Toshkent Axborot Texnologiyalar Universiteti

Toshkent Axborot Texnologiyalar Universiteti

Toshkent Axborot Texnologiyalar Universiteti

510-20 guruh talabasi Islomiddin Abduvoxidovning

Dinshunoslik fanidan “Diniy ramzlarning zamonaviy

talqinlari” mavzusi bo`yicha tayyorlagan mustaqil ishi

Diniy ramzlarning zamonaviy talqinlari

• Reja:

I. Dinning ilk shakllari va ularning mohiyati

II. Asisiy qism.Markaziy Osiyoda tarqalgan din ramzlari:

• Islom dini ramzlari
• Xristian dini ramzlari
• Yahudiy dini ramzlari

III. Xulosa. Diniy ramzlarning insonlar hayotidagi o`rni.

• Diniy ongning shakllanishida asosiy omillar ibtidoiy odamning tabiat injiqliklari oldida ojizligi va undagi qo`rquv, bilimning yetishmasligi hamda boshqalar shunga olib keldiki, uning ongida hayoliy-fantastik tasavvurlar paydo bo`la boshladi. Qabiladagi ijtimoiy munosabatlarning chuqurlashuvi, mehnat taqsimotining vujudga kelishi, ov hamda mehnat qurollarining takomillashuvi, inson ongining amaliyot bilan bog`liq holda o`sib borishi, dastlabki, ibtidoiy diniy tasavvurlarning shakllanishiga, rivojlanishiga va mustahkamlanishiga, keyinchalik esa diniy g`oyalarning vujudga kelishiga olib keldi. Ushbu diniy g`oyalardan biri dafn etish marosimidir. Ushbu jarayon arxeologik ma’lumotlarga ko`ra dastlab, mil.avv. 100-40 minginchi yillarda, ya’ni neandertal odamlar jamoasi yashagan o`rta paleolit davrida ro`y bergan. Ibtidoiy odam o`z qarindoshlarini ko`mishda, maxsus marosimlar, ma’lum tayyorgarlik udumlariga amal qilishgan, ular jasadni bo`yoqlar bilan bo`yab, uning oldiga kundalik ehtiyoj buyumlari, zeb-ziynatlar, mehnat va ov qurollarini qo`yar edilar. 

  Bular ibtidoiy odamlarda oxirat mavjudligi haqidagi dastlabki diniy tasavvurlar paydo bo`layotganligidan darak beradi. Ammo, neandertal odamlar “homo habilis”, ya’ni ishbilarmon odamlar bo`lib, bu davrda ibtidoiy dinlar to`liq shakllandi deb ayta olmaymiz. Ibtidoiy din shakllari tizimli ravishda mil.avv. 40-minginchi yillardan keyin, ya’ni “homo sanies” ongli odam shakllangandan keyin vujudga keldi. Ibtidoiy g`oyalarning yana biri ov qilish moslamasidir. Ibtidoiy odamlar qoyatosh devorlariga turli hayvonlar rasmini chizib, ov baroridan kelishi uchun ular bilan g`ayritabiiy tarzda aloqa bog`lashga intilganlar. Shu bilan birga ular ajdodlarining ruhlari hayvonning xulq-atvoriga ta’sir o`tkazishga katta yordam beradi, degan tasavvurlari mavjud bo`lgan. Bu tasavvurlar keyinchalik, tiriklar bilan marhumlar o`rtasida aloqa bog`lovchi vositachilar – sehrgarlar, shamonlar, folbinlar va boshqalarni vujudga kelishiga sabab bo`ldi.

