Sport tashkilotlari: mohiyati, tashkiliy-huquqiy shakllari

SPORT TASHKILOTLARI: MOHIYATI, TASHKILIY-HUQUQIY SHAKLLARI


Reja:

1. 
   O'zbekistonda sport tashkilotlarining huquqiy shakllarini belgilovchi qonun-qoidalar.
   
2. 
   Sport tashkilotlarining huquqiy shakllarini belgilovchi qonun- qoidalar.
   
3. 
   Sport tashkilotlari: mohiyati, tashkiliy-huquqiy shakllari
   
4. 
   Sport tashkilotining ta'sir doirasidan, faoliyat yo'nalishi, asosiy xususiyatlari.
   

O'zbekistonda sport tashkilotlarining huquqiy shakllarini belgilovchi qonun-qoidalar

O'zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sport rivojiga bag'ishlangan qonun va qarorlar.
Jismoniy tarbiya va sport qonunchiligi ushbu qonun va boshqa qonunchilik dalolatnomalaridan iborat.
Qoraqalpog'iston Respublikasida jismoniy tarbiya va sport. Jismoniy tarbiya va sport sohasidagi fuqarolarning huquqlari.
Xorijlik fuqarolar va fuqarolikka ega bo'lmagan shaxslarning jismoniy tarbiya va sport sohasidagi huquqlari.
Jismoniy tarbiya va sport sohasidagi davlat siyosatining asosiy prinsiplari.
Jismoniy tarbiya va sport sohasida O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining vakolatlari.
O'zbekistonda jismoniy tarbiya va sport menejmentining faoliyati qonundagi jismoniy tarbiya va sportni davlat boshqaruvidagi vakolatida.
Madaniyat va sport ishlari bo'yicha O'zbekiston Respublikasi vazirligi vakolatlari.
Sport tashkilotlarining huquqiy shakllarini belgilovchi qonun- qoidalar.
Sport tashkilotlari: mohiyati, tashkiliyhuquqiy shakllari. Sport tashkilotining menejeri.
J ismoniy tarbiya va sportda menejer modeIi. lnson va sport tashkiloti orasidagi o'zaro harakat.
Jismoniy tarbiya va sport sistemasida tashkilotlar turlari.
Jismoniy tarbiya va sport tashkilotlarida boshqaruv munosabatlari.


Tayanch iboralar:
Sport tashkilotlari, huquqiy shakllar, qonun-qoidalar, sport tashkilotlari: mohiyati, tashkiliy-huquqiy shakllari, sport tashkilotining menejeri, jismoniy tarbiya va sportda menejer modeli, inson va sport tashkiloti orasidagi o'zaro harakat, tashkilotlar turlari, boshqaruv munosabatlari.

O'zbekiston Respublikasida mustaqillikning birinchi kunlaridan boshlab, jismoniy tarbiya va sport rivojiga bag'ishlangan qator qonun va qarorlar qabul qilingan, jumladan:

