Ta’lim texnologiyasida bola shaxsi obyekt va subyekt sifatida

---

Ta’lim texnologiyasida bola shaxsi obyekt va subyekt sifatida 
Shahloxon Ibodullayevna Boynazarova 
Nargiza Xaliljonovna Xolboyeva 
Komila Maxamadjonovna Rasulova 
Farg’ona viloyati, Bog’dod tumani, 38-maktab 
Annotatsiya: Ta’lim texnologiyasi, shaxsning rivojlanishi, bola shaxsiga ta’sir 
etuvchi omillar, shaxsga yo’naltirilgan ta’limning pedagogik texnologiyasi haqida 
ma’lumot berish 
Kalit so’zlar: ta’lim texnologiyasi, bola shaxsi, omillar, shaxsga yo’naltirilgan 
ta’lim 
In educational technology, the child as an individual object 
and subject
 
Shahlokhon Ibodullayevna Boynazarova 
Nargiza Khaliljonovna Kholboyeva 
Komila Makhamadjonovna Rasulova 
Fergana region, Baghdad district, School №38 
Abstract: Information about educational technology, personal development, 
factors influencing the child's personality, pedagogical technology of person-centered 
education.
Keywords: Educational technology, child personality, factors, person-centered 
education.
Dastlab “texnologiya” tushunchasiga aniqlik kiritaylik. Bu so’z texnikaviy 
taraqqiyot bilan bog’liq holda fanga 1872-yilda kirib keldi va yunoncha ikki so’zdan-
“texnos” (techne) - san’at, mahorat, hunar va “logos”(logos) - fan so’zlaridan tashkil 
topib “hunar fani” ma’nosini anglatadi. Texnologik jarayon, har doim zaruriy 
vositalar va sharoitlardan foydalangan holda, operatsiyalarning muayyan ketma-
ketlikda bajarilishini ko’zda tutadi. Aniqroq aytadigan bo’lsak, texnologik jarayon-bu 
mehnat qurollari bilan mehnat ob’ektlari (xom ashyo)ga bosqichma-bosqich ta’sir 
etish natijasida mahsulot yaratish borasidagi ishchi (ishchi mashina)ning faoliyatidir.
Pedagogik texnologiya - bu o’qituvchi (tarbiyachi)ning ta’lim-tarbiya vositalari 
yordamida o’quvchi (talaba) larga muayyan sharoitda ta’sir ko’rsatishi va bu faoliyat 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
May 2022 / Volume 3 Issue 5
www.openscience.uz
922

---

mahsuli sifatida ularda oldindan belgilangan shaxsiy sifatlarni shakllantirish 
jarayonidir.
Kadrlar tayyorlash Milliy modelida shaxsning funksiyasi quyidagicha 
belgilanadi: “Shaxs kadrlar tayyorlash tizimining bosh subyekti va obyekti, ta’lim 
sohasidagi xizmatlarning iste’molchisi va ularni amalga oshiruvchi”. Demak, Kadrlar 
tayyorlash Milliy dasturining bosh maqsadi bo’lgan ta’lim tizimini isloh qilishdan 
asosiy maqsad ham kadrlarni, ya’ni shaxsni tarbiyalash masalasidir. Shunday ekan, 
ta’lim tizimida bola shaxsining rivojlanishi masalasini o’rganish muhim 
muammolardan biridir.
Ta’lim-tarbiyadagi mohirlik uning subyektini yaxshi bilish bilan bog’liq. Shaxs 
yoki ma’lumot subyekti biologik, ijtimoiy va ruhiy komillikni o’z ichiga olgan, 
o’zaro bog’liq, o’zaro ta’sir qiladigan butun bir tuzilma. Bu tuzilma, avvalo, individ - 
tabiatning bir bo’lagi sifatida shakllanadi va tashqi olam bilan aloqaga kirishadi, 
natijada ijtimoiy mavjudot, ya’ni shaxsga aylanadi. U atrofdagilarni, tabiatni, olamni, 
insonni tushuna boshlaydi, keyin u rivojlanib, ta’lim-tarbiya natijasida insonga 
aylanadi.
Shaxsning rivojlanishi - obyektiv tabiiy jarayon. Bu jarayon asosini inson 
tabiatining biopsixik rivojlanishi tashkil etadi. Ijtimoiy muhit inson tabiati 
rivojlanishining psixologik- pedagogik mexanizmini shakllantiradi. Psixologiya 
nuqtai-nazaridan inson shaxs sifatida quyidagicha tavsiflanadi: 
1-faollik: o’z imkoniyatlaridan o’laroq yuqori ko’rsatkichlarga erishish, o’z 
faoliyatini kengaytirish; 
2-xarakteri: insonning mustahkam individual xususiyatlari jamlanmasi.
Ta’lim texnologiyasini ishlab chiqishda bu xususiyatlar e’tiborga olsagina 
kutilgan natijaga erishish mumkin. Buning uchun shaxsni mukammal o’rganish, 
uning shakllanish jarayonini bilish zarur.
Bola shaxsining shakllanishiga ta’sir etuvchi omillar: 
Avloddan avlodga o’tuvchi qobiliyat, shaxsning ehtiyoji, qiziqishi tufayli 
vujudga keladigan faolligi. Makromuhit (keng ijtimoiy ma’nodagi tarbiya). 
Mezomuhit, tabiiy va ijtimoiy(keng pedagogik ma’nodagi tarbiya). Mikromuhit, 
tabiiy va ijtimoiy( tor pedagogik ma’nodagi tarbiya).
Ta’lim jarayoni shaxsiy insonparvar yondoshuv asosida tashkil etilsa o’quvchi 
faolligi yanada oshadi. Insonparvar g’oyalarga asoslangan ta’lim birinchi navbatda 
o’quvchilarning ma’naviy tuyg’ularining uyg’onish faolligiga e’tibor qaratadi. 
Shaxsiy 
insonparvar 
yondoshuv, 
bu 
pedagogik 
texnologiyaning 
shaxsga 
yo’naltiruvchi kommunikativ asosi. U quyidagilarni o’z ichiga jamlaydi: 
- ta’lim maqsadiga qarash kabi, shaxsga yangicha qarash; 
- pedagogik munosabatlarning insonparvarligi va demokratligi; 
- natija bermayotgan majburiy uslubdan voz kechish.
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
May 2022 / Volume 3 Issue 5
www.openscience.uz
923

---

Shaxsga yangicha qarash pozitsiyalari quyidagilar: 
- shaxs sifatida shakllanish erta yoshdan boshlanadi, maktabdan bolani to’la 
shakllangan shaxs sifatida yetishtirish lozim; 
- pedagogik jarayonda shaxs obyekt emas subyekt sifatida e’tirof etiladi; 
- shaxs - ta’lim tizimining maqsadi; 
- har bir bolada o’ziga xos qobiliyat mavjud, ko’p bolalar iqtidorli bo’lishadi.
Shaxsning sifatli fazilatlari qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin: mehribonlik, 
muhabbat, mehnatsevarlik, insof, g’urur, sodiq fuqarolik va hokazo.
Bolalarga insonparvar ezgu yondashish deyilganda quyidagilar tushuniladi: - 
pedagogik muhabbat; - bolada kelajakka ishonch bilan qarash ruhini shakllantirish; - 
hamkorlik, mahoratli muloqot; - ijobiy omillarning ustuvorligi; - bola kamchiliklariga 
bardoshlilik.
Shaxsga yo’naltirilgan ta’limda pedagogik jarayon shaxsda belgiangan 
sifatlarning shakllanishiga qaratiladi. Pedagogik jarayon bu belgilangan maqsadga 
erishish hamda shaxsning xususiyat va sifatlarini ijobiy tomonga o’zgartirishga 
qaratilgan tarbiyachi va tarbiyalanuvchi o’rtasidagi aniq bir muddat va ma’lum 
tarbiyaviy tizimda maxsus tashkil etilgan o’zaro munosabat.
Jarayon (lot. Protsessis - oldinga intilish) holat davomiyligi, insonning 
rivojlanishi, biror bir natijaga erishish yo’lidan uzviy davom etayotgan harakatlar 
jamlanmasi.
Pedagogik jarayon - tarbiya jarayonining asosiy tizim birligi. Uning xususiyati 
shundan iboratki, u o’qituvchi va o’quvchining pedagogik munosabat tizimini 
belgilaydi.
Agar tarbiya jarayoni tushunchasi maqsadga yo’naltirilgan, shaxsga ma’lum 
sifatlarni shakllanish ta’sirini amalga oshirishga qaratilgan harakat bo’lsa, pedagogik 
jarayon tushunchasi oldindan tashkil etilgan tarbiyaning o’zaro ta’sir tizimini 
bildiradi.
Bunday ish turida ta’lim jarayoni vazifalari: 
- o’quvchilarning bilim olish faoliyatini kuchaytirish; 
- bilim olish faoliyatini takomillashtirish; 
- fikrlash, ijodkorlik qobiliyatini rivojlantirish; 
- dialektik-materialistik dunyoqarash va insonparvar- estetik madaniyatni 
shakllantirish; 
- ta’lim-tarbiya malakalarini takomillashtirish.
Pedagogik jarayonning asosiy vazifalari: 
talim beruvchi - ilmiy bilim asoslarini o’zlashtirish, amaliy faoliyat va o’quv 
tarbiyaviy tajribaning motivatsion shakllanishi; 
tarbiyaviy - odamlar munosatidagi ma’lum bir sifat, xususiyatning shakllanishi; 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
May 2022 / Volume 3 Issue 5
www.openscience.uz
924

---

rivojlanuvchi -shaxsning psixik jarayoni, xususiyati va sifatining shakllanishi 
hamda rivojlanishi.
Ta’lim jarayonida shaxs imkoniyatlarini ro’yobga chiqarish yo’lida tinimsiz 
izlanish zarur. Shaxsning ongiga ta’sir etish yo’llarini belgilashdan oldin uning ichki 
aloqa elementlarini aniqlash zarur. Bular uning layoqati, imkoniyatlari, ehtiyoji, 
mavjud bilimlari va qobiliyatidir. Insondagi qobiliyat, layoqat o’rganilib, undagi bor 
bilim yoki bilim o’zlashtirish uchun mavjud bo’lgan imkoniyatlar aniqlanib, uning 
ehtiyojiga e’tibor qaratiladi. Ma’lum maqsad asosida ta’sir choralarini belgilash bu 
elementlarda o’zgarish bo’lishiga olib keladi. Ta’lim texnologiyasi bolaning komil 
inson bo’lib yetishishida dasturil amal bo’lib xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar 
T. G’offorova . ”Boshlang’ich ta’limda zamonaviy pedagogik texnologiyalar” 
“Tafakkur nashriyoti”- 2011.
O’zbekiston milliy ensiklopediyasi. 4-tom N. A. Muslimov va boshqalar. 
”Innovatsion ta’lim texnologiyalari va pedagogik kompetentlik”. Toshkent-2016, 147 
bet 
J. Yo’ldoshev, S. Usmonov, ”Pedagogik texnologiya asoslari”, T., 2004.
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
May 2022 / Volume 3 Issue 5
www.openscience.uz
925