•   Bular ibtidoiy odamlarda oxirat mavjudligi haqidagi dastlabki diniy tasavvurlar paydo bo`layotganligidan darak beradi. Ammo, neandertal odamlar “homo habilis”, ya’ni ishbilarmon odamlar bo`lib, bu davrda ibtidoiy dinlar to`liq shakllandi deb ayta olmaymiz. Ibtidoiy din shakllari tizimli ravishda mil.avv. 40-minginchi yillardan keyin, ya’ni “homo sanies” ongli odam shakllangandan keyin vujudga keldi. Ibtidoiy g`oyalarning yana biri ov qilish moslamasidir. Ibtidoiy odamlar qoyatosh devorlariga turli hayvonlar rasmini chizib, ov baroridan kelishi uchun ular bilan g`ayritabiiy tarzda aloqa bog`lashga intilganlar. Shu bilan birga ular ajdodlarining ruhlari hayvonning xulq-atvoriga ta’sir o`tkazishga katta yordam beradi, degan tasavvurlari mavjud bo`lgan. Bu tasavvurlar keyinchalik, tiriklar bilan marhumlar o`rtasida aloqa bog`lovchi vositachilar – sehrgarlar, shamonlar, folbinlar va boshqalarni vujudga kelishiga sabab bo`ldi.

Islom (arab. – boʻysunish, itoat etish, oʻzini Alloh irodasiga topshirish) 7-asrda Hijoz (Gʻarbiy Arabiston)da paydo boʻldi. Uning asoschisi Muhammad Sollallohu alayhi vasallamdir.Islom dinining paydo boʻlishi xususida Islom manbalariga asoslangan diniy anʼanada u ilohiy hodisa, insonlarni toʻgʻri yoʻlga solish uchun Alloh tomonidan yuborilgan oxirgi taʼlimot deb uqtiriladi. Islom talqinida dastlab yahudiy va xristianlar ham aynan musulmonlar eʼtiqod qilgan xudoga ishonganlar. Shu xudo, yaʼni Alloh odamlarga paygʻambar-elchilar yuborgan. Ammo insonlar paygʻambarlar taʼlimotini buzganlar. Shuning uchun Alloh insonlarga oxirgi rasul etib Muhammad(sollallohu alayhi vasallam)ni tanladi, unga oʻzining kalomi – Qurʼon nozil qildi. Muhammad(sollallohu alayhi vasallam) oldin oʻz hamshaharlarini, soʻng barcha arablarni koʻplab qabila xudolariga sigʻinishdan voz kechish va yagona xudo – Allohga eʼtiqod qilish, solih hayot kechirish, u dunyoda jannatga tushish uchun bu dunyoda ezgu ishlar qilishga daʼvat etganlar.

• Islom (arab. – boʻysunish, itoat etish, oʻzini Alloh irodasiga topshirish) 7-asrda Hijoz (Gʻarbiy Arabiston)da paydo boʻldi. Uning asoschisi Muhammad Sollallohu alayhi vasallamdir.Islom dinining paydo boʻlishi xususida Islom manbalariga asoslangan diniy anʼanada u ilohiy hodisa, insonlarni toʻgʻri yoʻlga solish uchun Alloh tomonidan yuborilgan oxirgi taʼlimot deb uqtiriladi. Islom talqinida dastlab yahudiy va xristianlar ham aynan musulmonlar eʼtiqod qilgan xudoga ishonganlar. Shu xudo, yaʼni Alloh odamlarga paygʻambar-elchilar yuborgan. Ammo insonlar paygʻambarlar taʼlimotini buzganlar. Shuning uchun Alloh insonlarga oxirgi rasul etib Muhammad(sollallohu alayhi vasallam)ni tanladi, unga oʻzining kalomi – Qurʼon nozil qildi. Muhammad(sollallohu alayhi vasallam) oldin oʻz hamshaharlarini, soʻng barcha arablarni koʻplab qabila xudolariga sigʻinishdan voz kechish va yagona xudo – Allohga eʼtiqod qilish, solih hayot kechirish, u dunyoda jannatga tushish uchun bu dunyoda ezgu ishlar qilishga daʼvat etganlar.

Yarim oy–islomning juda

• Yarim oy–islomning juda

shartli ramzidir. Boshqa din vakillari yarim oyni, xristianlar xochiga o‘xshash islom ramzi deb

hisoblashadi, bu noto‘g‘ri. Islom dini Allohdan boshqa hech narsa va hech kimga sig‘inmaslikni buyuradi.

