘plab ishlab chiqariladigan bo'lindi. Metallarni bosim bilan ishlashni boshqa ishlov usullaridan ancha unumligi, ularni zarur shakli o ‘lchamli buyumlar olinishi, metall hajmini o'zgarm asligi, mexanik xossalarini yaxshilanishi, k o‘p hollarda kesib ishlashga ehtiyoj qolm asligi va boshqa afzalliklariga k o‘ra mashinasozlikda keng qo'llaniladi. Hozirda ishlab chiqarilayotgan p o‘latlarning ~90%i, rangli metallarning 50% dan ortiqrog‘i bosim bilan ishlanishi bu usulning sanoatda ahamiyatini muhimligi ko'rsatadi
Materiallarni o'zaro atomar yoki molekulyar bog‘lanishi hisobiga ajralmaydigan qilib biriktirilishiga payvandlash deyiladi. Amalda bu rnaqsad uchun payvandlanuvchi metallarni payvandlash joylari eritilib, kichik vanna hosil etiladi va uni havoda sovishida kristallanib chok olinadi yoki payvandlash joylari yuqori plastik holga kelguncha qizdirilib, bosim ostida o ‘zaro yaqinlashtiriladi. Bunda yuzalaridagi oksid pardalar parchalanib, iflosliklar ajralib, yuza g ‘adir-budurliklari ezilib, atomlararo tortishish kuchlari hisobiga bog‘lanib chok olinadi. Bu usullarda har xil qalinlikdagi metallar va ularning qotishmalarini, nometall materiallar yerda, suv ostida va koinotda payvandlanadi. Chunki bu usul ajralmaydigan birikmalar olishdagi boshqa usullar (kovsharlash, mixni porchinlab biriktirish)ga qaraganda puxta birikmalar olinishi, tejamliligi, ish unumining yuqoriligi va boshqa afzalliklariga ko'ra texnikaning barcha sohalarida keng qo‘llaniladi. Metallarni payvandlash usuli odamlarga juda qadimdan ma’lum bo'lib o ‘sha zamonlarda metallarni yer o'choqlarda qizdirilib, ularni birikish joylarini birini ustiga ikkinchisini qo‘yib zarblab payvandlaganlar. Lekin bu usulning nazuriy asoslari faqat XIX asr oxiri XX asr boshlaridagina yaratila boshlandi. Bu borada V. V. Petrovning xizmatlari g'oyat katta, u 1802 yilda elektr yoyining xususiyatini o'rganib, yoy issiqligida metallarni payvandlash mumkinligini aytdi. 1882 yilda N. N. Benardos elektr yoy yordamida ko'mir elcktrod bilan metallarni payvandlashni (82-rasm, a), 1888 yilda esa N. G. Slavyanov elektr yoy yordamida metall elektrod bilan metallarni payvandlash usulini, metall vannani havo tarkibidagi chok sifatiga zararli 0 :, N:, H: gazlarni ta’siridan himoya qilish uchun flyus sifatida maydalangan shishadan foydalanishni, shuningdek, metallarni payvandlash vaqtida payvandlash joyi tomon elcktrodni sarllanishiga ko'ra bit tekisda uzaiih lurmchi mexanizmni ham ixtiro etdi (82- rasm, b).

Shuni ham qayd etish kerakki, chok metaliga qo'yilgan talabga ko'ra elektrodlarni tiplarga ajratiladi. Bu yerda elektrodlar uchun chok metallning cho'zilishga vaqtli qarshiligi (a v), nisbiy uzayishi (8) va zarbiy qovushoqligi (ksi) keltiriladi. Konstruksion po'latlarni U va L guruhga kiruvchi elektrodlar bilan payvandlashda E38, E42, E42A, E46, E150 tipidagi elektrodlardan foydalaniladi. Har bir tip elektrodga bir necha markali elektrodlar to'g'ri keladi. Bu tipdagi elektrodlarda E — elektrodligini, raqamlar chok metallning cho'zilishiga bo'lgan vaqtli qarshiligi, MPa, A harfi chok metallning yuqori plastikligini bildiradi.
Sifatli, arzon detallar ishlab chiqarish borasida texnologik jarayonlarni takomillashtirish, og'ir jizmoniy ishlami erigilashtirish va butunlay siqib chiqarish kabi qator masalalar har bir muhandis va texniklar oldida turgan dolzarb masalalardandir. Agar texnologik jarayonlarni boshqarish odamni ishtiroksiz, avtomatik ishlaydigan qurilmalar bilan bajarilsa detallami tayyorlash avtomatlashtirilgan bo'ladi. Keyingi yillarda bu borada qilingan va qilinayotgan ishlarga nazar tashlasak, ular asosan quyidagi yo'nalishlar bo'yicha borayotgani yaqqol ko'zga tashlanadi. Masalan, detallami massalab va ko'p seriyalab ishlab chiqaruvchi korxonalarda universal, yarim avtomat va avtomat stanoklar ishlatilmoqda. Buning sababi shundaki, masalan, ko'p shpindelli tokarlik avtomat 20 ga yaqin universal tokarlik stanoklami ishini bajaradi. Bu korxonalarda bir tipli detallarni ko'plab ishlab chiqarishga intilishlar maxsus avtomatlar 343 yaratilishiga olib keldi. Keyinroq esa avtomatik ishlovchi stanoklar liniyalari, sexlar va korxonalar ishlay boshladi. Lekin detallarni donalab va kam seriyalab ishlab chiqaruvchi korxonalarda detallar ishlab chiqarish texnologik jarayonlami avtomatlashtirishni massalab va ko‘p seriyalab ishlab chiqarish yo‘li bilan echib bo'lmaydi. Kuzatishlar ko‘rsatdiki, bu masalani echishda dastur bo‘yicha avtomatik boshqariladigan stanoklar qo‘llamoq darkor.
Poliamid jarrohlik tikuv, qo'lda yoki o'ralgan, oq nur. Hayvonlarning yumshoq to'qimalarini tikish uchun jarrohlik materiali sifatida foydalanish uchun mo'ljallangan.

"Polycon" tikuv materiali jarrohlik tikuvning biologik mahkamligini ta'minlaydi, yuqori chiziqli va tugun kuchiga ega.

"Polykon" ipidan foydalanish operatsiyadan keyingi gonadal asoratlarning chastotasini kamaytiradi. Biologik tozalik ochiq teshikda jarrohlik ip bilan kafolatlanadi.

Polikonli ip yuqori quvvatga, ishonchlilikka ega va jarrohlik tugun bilan osongina trikotajlanadi. "Polycon" iplari o'rtacha to'qimalar reaktsiyasini keltirib chiqaradi, tanada asta-sekin pasayadi - bir necha yil ichida ular kuchini yo'qotadi va eriydi (ular shartli ravishda so'rilishi mumkin bo'lgan tikuv materiallariga tegishli). Yarimparchalanish davri taxminan 180 kunni tashkil qiladi, to'liq so'rilish 2-3 yil ichida sodir bo'ladi.
Ushbu iplarni qo'llashning eng qulay sohalari jarrohlik oftalmologiya, qon tomirlari, bronxlar, aponevrozlar, tendonlarni tikishdir.

Poliamid jarrohlik ipi "Polykon" 10 m steril, muhrlangan sumkaga qadoqlangan.

Rasmda ko'rsatilganidek, ipni paketdan olib tashlang.

Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Wikipediya.org
2. library.samdu.uz
3. Qurilish konstruksiyasi materiallar