Tayanch so‘z va iboralar

Tayanch so‘z va iboralar: magnitoelektrik, elektromagnit, elektrodinamik, ferrodinamik, elektrostatik, raqamli o‘lchash asbobi.
Elektromexanik turdagi asboblar magnitoelektrik, elektromagnit, elektrodinamik, ferrodinamik, elektrostatik va induktsion tizimli asboblarga bo‘linadi. Bu tizimdagi asboblar nisbatan keng tarqalgan bo‘lib, quyidagi 1-jadvalda ularning tavsiflari keltirilgan.


1-jadval

Asbob tizimi	Shartli belgisi		Tok turi	Chastota diapazoni	Aylantiruvchi moment tenglamasi	Shkala tenglamasi	Aniqlik klasslari	Vazifasi
	Mα mex	Mα el
ME			−	0	BswI	KX	0,1;0,2;0,5	A, V, Ω, G
			−	0	BswI	KX	-//-	-//-
EM			~	kHz		KX^2	0,5;1;1,5	A, V, Hz, φ
ED			~	Bir necha o‘n kHz larda		KX1X2	0,05;0,1;0,2	A, V, W, Hz, φ
FD			~	- // -	KI1I2	KX1X2	0,5;1;1,5	-//-
ES			~	MHz		KX^2	0,5;1;1,5	V
I			~	50 Hz		KN	1;1,5;2	W, Wh

1. Magnitoelektrik o‘lchash asboblari.



Magnitoelektrik o‘lchash asbobi.
Magnitoelektrik o‘lchash asbobi 1-doimiy magnit; 2-magnit qutb uchliklari; 3-o‘zak; 4-chulg‘am (qo‘zg‘aluvchan ramka); 5, 6-o‘q; 7, 8-spiralsimon prujinalar; 9-strelka; 10-posongilardan tuzilgan.

Ramkadan o‘tayotgan tok bilan doimiy magnit maydonining o‘zaro ta’sirida ramkani harakatga keltiruvchi juft kuch F=BIlw hosil bo‘ladi. Ifodadagi V-qutb uchliklari va tsilindrsimon o‘zak oralig‘idagi magnit induktsiyasi; w-ramkaning o‘ramlar soni; l- magnit maydonida joylashgan ramka faol qismining uzunligi; I-ramkadan o‘tadigan tok. Bu kuchlarning yo‘nalishi chap qo‘l qoidasiga binoan topiladi va ular hosil qilgan aylantiruvchi moment quyidagicha ifodalanadi:

(1)

bu yerda b-ramkaning kengligi; s-ramkaning yuzasi.

Aylantiruvchi moment ta’sirida ramka o‘q atrofida aylanganida spiralь prujinalar buralib teskari ta’sir etuvchi moment M_ –hosil qiladi.

(2)

bu yerda W-solishtirma teskari ta’sir etuvchi moment bo‘lib, spiral prujinaning materiali va o‘lchamlariga bog‘liq;  - ramkaning burilish burchagi (asbob ko‘rsatkichining shkala bo‘ylab surilishini ko‘rsatadigan burchak yoki bo‘laklar soni.)

Ramkaga ta’sir etayotgan ikki moment (aylantiruvchi va teskari ta’sir etuvchi) o‘zaro tenglashganda (M=M_) ramka harakatdan to‘xtab, muvozanat holatida bo‘ladi (yoki bu holatni asbob qo‘zg‘aluvchan qismining turg‘un muvozanat holati deyilali)

, (3)

bundan

(4)

Oxirgi ifoda magnitoelektrik o‘lchash asboblarining shkala tenglamasi deb ataladi. Agar magnit induktsiyasi B ni, ramkaning yuzasi S ni, uning o‘ramlar soni w va solishtirma teskari ta’sir etuvchi moment W larning o‘zgarmasligini hisobga olib, Bsw/W=S_I desak, u holda S_I ni o‘lchash mexanizmini tok bo‘yicha sezgirligi deyiladi, ya’ni S_I=const.

Shuni hisobga olib, (4) ni quyidagicha yozish mumkin:

α= S_II, (5)

ya’ni ramkaning burilish burchagi α o‘lchanadigan tokning qiymatiga to‘g‘ri proportsional, bundan chiqadiki, tokning yo‘nalishi o‘zgarsa, α ning ham yo‘nalishi o‘zgaradi. SHu sababli magnitoelektrik o‘lchash asboblari o‘zgarmas tok zanjirida ishlatiladi va ularning shkalasi bir tekis darajalanadi.

Magnitoelektrik o‘lchash mexanizmlari ampermetr, volьtmetr, ommetr va galьvanometrlar sifatida ishlatiladi.

Afzalliklari:

• shkalasi to‘g‘ri chiziqli;

• sezgirligi yuqori;

• o‘lchash xatoligi kichik.

Kamchiliklari:

• faqat o‘zgarmas tok zanjirlaridagina ishlay oladi;

• bevosita katta qiymatdagi toklarni o‘lchay olmaydi;

• tannarxi baland.