• Qurʼon (arabcha: oʻqimoq, qiroat

qilmoq) musulmonlarning asosiy

muqaddas kitobi.  Islom eʼtiqodiga koʻra, Qurʼon vahiy orqali Muhammad paygʻambarga 610—632 yillar davomida nozil qilingan Allohning kalomi (Kalomulloh). Islom olamida Qurʼon musʼhaf nomi bilan ham mashhur. Islom ulamolari Qurʼonning 30 xil nom va sifatlarini sanab oʻtganlar.

Xristianlik - jahonda keng tarqalgan dinlardan biri. Yevropa, Amerika mamlakatlarida, Avstraliyada, faol missionerlik xarakati natijasida Afrika, Yakin Sharqda va Uzoq Sharqning birnecha mintaqalaridakeng yoyilgan. X. 1-asrning 2-yarmida Rim imperiyasining sharqiy qismida yashovchi yahudiylar oʻrtasida paydo boʻlgan. Ilk X. dastlab iudsshzmdt ajralib chiqqan. Sharq dinlariga xos ayrim tasavvurlar ham unda oʻz ifodasini topgan. Xristian jamoalarining ijgimoiy tarkibi vaqt utishi bilan ruhoniylar (klir) va oddiy jamoa aʼzolari (miryan)ga boʻlingan. Ayrimayrim jamoalar oʻrtasidagi aloqalarning mustahkamlanishi yepiskop boshliq cherkovnyang tarkib topishiga olib keldi. Cherkov katta boylik toʻplab, siyosiy kuchga aylanib borgan. Dastlab xristianlarni taʼqib etgan Rim imperatorlari keyinchalik X. tarafdorlari boʻldilar. 4-asrda X. Rim imperiyasida mavjud ijtimoiy tuzum va uning tartiblarini himoya qiluvchi davlat diniga aylandi. Rim imperiyasining garbiy va sharqiy qismidagi oʻziga xos tarixiy taraqqiyot X. cherkovini ikkiga: katolitsizm (imperiyaning gʻarbiy qismi) va pravoslaviyem (sharqiy qismi) boʻlinishiga olib keldi. X.ning bu boʻlinishi 1054 yilda rasman eʼtirof etilgan boʻlsada, biroq bu jarayon 13-asrning boshlarida tugallangan.

• Xristianlik - jahonda keng tarqalgan dinlardan biri. Yevropa, Amerika mamlakatlarida, Avstraliyada, faol missionerlik xarakati natijasida Afrika, Yakin Sharqda va Uzoq Sharqning birnecha mintaqalaridakeng yoyilgan. X. 1-asrning 2-yarmida Rim imperiyasining sharqiy qismida yashovchi yahudiylar oʻrtasida paydo boʻlgan. Ilk X. dastlab iudsshzmdt ajralib chiqqan. Sharq dinlariga xos ayrim tasavvurlar ham unda oʻz ifodasini topgan. Xristian jamoalarining ijgimoiy tarkibi vaqt utishi bilan ruhoniylar (klir) va oddiy jamoa aʼzolari (miryan)ga boʻlingan. Ayrimayrim jamoalar oʻrtasidagi aloqalarning mustahkamlanishi yepiskop boshliq cherkovnyang tarkib topishiga olib keldi. Cherkov katta boylik toʻplab, siyosiy kuchga aylanib borgan. Dastlab xristianlarni taʼqib etgan Rim imperatorlari keyinchalik X. tarafdorlari boʻldilar. 4-asrda X. Rim imperiyasida mavjud ijtimoiy tuzum va uning tartiblarini himoya qiluvchi davlat diniga aylandi. Rim imperiyasining garbiy va sharqiy qismidagi oʻziga xos tarixiy taraqqiyot X. cherkovini ikkiga: katolitsizm (imperiyaning gʻarbiy qismi) va pravoslaviyem (sharqiy qismi) boʻlinishiga olib keldi. X.ning bu boʻlinishi 1054 yilda rasman eʼtirof etilgan boʻlsada, biroq bu jarayon 13-asrning boshlarida tugallangan.

  Quddus xoch: Salibchilar Xochi deb ham ataladigan, bu ramziy ma'noga ega bo'lgan beshta yunon xochidan iborat: a) Masihning beshta jarohati; b) 4 Xushxabar va 4 ta asosiy nuqta (4 ta kichikroq xoch) va Masihning o'zi (katta xoch). Xoch islomiy tajovuzkorlar bilan urushlar paytida keng tarqalgan belgi edi.

