Statistik kuzatish uslubiyati
Download 141.79 Kb.
|
STATISTIK KUZATISH XATOLARI VA ULARNI TUZATISH YO‘LLARI
- Bu sahifa navigatsiya:
- Hisobot, maxsus kuzatish, biznes tekshirishlar va ro‘yxatlar
|
STATISTIK KUZATISH XATOLARI VA ULARNI TUZATISH YO‘LLARI REJA:
Iqtisodiy voqealarni bilish jarayonida statistika muhim rol o„ynaydi. Har qanday davrlarda bo„lganidek, bozor iqtisodiyotida ham iqtisodiy hodisalarni o„rganish ular ustida statistik kuzatishni yo„lga qo„yishdan boshlanadi, bu jarayonda hayotiy voqealar (faktlar) qayd qilinib, ular hisobga olinishi natijasida boshlang„ich ma‟lumotlar to„planadi. So„ngra ularni qayta ishlash yo„li bilan umumlashgan statistik axborot va ko„rsatkichlar yaratiladi. Ularni statistika uslubi yordamida tahlil qilib ommaviy jarayonlarning statistik qonuniyatlari aniqlanadi. Va nihoyat, bozor hodisalarini bilish jarayoni iqtisodiy qonuniyat va qonunlarni ta‟riflash bilan yakunlanadi. 1- tarhida bu jarayon qanday o„zaro bog„langan bosqichlar ketma-ketligida kyechishi tasvirlangan.Iqtisodiy voqealarni bilish jarayonida statistika muhim rol o„ynaydi. Har qanday davrlarda bo„lganidek, bozor iqtisodiyotida ham iqtisodiy hodisalarni o„rganish ular ustida statistik kuzatishni yo„lga qo„yishdan boshlanadi, bu jarayonda hayotiy voqealar (faktlar) qayd qilinib, ular hisobga olinishi natijasida boshlang„ich ma‟lumotlar to„planadi. So„ngra ularni qayta ishlash yo„li bilan umumlashgan statistik axborot va ko„rsatkichlar yaratiladi. Ularni statistika uslubi yordamida tahlil qilib ommaviy jarayonlarning statistik qonuniyatlari aniqlanadi. Va nihoyat, bozor hodisalarini bilish jarayoni iqtisodiy qonuniyat va qonunlarni ta‟riflash bilan yakunlanadi. 1- tarhida bu jarayon qanday o„zaro bog„langan bosqichlar ketma-ketligida kyechishi tasvirlangan.Iqtisodiy voqealarni bilish jarayonining bosqichlari. Ijtimoiy-iqtisodiy voqеalarni kuzatish Statistik qonuniyatlar Iqtisodiy qonun va qonuniyatlar Statistik ko‟rsatkichlar Demak, bilish faoliyati o„zining so„nggi bosqichida abstrakt fikrlashning eng yuqori darajasida amalga oshadi va u iqtisodiy nazariya, bozorshunoslik, boshqarish va boshqa maxsus fanlarning ilmiy qoida va tushunchalarini tatbiq etish bilan yakunlanadi. Bilish faoliyatining asosiy birinchi uchta bosqichi statistikaga aloqadordir. Shundan ham turmush voqealarini anglashda, ularni ilmiy tekshirishda statistika qanchalik ahamiyatga ega ekanligi haqida umumiy tasavvur hosil qilish mumkin. Ilmiy ma‟lumotlarni iqtisodiyot va jamiyat taraqqiyoti bilan doimo uyg„unlashtirib iqtisodiy bilimlarni takomillashtirish zaruriyati statistika oldiga iqtisodiy kategoriya va qonunlarni aniq joy va zamon sharoitida miqdoriy namoyon bo„lishi ustidan muntazam ravishda kuzatish olib borishni dolzarb masala qilib qo„ydi. Bu funksiyani amaliy tasviriy statistika amalga oshiradi. Markazlashgan rejali va sharoitlarida statistika har yetkazib beruvchilar) va ho„jalik va bozor iqtisodiyoti xil respondentlar (ma‟lumotlarni axborot iste‟molchilari guruhiga turlicha ta‟sir etadi. Rejali ho„jalik sharoitida davlat rejasi ishlab regulyatori bo„lib, xalq xo„jaligining barcha chiqarish