Reja: Milliy hisobchilik tizimi makroiqtisodiy ko’rsatkichlarni hisoblash asosi

Reja:

1. 
   Milliy hisobchilik tizimi makroiqtisodiy ko’rsatkichlarni hisoblash asosi
   
2. 
   YaIMni hisoblash usullari.
   
3. 
   Milliy hisoblar tizimida makroiqtisodiy ko’rsatkichlar
   
4. 
   Nominal va real YaIM
   

1.Milliy hisobchilik tizimi makroiqtisodiy ko’rsatkichlarni hisoblash

asosi. Makroiqtisodiyot – bu mamlakat miqyosida moddiy ishlab chiqarish va

nomoddiy sohalarini bir butun qilib birlashtirgan milliy xo’jaligi darajasidagi

iqtisodiyotdir. Makroiqtisodiyot o’z ichiga xalq xo’jaligining moddiy va

nomoddiy ishlab chiqarish hamda xizmat ko’rsatish sohalarini oladi. Milliy

iqtisodiyot me’yorida faoliyat qilish va barqaror o’sishi uchun barcha tarmoq va

ishlab chiqarish sohalarining o’zaro bog’liqligi va muvozanatli rivojlanishi talab

qilinadi.

Milliy iqtisodiyotda ishlab chiqarish, xizmat ko’rsatish hajmi va ularning

o’sishi bir qator ko’rsatkichlar tizimi orqali makroiqtisodiy darajada aniqlanib,

tahlil qilinadi. Makroiqtisodiy ko’rsatkichlar orqali butun iqtisodiyotning holati

uning o’sishi yoki orqaga ketishi tahlil qilinib, xulosa chiqariladi. Ular yordamida

davlat o’z iqtisodiy siyosatini belgilaydi. Makroiqtisodiy ko’rsatkichlar tizimi,

YaIMni uning harakatining barcha bosqichlarida, ya’ni ishlab chiqarish, taqsimlash,qayta taqsimlash va natijada foydalanish bosqichlarida ko’rgazmali shaklda aks ettirishga imkon beradi.

Nihoyat mazkur ko’rsatkichlar tizimi mavjud resurslar va ulardan foydalanishning mos kelishi (tengligi) kuzatilganda mamlakatdagi umumiy iqtisodiy muvozanatlik holatini aks ettiradi.Muayyan mamlakat iqtisodiy holatini ifoda etuvchi ko’rsatkichlar makroiqtisodiy ko’rsatkichlar deb yuritiladi. Makroiqtisodiy ko’rsatkichlar miqdor va sifat ko’rsatkichlariga guruhlanadi. Makroiqtisodiy miqdor ko’rsatkichlari muayyan mamlakatlar iqtisodiyotini ifodalasa, sifat ko’rsatkichlari mazkur mamlakatlar iqtisodiyotini nisbiy jihatdan aks ettiradi. Makroiqtisodiy miqdor ko’rsatkichlariga quyidagi ko’rsatkichlar kiradi : Yalpi ichki mahsulot (YaIM),sof ichki maxsulot (SIM), milliy daromad (MD), shaxsiy daromad (ShD),ixtiyordagi daromad (ID) va boshqalar. Makroiqtisodiy sifat ko’rsatkichlariga kuyidagi ko’rsatkichlar kiradi : inflyatsiyaning o’sish sur’atlari, ishsizlik darajasi,aholining ish bilan bandlik darajasi, aholi jon boshiga to’g’ri keladigan yalpi ichki mahsulot va boshqalar.

Bu ko’rsatkichlar iqtisodiy tizimning umumiy holatini ifodalab, ijtimoiy ishlab

chiqarishdagi barcha qatnashuvchilarning (korxona, tarmoq, mintaqa, davlat)

faoliyatlari natijasida aniqlanadi. Ular mamlakatning iqtisodiy imkoniyatlarini,

uning ijtimoiy - iqtisodiy rivojlanish istiqbollarini narxlash uchun ishlatiladi. Bozor

iqtisodiga o’tayotgan mamlakatlarda ijtimoiy ishlab chiqarishning kengaytirilgan

tushunchasiga amal qilinadi. Shu ma’noda, ijtimoiy ishlab chikarish iqtisodiyotning daromad yaratuvchi barcha soxalarining ishlab chiqarishidir. Bu

erda moddiy ishlab chiqarish soxalaridan tashqari, pulli xizmatlar ko’rsatuvchi

tarmoqlar (moliya, sug’urta, sog’liqni saqlash, maorif va boshqalar) xam ijtimoiy

ishlab chikarishga kiradi. Shu sababli, Bozor iktisodiyotiga o’tgan mamlakatlarda

yaratilgan ijtimoiy maxsulot tarkibiga tovarlar xam, xizmatlar xam, milliy

daromadda esa, tovarlarni sotishdan, xizmat ko’rsatishdan olingan daromadlar

xisobga olinadi, ijtimoiy ishlab chiqarishdan chetda fakat bepul xizmatlar

ko’rsatish jarayonlari qoladi. Chunki bepul xizmatlar ko’rsatuvchi tarmoqlarda

daromad yaratilmaydi va xar qanday mamlakatda bu tarmoqlar davlat xisobiga

faoliyat ko’rsatadi. Ijtimoiy ishlab chikarish tushunchasidagi farq natijasida,

mamlakatlar o’zining mazmuniga ko’ra ajratib turuvchi ko’rsatkichlardan

foydalanadi, ularni xisoblashning turli uslublari qo’llaniladi.