•   Quddus xoch: Salibchilar Xochi deb ham ataladigan, bu ramziy ma'noga ega bo'lgan beshta yunon xochidan iborat: a) Masihning beshta jarohati; b) 4 Xushxabar va 4 ta asosiy nuqta (4 ta kichikroq xoch) va Masihning o'zi (katta xoch). Xoch islomiy tajovuzkorlar bilan urushlar paytida keng tarqalgan belgi edi.
• Serafim - Xudoga eng yaqin farishtalar. Ularning oltita qanoti bor va otashin qilichlari bor va yuzlari birdan 16 gacha bo'lishi mumkin. Ramz sifatida ular ruhning tozalovchi olovini, ilohiy issiqlik va sevgini anglatadi.

Buddizm (Budda nomidan olingan), Buddaviylik — jahonda keng tarqalgan dinlardan biri (xristianlik va islom dini bilan birga). Unga eʼtiqod qiluvchilar taxminan 500 mln.dan ortiq. Miloddan avvalgi 6—5-asrlarda Hindistonda paydo boʻlgan. Sharqiy Osiyo mamlakatlarida va Uzok. Sharqda tarqalgan. Hozirgi kunda B. Shri Lanka, Myanma (Birma), Tailand, Laos, Kamboja, Vyetnam, Tibet, Butan va Yapokabi davlatlarning asosiy dinidir. Buddizm muayyan tarixiy davrlarda Xitoy, Hindiston, Koreya va Indoneziyada, deyarli butun Osiyo xalqlari, yaʼni jahonning salkam 2/3 kismi aholisi maʼnaviy qadriyatlariga juda katta taʼsir koʻrsatgan

• Buddizm (Budda nomidan olingan), Buddaviylik — jahonda keng tarqalgan dinlardan biri (xristianlik va islom dini bilan birga). Unga eʼtiqod qiluvchilar taxminan 500 mln.dan ortiq. Miloddan avvalgi 6—5-asrlarda Hindistonda paydo boʻlgan. Sharqiy Osiyo mamlakatlarida va Uzok. Sharqda tarqalgan. Hozirgi kunda B. Shri Lanka, Myanma (Birma), Tailand, Laos, Kamboja, Vyetnam, Tibet, Butan va Yapokabi davlatlarning asosiy dinidir. Buddizm muayyan tarixiy davrlarda Xitoy, Hindiston, Koreya va Indoneziyada, deyarli butun Osiyo xalqlari, yaʼni jahonning salkam 2/3 kismi aholisi maʼnaviy qadriyatlariga juda katta taʼsir koʻrsatgan

Buddizm taʼlimoti 3 qismdan iborat: 1) axloq; 2) meditatsiya;

3) donolik

 Axloq normalari — "Pancha shila" (Buddaning besh nasihati):

qotillikdan saqlanish;

oʻgʻrilikdan saqlanish;

gumrohlikdan saqlanish;

yolgʻon, qalbaki narsalardan saqlanish;

mast qiluvchi narsalardan saqlanish

Donishmandlik — bu buddizmning asosiy maqsadi boʻlib, narsalar tabiatini toʻgʻri tushunishdan iborat

Meditatsiya-

toʻgʻri tushunish, toʻgʻri niyat qilish, oʻzini toʻgʻri tutish, toʻgʻri anglash, toʻgʻri harakat qilish, toʻgʻri hayot kechirish, toʻgʻri fikr yuritish, toʻgʻri gapirish

Xulosa

Xulosa

Har bir din vakili hayotida o`zining diniy ramzi, asosan diniy kitoblari ahamiyati juda ham katta. Chunki har qaysi din vakili o`z hayoti tarzida oq-u qorani, yaxshi-yomonni ajratishda o`z diniga mansub bo`lgan kitobi yordam beradi. Bu kitoblar har bir din a`zolari o`z hayotida to`g`ri va adashmasdan yashashiga yordam berishi uchun nozil bo`lgan kitoblar hisoblanadi.