Ulardan eng so'nggisi, eng takomillashgani va eng zamon talablarigajavob bera oladigani 2000-yil 27-iyunda qabul qilingan "Jismoniy tarbiya va sport haqida"gi O'zbekiston Respublikasi qonuni hisoblanadi. Ushbu qonunga ko'ra O'zbekistonda jismoniy tarbiya va sport rivoji aynan shu qonunchilik asosida amalga oshiriladi.
I. Jismoniy tarbiya va sport qonunchiligi ushbu qonun va boshqa qonunchilik dalolatnomalaridan iborat.
Qoraqalpog'iston Respublikasida jismoniy tarbiya va sport "Qoraqalpog'iston Respublikasi qonunchiligi" asosida bosh­ qariladi. Agarda, O'zbekiston Respublikasining xalqaro kelishuvga binoan, O'zbekiston Respublikasi jismoniy tarbiya va sport qonunchiligida ko'zda tutilmagan qoidalar ko'rsatilgan bo'lsa, amalda xalqaro kelishuv qoidalari qo'llanilinadi.
Qonundajismoniy tarbiya va sport sohasidagi fuqarolarning ham huquqlari belgilab berilgan. Qonunga ko'ra, O'zbekiston Respublikasining fuqarolari jinsi, tabaqasi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, ishonchi, shaxsiy va jamoaviy holatidan qat'i nazar jismoniy tarbiya va sport bilan shug'ullanishga, jamoa jis­ moniy tarbiya va sport birlashmalari tuzish, jismoniy tarbiya va sport harakatini boshqarish huquqiga egadirlar. Xorijlik fuqarolar va fuqarolikka ega bo'lmagan shaxslar ham jismoniy tarbiya va sport sohasida O'zbekiston Respublikasi fuqarolari bilan teng huquqqa egadirlar.
Qonunda jismoniy tarbiya va sport menejmenti nazariya­ sidagi boshqaruv prinsiplariga qo'shimcha quyidagi "Jismoniy tarbiya va sport sohasidagi davlat siyosatining asosiy prinsiplari" qayd etilgan, bularga quyidagilar kiradi:
insonparvarlik;
demokratizm;
fuqarolar jismoniy tarbiyasining uzluksizligi va davomiyligi;
jismoniy tarbiya va sport sistemasida davlat vajamoat boshqaruvining yaxlitligi.
Jismoniy tarbiya va sport sohasida O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining vakolatlari alohida qayd etilgan. Qonunga ko'ra Vazirlar Mahkamasi quyidagilarni amalga oshiradi:
jismoniy tarbiya va sport rivojiga bag'ishlangan gator davlat dasturlarini ishlab chiqadi va amalga joriy etadi;
jismoniy tarbiya va sportni boshqaruvchi davlat organlarini tuzish, ularni qaytadan tashkil etish va faoliyatini tugatish tartiblarini belgilaydi;
jismoniy tarbiya va sport mutaxassislari tayyorlash, malakasini oshirish va attestatsiya tartiblarini belgilaydi;
jismoniy tarbiya va sport rivojini moliyaviy ta'minlashni o'rnatilgan tartibda amalga oshiradi;
qonunchilikka mos ravishda boshqa vakolatlarni amalga oshiradi.
O'zbekistonda jismoniy tarbiya va sport menejmentining
faoliyati qonundagi jismoniy tarbiya va sportni davlat boshqaruvidagi vakolatida namoyon bo'ladi. llgari bunday organ "Jismoniy tarbiya va sport bo'yicha O'zbekiston Respublikasi Davlat qo'mitasi" hisoblangan, hozirda ushbu vakolat "O'zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari vazirligi"ga yuklatilgan.
O'zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari vazirligi quyidagilarni amalga oshiradi:
jismoniy tarbiya va sport rivojiga bag' ishlangan maqsadli dasturlarni ishlab chiqadi va amalga joriy etadi;
jismoniy tarbiya va sport jamoalari birlashmalari bilan hamkorlikda O'zbekiston sportchilarini Olimpiada o'yinlari va boshqa xalqaro musobaqalarga tayyorlash maqsadli dasturlarini bajarishni ishlab chiqadi va amalga joriy etadi;
sport turlari bo'yicha O'zbekiston terma jamoalari tarkibini vaqtida tasdiqlaydi va xalqaro sport musobaqalarida qatnashishga yuksak darajada tayyorgarchiligini ta'minlaydi;
har xii toifadagi aholi qatlamlarining jismoniy rivojlanganlik darajasini aniqlash uchun kerak bo'ladigan sport me'yorlar (normativ)ini ishlab chiqadi va tasdiqlaydi;
jismoniy tarbiya va sport xodimlarini tayyorlash, malakasini oshirish va attestatsiyadan o'tkazishni tashkil qiladi;
jismoniy tarbiya va sport sohasida sportchilarni tayyorlash markazlari, ta'lim muassasalari va ilmiy tashkilotlar yaratadi;
jismoniy tarbiya va sportning barcha yo'nalishdagi mu­ ammolari bo'yicha ilmiy, uslubiy va ommabop adabiyotlarni ishlab chiqish va chop etish;
o'z vakolati doirasidajismoniy tarbiya va sport, shu bilan bir qatorda, jismoniy tarbiya-sog'lomlashtirish va sport inshootlari me'yor (norma) va qoidalar me'yoriy dalolatnomalarini ishlab chiqaradi va tasdiqlaydi;
jismoniy tarbiya va sportni ilmiy axborot ta'minlash siste­ masini tashkil qilish;
qonunchilikka mos ravishda boshqa vakolatlarni amalga oshiradi.
Jismoniy tarbiya va sport menejmenti joylarda davlat organlari tomonidan boshqaruvni tashkil etishda ham katta ahamiyat kasb etadi. Joylarda davlat organlari tomonidan boshqruvni tashkil etishda quyidagi vazifalar bajariladi:
o'z hududi doirasida jismoniy tarbiya va sport rivojiga rahbarlikni amalga oshiradi;
jismoniy tarbiya va sport rivojini mahalliy budjetdan moliyalaydi;
jamoat jismoniy tarbiya va bolalar sport birlashmalarini yaratishga ko'maklashadi;
mahalliy korxonalarda jismoniy tarbiya sog'lomlashtirish, sport va turistik ahamiyatga ega tovarlarni ishlab chiqarishga hissasini qo'shadi;
jismoniy tarbiya va sportning moddiy bazasini kengaytirishga, jismoniy tarbiya va sport marosimlarini o'tkazishga yuridik va jismoniy shaxslar, ko'ngillilar tomonidan ajratilgan mablag'larni jamlash;
fuqorolar orasida sport me'yorlarini topshirish ishlarini tashkil etish;
mustaqil jismoniy tarbiya va sport harakatini rivojlantirish uchun fuqarolarning yashash va dam olish joylarida sharoitlar yaratadi;
bolalar va o'smirlar sport maktablari, jismoniy tarbiya va
sport muassasalarini kerakli o'quv moddiy baza va boshqalar bilan ta'minlashda moliyalashtirishni tashkil etadi;
qonunchilik doirasida boshqa vakolatlarni amalga oshiradi.

