Toshkent kimyo-texnologiya instituti yangiyer filiali ”noorganik moddalar kimyoviy texnologiyasi”fakulteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI




TOSHKENT KIMYO-TEXNOLOGIYA INSTITUTI YANGIYER FILIALI
”NOORGANIK MODDALAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI”FAKULTETI

“Kompozitsion materiallar” fanidan

MUSTAQIL ISH




Mavzu:Kompozit materiallar turlari
Bajardi:202-19 guruh talabasi
Tursunqulov Eldor


Reja:

1. 
   Kompozit materialllar haqida tasnif
   
2. 
   Kompozit materiallarning afzalliklari
   
3. 
   Uning turlari
   

Kompozitsion materiallar -oʻzaro uncha taʼsirlashmaydigan, kimyoviy jihatdan har xil boʻlmagan komponent (aralashma) larning hajmiy birikishidan hosil boʻladigan va komponentlar bir-biridan aniq chegara bilan ajralib turadigan materiallar. Har qaysi komponentning eng yaxshi xossalari (mustahkamligi, yeyilishga chidamliligi va boshqalar)ni oʻzida mujassamlashtirganligi uchun Kompozitsion materiallar ularning hech biriga xos boʻlmagan koʻrsatkichlar bilan ifodalanadi. Odatda, Kompozitsion materiallar plastik (metall yoki nemetall — anorganik yoki organik) asos yoki matritsa hamda qoʻshilmalar: metall kukunlari, tolalar, ipsimon kristallar, yupka payraha, gazlama va boshqalardan iborat boʻladi. Kompozitsion materiallar turlari: tolali (tolalar yoki ipsimon kristallar bilan mustahkamlangan); dispersion-zichlangan (dispers zarralar bilan mustahkamlangan) va qatlamli (turli xil materiallarni presslab yoki prokatlab olingan).



Kompozitsion materiallar tayyorlashning muhim texnologik usullari: armaturalovchi (mustahkamlovchi) tolalarga matritsa materiali shimdirish; mustahkamlagich va matritsa lentalariga press-qolipda shakl berish; komponentlarni sovuqlayin presslab, keyin qovushtirish; mustahkamlagichga matritsani purkab, keyin qisish; komponentlarning koʻp qatlamli lentalarini diffuziya usulida payvandlash; armaturalovchi elementlarni matritsa bilan birga prokatkalash va h.k.
Kompozitsion materiallar aviatsiya, kosmonavtika, raketasozlik, avtomobil sanoati, mashinasozlik, kon-ruda sanoati, qurilish, kimyo sanoati, toʻqimachilik, qishloq xoʻjaligi, uy-roʻzgʻor texnikasi, radiotexnika, energetika, quvur ishlab chiqarishda va boshqa tarmoqlarda qoʻllaniladi.
Kompozit materiallar ajoyib xususiyatlarga ega, kompozitlar kelajak materiallaridir. Biz radio va televidenie orqali bunday so'zlarni tez-tez eshitamiz, lekin ularni kompozitsiyalarning texnikada qo'llanilishi bilan bog'liq holda eshitamiz. Ushbu ajoyib materiallar qurilishda va ayniqsa, xususiy qishloq uylarini qurishda foydalaniladimi?
K
ompozit materiallar ikkita asosiy komponentdan tashkil topgan materiallar bo'lib, ulardan birinchisi, qoida tariqasida, mahsulotlarga mustahkamlik beruvchi tolali material va bog'lovchi material - matritsadir. Odatda, barcha qattiq sun'iy materiallar konglomeratlar va kompozit materiallarga bo'linadi. Konglomeratlar komponentlarning mexanik aralashmasi bo'lib, butun mahsulotning xususiyatlari eng kam bardoshli komponentning xususiyatlariga bog'liq. Mahsulot tarkibidagi kompozitsion materiallar massivini tashkil etuvchi qismlar alohida emas, balki birgalikda ishlaydi, bu esa kompozitlarga yangi xossalarni beradi. Kompozit materiallarga asbest tsement, shisha tolali va uglerod tolasi, yog'och tolalari asosidagi materiallar misol bo'ladi. Va ularni boshqalardan ajratib turadigan kompozitsion materiallarning asosiy xususiyatlari kichik massa bilan yuqori quvvatdir.
Yuqori quvvat va past og'irlik kabi xususiyatlar kompozitlarni qo'llash doirasini belgilaydi - bu texnologiya (ayniqsa, samolyot va avtomobil). Tabiiyki, kompozit materiallarning bunday qiziqarli xususiyatlari ham quruvchilarning e'tiborini tortadi. Ulardan uy-joy qurilishida foydalanish mumkinmi? Ma’lum bo‘lishicha, bu materiallar qadimdan qurilishda ham, zamonaviy ko‘p qavatli uylar qurilishida ham, oddiy qishloq uylari qurilishida ham qo‘llanilgan.
Tolali kompozitlarga shisha tolali, DSP (DSP) va yog'och tolali (DFP) plitalar, shuningdek, boshqa ko'plab varaq, taxta va rulonli materiallar kiradi. Yuqorida aytib o'tilganidek, polimerik tolali kompozitsion material ikkita asosiy komponentni o'z ichiga oladi: mustahkamlovchi tolalar (yoki mato) va biriktiruvchi (matritsa) - polimer yoki kauchuk. Bunday heterojen komponentlarning bir materialida - tolalar (shisha, asbest, yog'och va boshqalar) va polimerning kombinatsiyasi yuqori kuchlanish va egilish kuchiga ega engil materialni yaratadi.
Qurilishdagi eng mashhur va keng tarqalgan kompozitsion materialdir. Bu asbest tolasi bilan mustahkamlangan tsementli sun'iy tosh materialdir. Tsement toshi yuqori bosim kuchiga ega va kuchlanish yuklariga yomon qarshilik ko'rsatadi. Asbestning kiritilishi materialning mexanik xususiyatlarini sezilarli darajada oshiradi, natijada material yuqori kuchlanish, yong'inga chidamlilik, chidamlilik, past issiqlik va elektr o'tkazuvchanligi kabi fazilatlarga ega bo'ladi. Asbest-sement mahsulotlari quyidagilardir: tom yopish (shifer) va devor qoplamasi, suv, kanalizatsiya, ventilyatsiya quvurlari uchun profilli plitalar.
Sun'iy devor tosh materiali bo'lgan kompozitlarning yana bir turi tolali temir-betondir. Elyaf-temir-beton yorilishga chidamliligi, kuchlanish kuchi, zarba kuchi, aşınma qarshiligi oshdi. Betonni mustahkamlash uchun turli xil metall va metall bo'lmagan tolalar qo'llaniladi. Elyaf sifatida yupqa sim, bazalt va asbest tolalari ishlatiladi. Bunday material temir-betonga qaraganda engilroq, bu esa qurilish maydonchasida konstruktsiyalarni o'rnatishni osonlashtiradi.