Ushbu muammolarni hal etish bo‘yicha mintaqaviy hamda milliy miqyosda amaliy sa’y-harakatlar amalga oshirilmoqda

1990-yillardan boshlab Orol fojeasining halokatini boshidan kechirayotgan barcha mamlakatlar Birlashgan Millatlar Tashkiloti, shuningdek boshqa xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar minbarlaridan jahon hamjamiyatining diqqat-e’tiborini Orol muammosiga, uning mintaqaviy va global xavfsizlik bilan chambarchas bog‘liq ekanligiga jalb etib kelishmoqda. 1993-yil 28-sentabrda BMT Bosh Assambleyasiningning 48-sessiyasida va 1995-yil 24-oktabrdagi 50-sessiyasida Markaziy Osiyo mintaqasi mamlakatlari vakillari jahon hamjamiyatini Orol va Orolbo‘yini qutqarishda ko‘mak berishga chaqirdilar hamda ushbu muammoni xalqaro moliyaviy tuzilmalar, rivojlangan davlatlar ko‘magisiz va BMTning shafeligisiz amalga oshirish mumkin emasligiga BMTning e’tiborini qaratishdi.

Ushbu muammolarni hal etish bo‘yicha mintaqaviy hamda milliy miqyosda amaliy sa’y-harakatlar amalga oshirilmoqda. 1993-yilda Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston va O‘zbekiston ishtirokida tashkil etilgan Orolni Qutqarish Xalqaro Jamg‘armasi (OQXJ) bunga yorqin misol bo‘ladi.

Orolbo‘yining biofondini saqlash, ekologik muammoning atrof muhitga va eng asosiysi mintaqada yashayotgan insonlarning hayotiga halokatli ta’sirini qisqartirish kabilar Tashkilotning muhim vazifasi qilib belgilab olindi.

OQXJ faoliyatining hozirgi vaqtdagi asosiy natijasi Orol dengizi havzasi mamlakatlari uchun uchta ko‘mak Dasturining qabul qilinishi bo‘ldi (ODHD – 1, ODHD – 2, ODHD – 3).

O‘zbekiston OQXJning asosiy ta’sischi davlati bo‘lib, tashkilot faoliyatining har tomonlama mustahkamlanishida muhim hissa qo‘shmoqda. 1997-1999-yillardagш OQXJda raisligi davrida O‘zbekiston Respublikasi tashkilotning huquqiy asosini (bazasini) takomillashtirishga va Orol dengizi havzasining barqaror rivojlanishi ta’minlash maqsadida xalqaro tashkilotlar va moliyaviy institutlar bilan aloqa hamda o‘zaro hamkorlikni ornatishda faol harakat qildi.

1997-yilning oktabrida Toshkent shahrida donorlarning texnik masalalar bo‘yicha xalqaro uchrashuvi bo‘lib o‘tdi. Ushbu uchrashuv natijasida “Orol dengizi havzasida atrof muhit va suv resurslarini boshqarish” xalqaro loyihasini amalga oshirish boshlandi.

2008-yilda O‘zbekiston Respublikasining tashabbusi bilan Toshkentda Orol muammosi bo‘yicha xalqaro konferensiyaning tashkil etilishi ushbu muammoning xalqaro doirada keng muhokama etilishida muhim turtki bo‘ldi. Konferensiya ishida 60 dan ziyod xalqaro tashkilotlar, Yaponiya, Germaniya, XXR va arab davlatlarining yirik moliyaviy institutlari vakillari hamda yetakchi tadqiqot markazlar mutaxassislarining ishtirok etishi bunga yaqqol misol bo‘la oladi. Konferensiya yakuni bo‘yicha umumiy qiymati 1,5 mlrd.AQSh dollarini tashkil etadigan Orol fojeasining og‘ir oqibatlarini yumshatishga yo‘naltirilgan loyihalarni amalga oshirish bo‘yicha Toshkent Deklaratsiyasi va Ish rejasi qabul qilindi.

Milliy miqyosda O‘zbekiston Respublikasi Orol dengizi qurishining salbiy oqibatlariga qarshi kurashda keng chora tadbirlarni amalga oshirmoqda. 1990-yillardan boshlab yuzlab dastur va loyihalar amalga oshirildi.

2013-yil Orolbo‘yida Amudaryo deltasida kichik suv havzalarini tashkil etish, sho‘rsizlantiradigan qurilmaga ega suv chiqarish inshootlarini qurish, himoya o‘rmonlarini tashkil etish va Janubiy Orolboyi havzasi ornitologik monitoringi kabi loyiha va tadbirlarni moliyalashtirishga umumiy qiymati 1,3 mlrd. AQSh dollari ekvivalentidagi reja tasdiqlangan.

2013-yilning avgust oyidan OQXJga raislik qilish O‘zbekiston Respublikasiga o‘tdi. 2013-yilning 16-sentabrida O‘zbekiston Respublikasi va OQXJning amaldagi Prezidenti tashabbusi bilan BMT Bosh Assambleyasi 68-sessiyasinig rasmiy hujjati tariqasida “Orolning qurishi oqibatlariga barham berish va Orolbo‘yi ekotizimi halokatini oldini olish tadbirlari Dasturi” tarqatildi.

Ushbu Dastur BMT Bosh kotibi Pan Gi Mun tomonidan har tomonlama qo‘llab-quvatlandi.

“Orolning qurishi oqibatlariga barham berish va Orolbo‘yi ekotizimi halokatini oldini olish tadbirlari Dasturi” Orol muammosi oqibatlariga barham berish bo‘yicha quyidagi muhim tadbirlarni amalga oshirishni ko‘zda tutadi: