Tema : Ǵárezsizlik jıllarında bilimlendiriw tarawı daǵı reformalar

---

Tema : Ǵárezsizlik jıllarında bilimlendiriw tarawı daǵı reformalar 

---

Joba :
Kirisiw I-bap. Ǵárezsizlik jıllarında tálim sistemasındaǵı reformalar.
I. 1. Ǵárezsizlik jıllarında tálim sistemasınıń tupten isloh etiliwi.
I. 2. Tálim sistemasındaǵı reformalar hám olardıń maqset hám baǵdarları.
I. 3. Tálim to'grisidagi Nızam hám Kadrlar tayarlaw milliy programması 
qabıl etilgennen keyingi oslohotlar.
II-bap. Tálim sistemasın jetilistiriwde jańa pedagogikalıq texnologiyalardan 
paydalanıw.
II. 1. Tálim rawajlanıwın kóteriwde zamanagóy pedagogikalıq 
texnologiyalardan paydalanıwdıń orni.
II. 2. Jańa pedagogikalıq texnologiyalardıń tálim sistemasında engiziw 
tártibi.
Juwmaq.

---


Kirisiw. 

Temanıń aktuallgi. Ǵárezsizligimizning tiykarın bekkemlewde, mámleketimiz 
rawajlanıwında, Ózbekstannıń ullı mámleketke aylanıwında talim-tárbiya jumısların aqılǵa say 
jolǵa qoyish, puqaralardı zamanagóy ilim, mádeniyat, texnika hám texnologiya jetiskenlikleri 
menen úzliksiz túrde tanıstırıp barıw benihoya úlken áhmiyetke iye. Sebebi rawajlanıw 
táǵdirin mınawy tárepten jetik, texnikalıq bilimler hám quramalı texnologiyanı iyelegen, 
shıdamlılıǵı quwatlı, iymanı pútkil, zamanagóy pikir júritetuǵın, joqarı intalı adamlar hal etedi. 
Keleshek táǵdirimizga sheshiwshi tasir kórsetetuǵın tiykarǵı faktor pán-texnika, mádeniyat, 
marifat, talim-tárbiya, sociallıq-ekonomikalıq munasábetler boyınsha jańalıqlar hám tabıslardı, 
jáhán mámleketleri tájiriybelerin keń qolashda úyreniw, rawajlandırıw hám turmısqa 
engiziwden ibarat esaplanadı. Usınıń sebepinen pitkeriw qaniygelik jumısın keń organıw 
jaqtılandıriw aktual áhmiyetke iye temalardan biri esaplanadı. Maqset hám wazıypası. 
Ózbekstan Respublikasında tálim sistemasındaǵı reformalardı turmısqa engizilishini úyreniw 
hám analiz etiwden ibarat. Respublikamız ǵárezsiz, suverenli mámleket retinde barǵan sayın 
rawajlanıp barıp atır. Siyasiy, sociallıq-ekonomikalıq, mınawy tarawda tariyxan qısqa waqıt 
ishinde qanday jetiskenliklerge eriskenimizni jáhán jámiyetshiligi kórip, gúzetip turıptı. 
Erisilgen tabıslar haqqında jáhándıń eń abıraylı ekonomistleri, siyasatshılar kópden-kóp 
unamlı pikirler búydep atırlar, tabıslarımızdı bir neshe on jıllıqlarǵa, hátte ásirlerge 
salıstırıwlamoqdalar. Rsepublikamiz táliminde júz berip atırǵan ózgerislerdi bahalaw, 
salıstırıwlahs ushın bizge burınǵı Birlespe-eski totalitar basqarmadan qanday talimiy miyraslar 
qalǵanın taǵı bir bar eske alıw kerek, dep oylayman. Zotan, salıstırıwlaw, koefficientler 
kólemin esapqa alıw pedagogikada zárúrli áhmiyetke iye.

---


I-bap. Ǵárezsizlik jıllarında talim sistemasındaǵı reformalar.

I. 1. Ǵárezsizlik jıllarında talim sistemasınıń tupten isloh etiliwi. Mámleketimiz ǵárezsizlikiniń 
eń dáslepki kúnlerinenoq, ullı mınawyatimiz hám qádiriyatlarimizni qayta tiklew hám jáne de 
kóteriw, milliy talim-tárbiya tuzimini bekkemlew, onı dáwir talapları menen uygunlashtirish 
tiykarında jáhán ulgileri hám kónlikpeleri dárejesineolib shıǵıw maqsetlerine ayrıqsha úlken 
áhmiyet berildi. Bul orında ǵárezsizlikimizning dáslepki jılları talimida ámelge asırılǵan ayırım 
islerdi kórsetip ótiw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.

