Transformator

Transformator (lot. transformo – oʻzgartiraman) – texnikada – energiya yoki obʼyektlarning biron bir muhim xossasi (mas., tok kuchi, kuchlanish va boshqalar)ni oʻzgartirish uchun moʻljallangan qurilma. Elektr transformator, gidrotransformator, fototransformator, OʻYUCH (oʻta yuqori chastota) transformatori va boshqa xillargaboʻlinadi. Elektr transformator oʻzgaruvchan tok kuchlanishini oʻzgartirish (kuchaytirish yoki pasaytirish) uchun moʻljallanadi. Uning ishi elektromagnit induksiya hodisasiga asoslanadi. U bitta birlamchi chulgam, bitta yoki bir necha koʻp ikkilamchi chulgʻam va asosan berk tipdagi ferromagnit oʻzak (magnit oʻtkazgich) dan iborat. Barcha chulgʻamlar ferromagnit oʻzakka oʻraladi va birbiriga induktiv bogʻlangan boʻladi. Birlamchi chulgam uchlari (transformator kirishi) oʻzgaruvchan tok kuchlanish manbaiga, ikkilamchi chulgam (yoki chulgʻamlar) uchlari (transformator chiqishi) isteʼmolchilarga ulanadi. Elektr transformatorni birinchi marta P.N.Yablochkov 1876 y. elektr yoritish tarmogida ishlatgan. M.O.Dolivo Dobrovolskiy 1890 y. uch fazali elektr Transformatorni yaratgan. Keyinchalik boshqa olim va ixtirochilar transformatorni takomillashtirish, quvvati va f.i.k.ni oshirish, izolyatsiyani yaxshilash, ixchamlashtirish va boshqalarga doyr ishlar olib borishgan.

Elektr transformatorning eng keng tarqalgan turi kuch transformatorlaridir. Ular elektr uzatish liniyalari (EUL) ga oʻrnatiladi. Bunday transformatorlar elektr styalarning generatorlari ishlab chiqargan tok kuchlanishini 10–15 kV dan 220–750 kV gacha kuchaytirib beradi. transformatorlarning chulgʻamlari misdan, magnit oʻtkazgichlari sovuklayin prokatlab ishlab chiqarilgan elektrotexnika poʻlatidan tayyorlanadi. Elektr transformatorning quruq va moyli turlari bor. Quruq transformator havoda moysiz sovitiladi. Moyli transformatorning magnit oʻtkazgichi va chulgʻamlari mineral moy toʻldirilgan bakka joylashtiriladi. Moy izolyatsiya va sovituvchi vazifasini oʻtaydi.

Kuch transformatorlaridan tashqari oʻlchash transformatori, kuchlanish transformatori, tok transformatori, impulyeli transformator, radiochastotali transformator kabi transformatorlar ham mavjud.

Oʻzgaruvchan tok tarmogʻida kuchlanishni kuchaytirish yoki pasaytirish hamda elektr energiyani isteʼmolchilarga taqsimlash uchun moʻljallangan majmua kichik transformator styasi (podstansiyasi) deb ataladi. Unda kuch transformatori, taqsimlash qurilmalari, avtomatik boshqarish va himoya qurilmasi, qoʻshimcha inshootlar boʻladi. Yuqori quvvatli baʼzi pasaytirish transformator podstansiyalarida kuchli, lab.da uyroʻzgʻorda ixcham avtotransformatorlar ishlatiladi.

Transformatorlar turlari nima?

Transformator asosan elektromagnit induksion printsiplardan foydalanish bo'lib, elektr jihozlarining AC kuchlanishini o'zgartiradi, asosiy komponent esa sariq, ikkita sariq va yadrodir. Uning asosiy funktsiyalari quyidagilardan iborat: kuchlanish konvertatsiyasi, joriy konversion, impedans konversion, izolyatsiya, tartibga solish va h.k.

Sovutish usuli bo'yicha saralash

Yog 'o'tkazgich transformatorlari, masalan, neftga chidamli o'z-o'zini sovutish transformatorlari, neft bilan to'ldirilgan havo sovutgichli transformatorlar, neft bilan to'ldirilgan neftni aylanib yuruvchi havo sovutgichli transformatorlar, yog' bilan to'ldirilgan moyli aylanma suvli sovutish transformatorlari va yog ' majburiy moy almashinuviga yo'naltirilgan sovutish transformatorlari.