ierarxik doiralarida iqtisodiyot ishtirokchilarining xatti-harakatlarini, xulq atvorlarini aniqlaydi. Shuning uchun iqtisodiy hodisalar, shu jumladan, yakka- yakka hodisalar nisbatan kamroq tasodifiy kuchlar ta‟sirida bo„lib, mikroiqtisodiy ko„rsatkichlarni ham birmuncha barqaror rivojlanishi va turg„un bo„lishini ta‟minlaydi. Rejali boshqarish sharoitida statistikaning asosiy funksiyasi davlat rejalarini bajarish ustidan nazorat qilishdan iborat. shu maqsad jihatdan mikroiqtisodiy ko„rsatkichlar eng muhim ahamiyatga ega, chunki iqtisodiyotning quyi darajalarida davlat rejasini bajarish yuqori darajalarda ham uning bajarilishini ta‟minlovchi zamin Bozor iqtisodiyoti rejali statistikalari ho„jalik orasida juda farq mavjud. katta hisoblanadi. Mikroma‟lumotlar ochiq bo„lib, statistika va boshqa maqsadlarda ham ulardan foydalanish mumkin. Hamma respondentlar korxona, tashkilotlar va muassasalar o„z faoliyatilari haqidagi ma‟ulumotlarni hisobot shaklida statistika tashkilotlariga taqdim etishga majburdir, shakllaridagi umumxalq mulki hisoblanadi. chunki ular davlat va jamoa Barcha respondentlar uchun mulki tegishli hisobot ma‟lumotlarini taqdim etish va boshqa statistik tekshirishlarga mutaxassislari va moliyaviy resurslari bilan jalb qilinishlari haqidagi va davlat boshqaruv tashkilotlari tomonidan chiqarilgan qarorlar qonun kuchiga ega. Bu esa davlat statistika tashkilotlarini ularga nisbatan katta huquqlar bilan ta‟minlaydi. Rejali boshqarish sharoitida ho„jalik yurituvchi subyektlar faoliyati ayrim tasodifiy kuchlar ta‟siridan holi emas, bu davlat rejasini bajarish ko„rsatkichlari subyektlar bo„yicha tebranishida o„z ifodasini topadi. Statistika asosiy sotsial va iqtisodiy rivojlanish tendensiyalari va qonuniyatlarini aniqlashi kerak. Buning uchun u mikroma‟lumotlarni agregatlashtirish yo„li bilan makroko„rsatkichlar tuzib chiqadi, ularda tasodifiy kuchlar ta‟siri bir-birini qirqib, umumiy barqarorlik, turg„unlik qaror topadi. Bunday makroiqtisodiy axborotlardan oliy firqa va davlat tashkilotlari boshqaruv maqsadlarida ham, targ„ibot va tashviqot uchun ham foydalaniladi. Ularning ko„p qismi keng ommadan sir saqlanib, maxfiy tamg„a bilan muxrlanib, “yopiq” materiallarni tashkil etadi. Makroiqtisodiy va ijtimoiy axborotlarni matbuotda e‟lon qilish, ularni oshkorlikka maftun etish faqat oliy firqa tashkiloti ixtiyoridagi huquqiy masala hisoblanadi. Bozor iqtisodiyoti sharoiti uchun esa yuqorida zikr etilgan jihatlarning butun qarama-qarshi holati xarakterlidir. Mikroma‟lumotlar “tijorat siri” bo„lib, makroaxborotlar esa barcha foydalanuvchilar uchun ochiq oshkoralikka ega. Axborotlarni iste‟mol qiluvchilar birgina hukmron firqa va davlat tashkilotlaridan iborat bo„lmasdan, balki ular oppozittsion firqa va boshqa jamoa tashkilotlarini, bozor tuuilmalari – tijorat korxona va tashkilotlari, uyushmalar, ilmiy-tekshirish muassasalari va o„quv yurtlari, ommaviy axborot vositalari, tadbirkorlar va boshqalarni, xalqaro va ajnabiy yuridik va jismoniy shaxslarni o„z ichiga oladi. Rasmiy va norasmiy statistika o„z vazifasini hamma uchun xizmatlar ko„rsatishda, ijtimoiy axborot