Bárinen burın, 1992 jılda ǵárezsiz respublikamızda tálimdi ornı, wazıypası, huqıqıy 
kepilliklerin belgileytuǵın birinshi Tálim to'grisidagi nızam qabıllandı. Arnawlı nızam 
respublikamızda tálim ǵárezsizligin taminlab beriw, keleshekte onı milliylestiriwge, talim 
rawajlanıwına tolıq bolatuǵın barlıq qurallardı oradan alıp taslaw boyınsha tálim basqarıwı 
shólkemleri basshıları ushın tolıq huqıqıy kepillikler beriw, tálimde demokratiyalıq hám 
adamgershilik principlerıni qarar taptırıwı, tálim boyınsha shet el mámleketlikler menen 
ǵárezsiz tárzde sheriklik qılıw jolların ashıp beriwi, talim mákemeleri ushın oqıw 
programmaları jobaların tańlap alıwda arnawlı bir erkinlikler beriwi, tájiriybe-sınaqlar 
ótkeriwdi xoshametlew, tálimdiń noananaviy túrlerin jaratıw hám olardı rawajlandırıwǵa, eń 
tiykarǵısı, tálim degi baslamashılıq hám dóretiwshilikke keń shárt-shárayatlar jaratılıwması 
kerek edi.

---


I. 2. Tálim sistemasındaǵı reformalar hám olardıń maqset hám baǵdarları. 
Ǵárezsizligimizning tiykarın bekkemlewde, mámleketimiz rawajlanıwında, 
Ózbekstannıń ullı mámleketke aylanıwında tálim-tárbiya jumısların aqılǵa say 
jolǵa qoyıw, puqaralardı zamanagóy ilim, mádeniyat, texnika hám texnologiya 
jetiskenlikleri menen úzliksiz túrde tanıstırıp barıw benihoya úlken áhmiyetke iye. 
Sebebi rawajlanıw táǵdirin mınawy tárepten jetik, texnikalıq bilimler hám 
quramalı texnologiyanı iyelegen, shıdamlılıǵı quwatlı, iymanı pútkil, zamanagóy 
pikir júritetuǵın, joqarı intalı adamlar hal etedi. Keleshek táǵdirimizga sheshiwshi 
tasir korsatadigan tiykarǵı faktor - pán-texnika, mádeniyat, bilim, tálim-tárbiya, 
sociallıq-ekonomikalıq munasábetler boyınsha jańalıqlar hám tabıslardı, jáhán 
mámleketleri tájiriybelerin keń kólemde úyreniw, rawajlandırıw hám turmısqa 
engiziw bolıp tabıladı.

Ilim, mádeniyat hám bilim hár qanday mámleket hám xalqni joqarılıqqa kotaradi, 
onıń rawajlanıwın támiyinleydi, keleshegin aldınan kórsetip beredi. Ílım- marifat 
ezozlangan, tálim-tárbiyaǵa birinshi dárejeli áhmiyet berilgen mámlekette turıw 
dawlar, urıs togrisida oylaw hesh kimdiń iybeline de kelmeydi. Sebebi ılım-
marifat insandı joqarılıqqa kóteredi. Talim-tárbiyaǵa birinshi dárejeli áhmiyet 
beriw, bul haqqında qayǵılanıw mámleket hám xalıq perspektivasın oylaw bolıp 
esaplanadı.

---


I. 3. Tálim tuwrısındaǵı Nızam hám Kadrlar tayarlaw milliy programması qabıl etilgennen keyingi 
reformalar.

Respublikada Tálim tuwrısındaǵı Nızam hám de Kadrlar tayarlaw milliy programması tiykarında 
isley baslaǵanimizga kóp bolǵanı joq. Sol dáwir ishinde usı nızam hám programmanı engiziw 
ushın neler etiledi? Respublika talimida neler ózgerdi? Sol máselelerdi analiz etiwge háreket 
etemiz. Áwele, tálim rawajlanıwınıń gózlegen bas maqset Respublika tálimin ósip kiyatırǵan 
jetkinshek talim-tárbiyasın milliy ǵárezsizlik ideyaları, talapları tiykarında shólkemlestiriw; 
jámiyetimiz qádem qoyayotgan XXI ásir talimini rawajlanıw, mınawy-materiallıq qarawlar 
ruwxında bolıwın, eń áhmiyetlisi, jáhán ulgilerine juwap bere alatuǵın dárejede bolıwın taminlash 
bolıp tabıladı.

Sol maqsetlerdi ámelge asırıw jolında atqaratuǵın dáslepki shólkemlestirilgen ilajlardıń 
ayırımların kórip shıǵamız. Aldınam bar, bul eki Nızamdı tálim mákemeleri ámeliyatına nátiyjeni 
ámelde qollanıw qılıw maqsetinde bólek keleshek programması islep shıǵılıp, ministrlik hayati 
májilisinde tastıyıqlandi. Bul hújjetlerdiń maqset hám mánisi barlıq qurallar arqalı talim 
mákemelerinde, ata-analar, xalıq ortasında keń túsintirildi. Tálimge tiyisli normativ hújjetler: 
konsepsiyalar, mámleket tálim standartları, talapları, oqıw jobaları hám programmaları Qaǵıydalar 
hám basqa normativ hújjetler joqarıdaǵı ishki nızam elementlarına muwapıqlastırıldı. 
Respublikada úzliksiz tálim sisteması úzil-kesil qáliplestirildi.

---


II-bap. Tálim sistemasın jetilistiriwde jańa pedagogikalıq texnologiyalardan paydalanıw.