Sovutish muhiti bo'yicha saralash

Quruq turdagi transformatorlarga, yog 'o'tkazgich transformatorlariga va havo almashadigan transformatorlarga bo'linadi. Quruq turi transformatorlar odatda lokal yoritish, elektron konstruktsiyalar va boshqa kichik hajmli transformatorlar uchun ishlatiladigan havo konveksiya sovutishiga tayanadi. Yog 'o'tkazgich transformatorlari sovutish vositasi sifatida neftga tayanadi.

Shunga ko'ra, bosim regulyatori ishora qiladi

Harakatlantirilmaydigan voltaj transformatori va yuk kranlarini o'zgartirish qurilmasiga bo'linadi.

Asosiy formaga ko'ra

1) yadro transformatori: yuqori kuchlanish kuch transformatorlari uchun.

2) Shell Transformator: katta oqim transformatorlari, masalan, elektr o'choq transformatorlari, payvandlash transformatorlari uchun.
Maqsadi bo'yicha tasniflanadi

(1) kuch transformatorlari.

Asosan energiya tizimlarida, masalan, takomillashtirilgan transformator, pastga tushuvchi transformatorli taqsimlovchi transformatorlar, kontaktransformatorlar va o'simlik transformatorlari.

(2) maxsus transformatorlar.

Voltaj regulyatorlari, asbob transformatorlari (kuchlanish transformatorlari va oqim transformatorlari), kon transformatorlari, sinov transformatorlari rektiferlari transformatorlari, elektr o'choq transformatorlari, payvandlash transformatorlari va aylanuvchi transformatorlar kabi elektr tizimlaridan boshqa transformatorlardan foydalanishga ishora qiladi.

TRANSFORMATORLAR

Transformatorning tuzilishi va ishlashi

O`zgaruvchan tokning chastotasini o`zgartirmasdan kuchlanishni bir qiymatdan ikkinchi qiymatga o`zgartirib beruvchi asboblar transformatorlar deb ataladi.

Transformatorlarda ikkita g'altak umumiy o'zakka kiydiriladi (199- rasm). Bunda birinchi g'altakdagi o'ramlar – birlamchi chulg'am, ikkinchi g'altakdagi o'ramlar – ikkilamchi chulg'am deyiladi.

Birlamchi chulg'amni U₁ kuchlanishli o'zgaruvchan tokka ulaylik. O'zgaruvchan tok chulg'amlarda o'zgaruvchan magnit maydonni hosil qiladi. Bu chulg'amning magnit kuch chiziqlari o'zak bo'yicha ikkilamchi chulg'amga o'tadi.

Natijada ikkilamchi chulg'amda U₂ kuchlanishli o'zgaruvchan induksion tok hosil bo'ladi. Bu tokning chastotasi birlamchi chulg'amdagi tokning chastotasi bilan bir xil bo'ladi.
Ikkilamchi chulg'amdagi U₂ kuchlanishning miqdori birlamchi va ikkilamchi chulg'amdagi simlarning o'ramlar soniga bog'liqdir. Tajriba shuni ko'rsatadiki, ikkilamchi chulg'amdagi o'ramlar soni birlamchi chulg'amdagidan necha marta kam bo'lsa, ikkinchi chulg'amda hosil bo'lgan tokning kuchlanishi shuncha marta kam bo'ladi. Va aksincha, ikkilamchi chulg'amdagi o'ramlar soni birlamchi chulg'amdagidan necha marta ko'p bo'lsa, ikkinchi chulg'amdagi kuchlanish shuncha marta ko'p bo'ladi.
Birlamchi chulg'amdagi o'ramlar soni n₁, unga berilgan kuchlanish U₁, ikkinchi chulg'amdagi o'ramlar soni n₂, unda hosil bo'lgan kuchlanish U₂ bo'lsin. U holda quyidagi ifoda o'rinli bo'ladi:

Demak, o'zgaruvchan tokning kuchlanishini o'zgartirish mumkin. Bu o'zgaruvchan tokning muhim xususiyatidir.