infratuuilmasi sifatida faoliyat qilishida, deb biladi. Boshqacha aytganda, u bozor iqtisodiyotining axborot infratuuilmasi hisoblanadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida statistika roli funksiyalari va egallaydigan mavqeida rejali ho„jalikka nisbatan yana boshqa farqlar ham mavjud. Xo„sh, statistik ma‟lumotlarni qanday olish mumkin? Ularni avvalambor, turli bosma matbuot vositalaridan olish mumkin. O„zbekistonda chiqadigan gazeta va jurnallarda ayrim korporatsiya va korxonalarning, tijorat banklarining moliyaviy hisoblari bosilib chiqadi. O„zbekiston iqtisodiy va ijtimoiy hayotiga va ayrim sohalariga oid ko„p statistik ma‟lumotlar “Iqtisodiy axborotnoma”, “Ekonomicheskoe obozrenie” (iqtisodiy sharhlar), “Dengi i kredit” (pul va kredit), “O„zbekiston qishloq xo„jaligi” jurnallarida va “O„zbekiston iqtisodiy yo„nalishlari” loyihasi nashrlarida bosilib chiqmoqda. Ammo statistik axborotlarning asosiy manbai bo„lib, O„zbekiston Davlat Statistika Qo„mitasi va uning mahalliy tashkilotlari tomonidan bosib chiqariladigan “O„zbekiston Respublikasining … yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining asosiy ko„rsatkichlari” va boshqa statistik to„plamlar (“… yilda O„zbekiston Respublikasi xalq xo„jaligi” deb nomlangan) xizmat qiladi. Davlat statistika qo„mitasi O„zbekiston Respublikasi “Davlat statistikasi haqida” va Respublika Prezidentining “O„zbekiston Respublikasi Makroiqtisodiyot va statistika vazirligini qayta tashkil etish haqida”gi 24 dekabr 2002 yil UP-3183 sonli Farmoniga muvofiq O„zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 8 yanvar 2003 yil 8 – sonli qaroriga asosan tuzilgan bo„lib, mamlakatimizda statistika sohasida yagona siyosat ishlab chiquvchi va amalga oshiruvchi mustaqil yuridik shaxsdir. Davlat Statistika qo„mitasi O„zbekiston Respublikasining amaldagi va milliy manfaatlariga muvofiq, ilmiy asoslangan uslubiyat, xalqaro andoza va qoidalar asosida tuzilgan va taraqqiy etgan axborot tizimini barpo etib, yagona davlat siyosatini amalga oshiradi hamda davlat idora va boshqaruv organlari, ho„jalik yurituvchi boshqa subyektlarning respublika ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga oid statistik ma‟lumotlarga bo„lgan talabini qondiradi. Davlat Statistika qo„mitasi o„z faoliyatini O„zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, “O„zbekiston Respublikasi Davlat Statistikasi to„g„risida”gi Qonun va boshqa rasmiy hujjatlarga muvofiq amalga oshiradi. Qoraqalpog„iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar statistika boshqarmalari, tuman (shaharlar) statistika bo„limlari bilan birgalikda Davlat Statistika qo„mitasining yagona tizimini tashkil etadi. 