Mustaqillik davriga kelib O'zbekistonda jamoatchilik jismoniy tarbiya va sport tashkilotlari rivojiga katta e'tibor berila boshlandi va gator birlashmalar yuzaga keldi, bu esa o'z navbatida, sport memejmenti oldiga yangi vazifalarni qo'ydi. Jumladan, jamoatchilik jismoniy tarbiya va sport birlashmalari qatoriga kiruvchi O'zbekiston Respublikasi Milliy Olimpiya qo'mitasini misol qilish mumkin. Yana jamoatchilik jismoniy tarbiya va sport birlashmalari qatoriga jismoniy tarbiya va sport jamiyatlari, federatsiyalar assotsiatsiyalar, sport turlari bo'yicha jamg'armalar, jismoniy tarbiya-sog'lomlashtirish va sport klublari va boshqa jamoat birlashmalari kiradi. Ularning asosiy maqsadlari jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish, O'zbekiston Respublikasi "Vatanparvar" himoya jamiyati, texnik-amaliy sport turlarini rivojini ta'minlovchi sport-texnik klublariga ko'mak uyushtirishdan iboratdir.

Jamoatchilik jismoniy tarbiya va sport birlashmalari o'z nizomlariga ko'ra fuqarolar bilan jismoniy tarbiya-sog'lomlashtirish va sport ishlarini tashkil etadi va sportchilar zaxiralarini tayyorlashni amalga oshiradi.
O'zbekiston Respublikasida Olimpiya harakatini rivojlanib borishi sport menejmentidan boshqaruvning tashkiliy masalalriga e'tibor berishni talab qila boshladi. O'zbekiston Respublikasidagi olimpiya harakati Xalqaro Olimpiya harakatining bir qismi hisoblanadi va o'z oldiga olimpiya g'oyalari va prinsiplarini targ'ibot qilish, xalq orasida ommalashtirish, O'zbekiston Respublikasidagi sportchilarni Olimpiada o'yinlarida ishtirok etish­ larini ta'minlashni maqsad qilib qo'ygan.
O'zbekiston Respublikasi Milliy Olimpiya qo'mitasi tomonidan boshqarilayotgan O'zbeldston Respublikasi olimpiya harakatiga ko'ngillilik asosida sportchilar, jismoniy tarbiya va sport jamiyatlari, federatsiyalar sport turlari bo'yicha assotsiatsiyalar, jismoniy tarbiya-sog'lomlashtirish va sport klublari va boshqa birlashmalar kiradi.
O'zbeldston Respublikasi Milliy Olimpiya qo'mitasi nodavlat tijorat tashkiloti hisoblanadi va o'z faoliyatini O'zbekiston Respublikasi qonunchiligi asosida yurgizadi. Qo'mita, o'z navbatida, Xalqaro Olimpiya qo'mitasining O'zbekistondagi Olimpiya xartiyasi hisoblanadi. O'zbeldston Respublikasi hududidagi olimpiya ramzlaridan, shior, bayroq, madhiya, "olimpiyachi", "Olimpiada" nomlaridan foydalanishdagi mulkchilik huquqini yuridik himoyalash bo'yicha chora tadbirlar ko'radi.
Jismoniy tarbiya va sport, sog'lom turmush tarzini targ'ib qilish.
Menejment yordamida jismoniy tarbiya va sport davlat boshqaruv organlari, sog'liqni saqlash organlari, ta'lim muassasalari va jamoat jismoniy tarbiya va sport birlashmalari jismoniy tarbiya va sport hamda sog'lom turmush tarzi yo'llarini tashkil qiladilar.
Sportda johillikka sig'inish va zo'ravonlik, inson manfaatlarini kamsitish, sportda inson salomatligiga ziyon keltiruvchi kimyoviy va boshqa stimulyatorlardan foydalanish man etiladi.
Ta'lim muassasalarida jismoniy tarbiya.
Ta'lim muassasalarida jismoniy tarbiya uning barcha bosqiclarda uzluksiz ta'lim sistemasining eng muhim ta'lim qismi hisoblanadi, u yuqori malakali mutaxassislar tomonidan davlat standartlari, o'quv rejalari va o'quv dasturlari asosida olib boriladi. Barcha ta'lim muassasalarida jismoniy tarbiya va sportdan majburiy darslar, darsdan tashqari mashg'ulotlar, talabalarning fiziologik imkoniyalaridan kelib chiqqan holda olib boriladi. Ta'lim muassasalari yoshlarning harbiy xizmatga chaqirgungacha bo'lgan jismoniy tarbiya tayyorgarligini ham olib boradi.
Korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va boshqa fuqarolar o'z-o'zini boshqaruv organlarining jismoniy tarbiya va sport rivojidagi ishtiroki.
Korxonalar, muassasalar, tashkilotlar uchun fuqarolarning jismoniy tarbiyasini muhim davlat ijtimoiy siyosatidir, ular
fuqarolarnning o'z-o'zini boshqarish organlari, jamoat jismoniy tarbiya va sport klublari, birlashmalari, kasaba uyushmalari, yoshlar, o'smirlar va boshqa tashkilotlar ishtirokida davlat jismoniy tarbiya va sport rivoji dasturlarini amalga oshiradilar. Shular asosida ular jismoniy tarbiya va sport boshqaruvi davlat mahalliy organlari bilan birgalikda o'zlarining jismoniy tarbiya va sport rivoji dasturlarini amalga oshiradilar.
Aholining yashash joylarida, fuqarolarning ommaviy dam olish joylarida jismoniy tarbiya va sport rivoji dasturlarini amalga oshirishni tashkil qilish, sharoitlar yaratish joylardagi jismoniy tarbiya va sport boshqaruvi davlat mahalliy organlari va fuqarolarning o'z-o'zini boshqarish organlari orqali amalga oshiriladi.
Sanatoriya-kurort muassasalari, dam olish uylari va turis­ tik bazalarda jismoniy tarbiya-sog'lomlashtirish ishlari.
Barcha sanatoriya-kurort muassasalari, dam olish uylari va turistik bazalarda jismoniy tarbiya va sportning moddiy bazasi hamda individual va guruhli jismoniy tarbiya-sog'lomlashtirish darslari o'tkazish uchun tegishli sharoitlar yaratiladi.
Sanatoriya-kurort muassasalari, dam olish uylari va turistik bazalarning ma'muriyati dam oluvchilarning salomatligini mustahkamlash, sportning boshqa komponentlarini, kasalliklarni oldini olish (profilaktika qilish) va davolash uchun mavjud jismoniy muassasalarni, jismoniy tarbiya va sport inshootlaridan foydalanishlari shart.
Nogironlar (nogironlar) uchun jismoniy tarbiya va sport. O'zbekistonda jismoniy tarbiya va sportning rivojlanib borishi nogironlar uchun butun bir ijtimoiy integratsiya va jismoniy­ma'naviy tiklanishga asos bo'lib, qonunchilik asosida amalga oshirib kelinadi.
Davlat hukumat organlari joylarda maxsus jismoniy tarbiya va sport-sog'lomlashtirish ishlarini boshqarish, sport inshootlaridan hamda mavjud umum sport inshootlaridan nogironlarning jimoniy tarbiya mashg'ulotlari uchun foydalanilanishga tegishli, maxsus shart-sharoitlar yaratishni ta'minlaydilar.
Sog'liqni saqlash organlari va muassasalarining jismoniy tarbiya va sport rivojidagi ishtiroki.
Sog'liqni saqlash organlari va muassasalarining jismoniy tarbiya va sport rivojidagi ishtiroki quyidagilardan iborat:
jismoniy tarbiya va sportdan insonlaming salomatliklarini mustahkamlash, ular kasalliklarini oldini olish va davolash sifatida foydalanadi;
aholi har xil ijtimoiy guruhlarining jismoniy rivoji holati va dinamikasini tahlil qilish va tegishli davlat boshqaruv organlariga takliflar kiritish;
sport jamoalarini xalqaro sport musobaqalariga tayyorlash davridagi meditsina ta'minotida ishtirok etadi;
jismoniy tarbiya va sport bilan shug'ullanuvchi shaxslar ustidan tibbiy nazorat olib boradi;
