Óz betinshe jumisi Tema: «Sawda hám kommerciyaliq bolmaģan tiykarda iskerlik jurgiziwshi mádeniyat hám kóner óner mákemeleri hám shólkemleri finansi» Orinlaģan: Kadirimbetova g qabillaģan Abipova. G nókis – 20 j Reje

Ózbekstan Respublikasi joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministrligi
Ózbekstan Mámleketlik kórkem óner hám mádeniyat Instituti Nókis filiali

______________________________ fakulteti
_____________________________ kafedrasi
___________________________ qánigeliginiń
«__» kurs student _________________________
«____________________________________________»
Páninen
Óz betinshe jumisi
Tema: «Sawda hám kommerciyaliq bolmaģan tiykarda iskerlik jurgiziwshi mádeniyat hám kóner óner mákemeleri hám shólkemleri finansi »

Orinlaģan: Kadirimbetova G

Qabillaģan Abipova.G
Nókis – 20__ j
Reje:
1. Kárxanalar, shólkemler hám mákemeler finansı
2. Kárxanalardıń tiykarǵı hám aylanba kapitalı, olardı dóńgelek aylanıwı, payda bolıw derekleri hám paydalanıw kórsetkishleri.
3. Kárxanalardıń pul túsimi, jalpı hám sap tabısı, payda hám rentabelligi.
4.Paydalanilģan ádebiyatlar.


1. Kárxanalar, shólkemler hám mákemeler finansı.
Finans sistemasınıń dáslepki hám zárúrli buwını bolıp kárxanalar, shólkemler hám mákemeler finansı esaplanadı. Olar quraminda xojalıq esabı tiykarında iskerlik júritip atirģan kárxanalar jetekshi orındı iyeleydi. Bul usınıń menen baylanısli,áyne usi kárxanalarda milliy dáramat jaratıladı. Sol sebepli de mámlekettiń ulıwma finanslıq jaǵdayı da áyne usi kárxanalar finansınıń jaǵdayı menen baylanıslı.
Ekonomikanıń túrli múlkshilikke tiykarlanǵanlıǵınan kelip shıǵıp olardı tómendegilerge bóliw múmkin:

• 
  Mámleket kárxanaları finansı
  
• 
  Úlesdarliq jámiyetleri finansı
  
• 
  Qospa kárxanalar finansı
  
• 
  Jeke kárxanalar finansı hám basqalar
  

Bul kárxanalarda olar iskerliginiń qásiyetlerinen kelip shıǵıp finanslıq resursların dúziliwi hám olardan paydalanıwda málim ayrıqshalıqlar da bar. Finanstiń bul buwininda jeke kárxanalar finansı jetekshi orındı iyeleydi. Házirgi waqıtta materiallıq óndiristiń barlıq tarawlarında jeke menshik húkimranliqqa iye.
Respublikamız Prezidentiniń ǵárezsizligimizdiń 16 jıllıǵına baģishlanģan shiģip sóylewinde, jurtımızda kárxanalardıń 90 procenti jeke hám koorporativ múlk formasına ótken, olardan jámi jumıs penen bánt xalıqtıń 77 procenti miynet etip atir.
Bazar ekonomikası shárayatında múlk formasınnan qáttiy názer barlıq kárxanalar xojalıq esabı tiykarında iskerlik kórsetedi. Xojalıq esabınıń tiykarǵı maqseti kárxanalardıń materiallıq, finanslıq hám miynet resurslarınan nátiyjeli paydalanıw tiykarında joqarı payda menen jumıs alıp barıw bolıp tabıladı. Payda kárxanalardıń ózin ózi finanslıq támiynlewdiń tiykarǵı deregi esaplanadı.
Kárxanalardıń xojalıq aylanbasında óz qarjiları menen bir qatarda qarızǵa alınǵan aqshalar, kreditorliq qarızları da qatnasadi.
Kárxanalar óz xızmetleri processinde túrli finanslıq joģaltiwlarģa da ushraydı hám olardı jumsaq keshiwi ushın kárxanalarda alınǵan payda hám ayırım basqa derekler esabına rezerv kapitalı shólkemlestiriledi.
Bazar ekonomikası shárayatında kárxanalar óz xızmetlerin júrgiziwde ǵárezsiz bolģanliqlari (pul tusimlerin bólistiriw, sap paydadan óz qálewlerine kóre paydalanıw, islep shıǵarıwdı shólkemlestiriw jáne onı keńeytiwde túrli dereklerden, sonday-aq finanslıq bazar resurslarınan paydalanıwda hám basqalar ) hám húkimleriniń keńeyip barıwları menen birge finanslıq islerdiń kóp qirli hám quramalılasıwı olardıń finanslıq resurslardan jáne de nátiyjeli paydalanıwın talap etedi.
Ulıwma kárxanalarda finanslıq jumıslar Ózbekstan Respublikası nızamları, Ózbekstan Respublikası prezidentiniń párman hám qararlari, ministrler Mekemesiniń qararlari, Finans ministrligi, Oraylıq bank, Mámleket Salıq Kamiteti, Mámleket Bajıxana Komiteti, Mámleket byudjetiniń atqarıwı boyınsha arnawlı kepillikli organ jol-jobasi hám de kárxana ustavi (Qaǵıyda) talapları tiykarında júritiledi.
Finans sistemasınıń buwınlarınan biri bolıp, xalıqqa xızmet kórsetetuǵın shólkem hám mákemeler finansı esaplanadı. Bunday shólkem hám mákemelerge den sawliqti saqlaw, tálim, mádeniyat sıyaqlı tarawlarǵa tiyisli yuridikalıq shaxslar kiredi. Olardıń finanslıq resursları mámleket byudjeti, qáwenderler, xalıq qarjiları, hám de ózleriniń kommerciya iskerliginen túsken túsimlerinen dúziledi. Bul aqshalar smetada názerde tutılǵan maqsetlerge sarplanadı.
Finans sistemasında kásiplik awqamları, jaslar hám eń húrmetliler shólkemleri hám dóretiwshilik awqamlar, sport jámiyetleri hám sol sıyaqlılar da málim salmaqqa iye. Bul social shólkemlerdiń finanslıq resursları tiykarınan shólkem aǵzalarınan túsetuǵın aǵzalıq saliqlardan, kommerciya iskerliginen alınatuǵın dáramatlardan, ayırım fizikalıq hám yuridikalıq adamlardıń qayırqomlıq qarjiları esabınan shólkemlestiriledi hám olar bul shólkemler qaǵıydasına qaray paydalanıladı.