2.2-tarhda bu tizimning tuzilishi tasvirlangan. O„zbekiston Davlat Statistika Qo„mitasi tizimi – statistik ma‟lumotlarni ishlab chiqaruvchi va iste‟molchilarga yetkazib beruvchi fabrika O‟ZBEKISTON RESPUBLIKASI DAVLAT STATISTIKA QO‟MITASI Qoraqolpog‟iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar statistika boshqarmalari Kadrlarni qayta tayyorlash va statistik tadqiqotlar markazi Tumanlar (shaharlar) statistika bo‟limlari Qo‟mita raisi Statistika kengashi Birinchi o‟rinbosar (metadalogiya masalalari, umumiy statistik ishlar va MHT) Statistik ishlarni tashkil etish va metadalogiyasi boshqarmasi Milliy hisoblamalar boshqarmasi Umumiy statistik ishlar boshqarmasi Moliya va narxlar statistikasi boshqarmasi O‟rinbosar (iqtisodiy real sektor va komunikatsiyarlar) Sanoat hududiy-iqtisodiy majmui statistikasi boshqarmasi Qishloq xo‟jaligi va ekologiya statistikasi boshqarmasi Investitsiyalar statistikasi boshqarmasi Kommunikatsiya va xizmatlar sohasi statistikasi boshqarmasi O‟rinbosar (demografiya, bandlik sohasi va ijtimoiy rivojlanish) Demografiya va mehnat bozori statistikasi boshqarmasi Aholi turmush darajasi, ijtimoiy soha va sotsiologik tekshirishlar statistikasi boshqarmasi Tadbirkorlik, kichik va xususiy biznes statistikasi boshqarmasi Rejim bo‟yicha o‟rinbosar Birinchi bo‟lim Kadrlar bo‟limi Ishchilar boshqarmasi EHM dasturliy-texnikaviy ta‟minoti, statistik axborotlarni tayyorlash va chop etish Bosh boshqarmasi Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi boshqarmasi Xalqaro hamkorlik bo‟limi Buxgalteriya va moliyaviy- iqtisodiy hisob va hisobot boshqarmasi Davlat statistika qo„mitasi zimmasiga quyidagi asosiy vazifalar yuklangan: -xalqaro statistika andozalari va qoidalariga mos ilmiy asoslangan statistika uslubiyati va ko„rsatkichlar tizimini ishlab chiqish; -mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy ahvolini ifodalovchi statistik axborotlarni tayyorlash, saqlash va tahlil qilish; yig„ish, -davlat hokimiyati va idoralariga statistik axborotlarni taqdim etish (qonunlarga muvofiq); -respublikadagi ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni aks ettiruvchi statistik ko„rsatkichlarning haqqoniyligi, xolisligi, tezkorligi, barqarorligi va o„zaro bog„liqligini ta‟minlash; Davlat statistika qo„mitasi ko„p qirrali vazifalarni bajaradi -xorijiy davlatlar statistika xizmatlari va xalqaro statistika tashkilotlari bilan statistika axborotlarini elektron ayri boshlashni amalga oshirish hamda axborotlar to„plab borish; -respublikada yagona statistik axborotlar makonini shakllantirish va qo„llab quvvatlash; -milliy hisoblamalar tizimi va yakuniy iqtisodiy ko„rsatkichlarni, ularga bo„lgan talabga e‟tiboran, ishlab chiqish hamda respublikada statistika tizimini bosqichma-bosqich isloh qilish. O„zbekiston Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlangan “O„zbekiston Respublikasi Davlat Statistika qo„mitasi haqidagi Nizom”da davlat statistika tizimining boshqa funksiyalari, burch va vazifalari batafsil bayon etilgan. Davlat Statistika qo„mitasi qoshida Statistik Kengash tuzilgan bo„lib, u davlat statistikasini rivojlantirish, faoliyat qilish va muvofiqlashtirish masalalari bo„yicha kollegial maslahatchi tashkilot hisoblanadi. Uning a‟zolari O„zbekiston Prezidentining Farmoni bilan tasdiqlangan bo„lib, iqtisodiy vazirlik va idoralarning yetakchi mutaxassislari, siyosiy tashkilotlar, jamg„armalar va boshqa jamoatchilik vakillari, ilmiy tekshirish institutlari va oliy o„quv yurtlarining olimlarini o„z ichiga oladi. Ayrim vazirliklar, idora va korxonalarda statistika ishlari bilan