II. 1. Tálim rawajlanıwın kóteriwde zamanagóy pedagogikalıq texnologiyalardan paydalanıwdıń ornı.

Bárkámal áwlad, kámal insandı tárbiyalaw bul jámiyetimiz aldında turǵan eń zárúrli, múqaddes 
wazıypa bolıp tabıladı. Bul mashqalanı atqarmastán na ekonomikalıq, na social hám mınawy tarawda 
qoyılǵan maqsetlerge erisip bolmaslıǵın tereń anglagan mámleketimiz Prezidenti Islam Karimov 
reformalardı aytqan Kadrlar tayarlaw milliy programmasın islep shıǵıwdan hám turmısqa qollanıw 
etiwden basladılar.

Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesiniń 1998 jıl 5 yanvar daǵı Úzliksiz tálim sisteması ushın 
mámleket tálim standartların islep shıǵıw hám engiziw tuwrısındaǵı hám de 1998 jıl 13 maydaǵı 
Ózbekstan Respublikasında ulıwma orta bilim beriw tájiriybe-tayansh oqıw jobası, mektepleri ushın 
Mámleket tálim standartları islep shıǵılıp, olar 24 sonıń menen birge Qaraqalpaqstan Respublikası Xalıq 
tálimi ministrligi, barlıq wálayatlar, Tashkent qala xalıq tálimi basqarmaları tárepinen islengen 322 
ulıwma orta bilim beriw mekteplerinde oqıw jılında tájiriybe- sınaqtan ótkerildi. Bul processda 
mámleket tálimi standartları tiykarında jaratılǵan sınaq programmaları boyınsha hár bir sabaq teması 
oqıwshılardıń jası, psixoriziologik qásiyetlerine sáykesligi, ózlestiriw degi sapa kórsetkishleri, 
temalardıń úziwligi, ápiwayınan quramalına jóneltirilganligi, bir-birin tolıqtırıwı úyrenip barıldı.

---


II. 2. Jańa pedagogikalıq texnologiyalardıń tálim sistemasında engiziw tártibi.

Prezidentimiz Islam Karimov bólek aytıp otkenleri sıyaqlı, biz mámleketimizdiń perspektivası 
jetkinshek qanday tárbiya tabıwına, qanday mınawy pazıyletler iyesi bolib erjetiwiwge, 
perzentlerimizdiń turmısda aktiv munasábette bolıwına, qanday joqarı maqsetlerge xizmet etiwine 
baylanıslı ekenin bárháma esta saqlawımız kerek. Usınıń sebepinen de birinchhi náwbette, tálim 
mazmunı jáne onıń quramın keńeytiw, tereńlestiriw, jetilistiriw, atap aytqanda, tálim mazmunına 
tekǵana bilim, konikma hám ilmiy tájriybe, bálki ulıwma insanıylıq mádeniyattı quraytuǵın -
dóretiwshilik iskerlik tájiriybesi, dógerek átirapǵa munasábetlerdi kirisiw ideyası kún tatibiga kese 
etip qoyildi.

Tálim mazmunı, onıń komponentleri, quramı, wazıypaları haqqında sóz ketkende, dáliller menen 
nizamlıqlar, ayqınlıq menen mavxumlik, bilimler menen haqıyqattı ǵárezsiz biliw metodları 
ortasındaǵı maqul túsetuǵın keletuǵın munasábetlerdi anıqlaw zárúr. Lekin bul jumıslar óz 
sheshimin tapqanınsha joq. Ashıqchasiga aytpaylik: Qaysı sabaqlıqlardan Prezidentimizning 
Ózbekstan XXI ásir basagasida yamasa Ózbekstan XXI asrga intilmoqda sıyaqlı dóretpelerinde 
kóterilgen ideyalar orın alǵan? Juwap joq. Endilikteshi wazıypa sabaqlıqlardıń keyingi 
baspalarında bunday kemshiliklerin ońlawdan ibarat. Sabaq processinde tálim-tárbiyada oquvchi 
tiykarǵı háreketlendiriwshi kúsh, tálim procesiniń subyekti bolıwı kerek, yaǵniy oqıw, úyreniw, 
mámile etiw oqıwshı moynına ótiwi kerek.

---


Juwmaq.

Ekenin aytıw kerek, tálim hár bir jámiettiiń ajıralmaytuǵın bólegi, mádeniyatı hám 
rawajlanıwınıń tiykarǵı kórsetkishi bolıp tabıladı. Hár qanday mámleket keleshekti jobalar 
dúzer eken, áwele, tálimge itibardı kúshaytadı. Sol mániste ǵárezsizligimizning dáslepki 
kúnlerinen baslap Prezidentimizning Keleshek búginnen baslanadı. Házir tárbiya 
máselesine itıbar etińmasa, keleshek bay beriledi. Tárbiyadan hesh nárseni reyimsizmiz 
degen davatlari astında tálimdi reformalawǵa kiriwilib, áwele, Tálim tuwrısındaǵı Nızam, 
keyininen Kadrlar tayarlaw milliy programması jaratıldı. Kámal insan tárbiyası mámleket 
siyasatınıń danıqlı tarawı dep daǵaza etildi.

---