jismoniy tarbiya va sport sohasidagi sog'liqni saqlash mutaxassislarini o'z vaqtida tayyorlash, malakasini oshirish va attestatsiyadan o'tkazishni amalga oshiradi;
jismoniy mashqlar maxsus dasturini ishlab chiqadi, sog'lomlashtirish markazlari, shifokor-jismoniy tarbiya dispanserlar yaratadi, ulami maxsus apparatura va qurilmalar bilan jihozlaydi.
Jismoniy tarbiya va sport mashqlari, sport musobaqalari va sport tomoshabop marosimlar o'tkazish vaqtlarida xavfsizlik me'yor qoidalarini, salomatlikni muhofaza qilish, fuqarolar faxri va nomusini saqlash.
Jismoniy tarbiya-sog'lomlashtirish va sport mashqlari, sport musobaqalariga tegishli inshootlarining ma'muriyati mashqlar, sport musobaqalari o'tkaziladigan joylarda jismoniy tarbiya va sportni boshqaruvchi davlat organlari tomonidan ta'sis etilgan barcha texnik anjomlaming tegishli holatini hamda texnik xavfsizlik qoidalari va sanitar-gigiyena me'yorlarini ta'minlaydi. Jismoniy tarbiya-sog'lomlashtirish va sport mashqlari hamda sport musobaqalari ishtirokchilar va tomoshabinlar salomatligiga, g'ururi va nafsiga zarar yetkazmaydigan holatda o'tkazilishi
lozim.
Sport musobaqalari hakamligiga o'matilgan tartibda attestatsiyadan o'tgan shaxslar tayinlanadi.
Jismoniy tarbiya va sportda taqiqlangan va man etilgan vositalar.
Jismoniy tarbiya va sport mashqlarida xalqaro sport tashkilotlari, jismoniy tarbiya va sport boshqaruv organlari tomonidan taqiq­ langan vositalardan foydalanishga yo'l qo'yilmaydi.
Yuqori sport natijalariga erishish maqsadida stimulyatorlar, doping mahsulotlari va Xalqaro Olimpiya qo'mitasi tomonidan taqiqlangan boshqa vositalardan foydalangan sportchilar muso­ baqalardan chetlashtirilinadi (diskvalifikatsiya).
Bilib turgan holda stimulyatorlar, doping mahsulotlari va Xalqaro Olimpiya qo'mitasi tomonidan taqiqlangan boshqa vositalarni tarqatish yoki qo'llashga hayrixohlik qilgan shaxslar qonun oldida javobgarlikka tortiladilar.
O'zbekistonda havaskorlik va professional sporti.
O'zbekiston Respublikasi fuqarolari sportchi, murabbiy va hakam sifatida havaskorlik va professional sporti bilan shug'ullanishlari mumkin.
Professional sporti sohasidagi korxonalar, muassasalar va tashkilotlarining yaratilish tartiblari va faoliyat ko'rsatish shartlari qonunchilik bilan belgilangan.
Professional sportchi, sport turlari bo'yicha murabbiy va hakamlarga bo'lgan malakaviy (kvalifikatsion) talablar jismoniy tarbiya va sportni boshqaruvchi davlat organlari tomonidan aniqlanadi.
O'zbekistonda yuksak malakali (klassdagi) sportchilarni tay­ yorlash.
O'zbekistonda yuksak malakali (klassdagi) sportchilarni tayyorlash ixtisoslashgan oliy va o'rta maxsus o'quv yurtlarida (O'zbekiston Davlatjismoniy tarbiya instituti, Olimpiya zaxiralari kolleji, Oliy masterlik maktablari, Olimpiya tayyorgarlik markaz­ lari va boshqalar) amalga oshiriladi. Ularning faoliyat tartibi vakolatlangan jismoniy tarbiya va sportni boshqaruvchi davlat organlari tomonidan belgilanadi.
O'zbekistondagi jismoniy tarbiya va sportni boshqaruvchi davlat organlari sport terma jamoalari a'zolariga tegishli shart­ sharoitlarni yaratish maqsadida, sport mashg'ulotlarini o'qish, mehnat faoliyati va harbiy xizmat bilan muvoff aqiyatli darajada birga olib borish uchun korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va harbiy qismlar o'rtasida tegishli shartnomalar tuzadilar.