maxsus bo„linmalar shug„ullanadi. Ayniqsa, sog„liqni saqlash, suv xo„jaligi, respublika yer fondidan foydalanish, davlat moliyaviy resurslari, soliqqa tortish, pul aylanmasi va hokazolar haqidagi ko„rsatkichlar tegishli ma‟muriy-idoraviy statistika tomonidan to„planadi va umumlashtiriladi. Ma‟muriy idoraviy O„zR statistika Davlat statistika qo„mitasi vakolat axborotlarni tizimlmasi bergan o„z doirasida to„playdi va taqdim etadi. “O„zbekiston Respublikasini amaliyotda qabul qilingan hisob va statistika tizimiga o„tkazish Davlat Dasturi” ishlab chiqilgan bo„lib, Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 24 avgust 433-sonli qarori bilan tasdiqlangan. Bu dasturda ko„zlangan asosiy tadbirlar o„tgan davrda amalga oshirildi, jumladan, milliy hisobchilikning asosiy hisoblamalari yaratildi, moliya, pul, baholar statistikasi qaytadan ishlab chiqildi, bir andozalar asosida qator tarmoq va soha isloh qilindi. Amalga statistikalari oshirilmay xalqaro qolgan “2005 masalalar va boshqa yangi yilgacha O„zbekiston davlat tadbirlarni o„z ichiga olgan statistikasini isloh qilish tizimini Kompleks Dasturi” ishlab chiqildi. Hozirgi kunda hayotda amalga oshirilmoqda. Xalqaro statistikani tashkil etish masalalari Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) va uning ixtisoslashgan muassasalari, Xalqaro statistika tashkilotlari ma‟lumotlarning mamlakatlararo taqqoslamaliligini ta‟minlaydigan standartlar - yaratuvchi ularni oshiruvchi va amalga tashkilotlardir. Xalqaro mehnat tashkiloti (MOT), sog„liqni saqlash butun dunyo tashkiloti (VOZ), Oziq- ovqat komissiyasi (FAO), maorif, madaniyat va fan sohasida hamkorlik komissiyasi (YuNESKO) hamda boshqa xalqaro tashkilotlar - Ovropa iqtisodiy hamkorligi, xalqaro valyuta fondi,butun dunyo banki, iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot xalqaro tashkiloti va boshqa muassasalarning statistika xizmatlari diqqat markazida turadi. Ular turli mamlakatlar statistik ma‟lumotlarining taqqoslamaligini ta‟minlash maqsadida xalqaro andoza (standart) va tavsiyalarni ishlab chiqadi, xalqaro taqqoslashlarni amalga oshiradi, mamlakatlar guruhi, mintaqa va butun dunyo bo„yicha statistik ma‟lumotlarni bosib chiqaradi. Bosma to„plamlar orasida BMT yilnomasi Statistics Yearbook, butun dunyo banki yilnomasi International Financial Statistics (Yearbook), xalqaro valyuta fondi blyuteni Bulletin of IMF, Xalqaro demografiya tashkiloti yilnomasi Demographic Yearbook, Xalqaro mehnat tashkiloti yilnomasi Yearbook of Labour Statistics ayniqsa diqqatga sazovordir. Xalqaro statistika instituti statistika sohasida xalqaro ilmiy markazdir, u 1887 yilda tashkil etilgan bo„lib, asosiy vazifasi - statistik usullar va ishlamalarni unifikatsiyalash, davlat statistikasi uslubini takomillashtirish, statistika nazariyasi rivojlanishiga ko„maklashish. Mustaqil Davlatlar Xamdo„stligi (MDX) a‟zo mamlakatlari statistika xizmatlari faoliyatini muvofiqlashtirish bilan 1992 yilda tuzilgan MDH Statistika Qo„mitasi shug„ullanadi. U MDH a‟zo - mamlakatlari bo„yicha statistik to„plamlarni nashr etadi. Download 141.79 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|