“ ” yanvar 2022 yil tarix yo’nalishi 2-kurs (sirtqi) talabalari uchun raqamli tarix fanidan

GOOGLE EARTH DASTURI VA UNING AHAMIYATI.
TARIXIY JARAYONLARNI MODELLASHTIRISH VA QAYTA TIKLASH.
3D MODELLASHTIRISHNING TARIXIY TADQIQOTLARDA QO'LLANILISHI.
VIRTUAL MUZEYLAR VA ULARNING AHAMIYATI.
MASOFAVIY TA'LIM VA UNING AHAMIYATI
Reja:
1. Google Earth dasturi haqida umumiy ma'lumot.
2. Google Earth dasturidan foydalanish va uning ahamiyati.
3. Tarixiy-madaniy yodgorliklarining aerokosmofotosuratlarni tushirish.
4. Tarixiy jarayonlarni modellashtirish va qayta tiklash tushunchalari.
5. Modellashtirish va qayta tiklash asoslari.
6. Tarixiy jarayonlarni modellashtirish va qayta tiklashda xolislik.
7. Tarixiy jarayonlarni modellashtirish va qayta tiklash metodlari va usullari. Natijalarni taqdimot qilish.
8. Tarixiy tadqiqotlarda 3D modellashtirish masalasi: shakllanishi va rivojlanishi.
9. Tarixiy tadqiqotlarda 3D modellashtirish texnologiyasining ahamiyati.
10. 3D modellashtirish texnologiyasi dasturlari haqida ma'lumot.
11. Virtual muzey tushunchasi.
12. Virtual muzeylar shakllanishi. Virtual muzey afzilliklari.
13. Tarixni o'rganishda virtual muzeylarning o'rni. Virtual muzey eksponatlari.
14. Masofaviy ta'lim tushunchasi.
15. Masofaviy ta'limning shakllanishi va rivojlanishi tarixi.
16. Imkoniyatlari va afzalliklari. An'anaviy va masofaviy ta'lim.
17. Masofaviy ta'limda axborot texnologiyalarining o'rni.


TAYANCH TUSHUNCHALAR
Google Earth dasturi, tarixiy jarayonlarni modellashtirish, qayta tiklash, 3D Max dasturlari, tarixiy tadqiqotlarda 3D modellashtirish, virtual muzey, tarixni o'rganishda virtual muzeylarning o'rni, virtual muzey eksponatlari, masofaviy ta'lim, an'anaviy va masofaviy ta'lim, masofaviy ta'limda axborot texnologiyalarining o'rni

Google Earth ya'ni Google er sayyorasi dasturi Google kompaniyasining loyihasi hisoblanib, bu loyiha asosida sun'iy yo'ldoshlar yordamida tushirilgan er sayyorasi barcha qismlarining fotosuratlari internet tizimiga joylashtirilgan. Ushbu dastur yordamida internet tizimiga joylashtirilgan er sayyorasi va uning ob'ektlaridan iborat fotosuratlar yuqori qiymatga ega. Bu servisning tasvirlarni oddiy veb-brauzerlarda namoyish etuvchi analogli servislardan farqi shundaki, Google Earthning kompyuterga yuklanadigan va o'rnatiladigan maxsus istemolchi dasturi mavjud. Google Earth maxsus istemolchi dasturini kompyuter xotirasiga yuklash va o'rnatish uchun ma'lum bir vaqt talab qilinsada, biroq veb-interfeyslar yordamida amalga oshiriladigan qo'shimcha imkoniyatlar bilan ishlashda vujudga keladigan murakkabliklar unda kuzatilmaydi.

Dastlab ushbu dastur Keyhole kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan, keyinchalik esa Google kompaniyasi tomonidan sotib olingan. 2005 yildan boshlab esa Google kompaniyasi istemolchilar uchun bu dasturdan kengroq foydalanish xuquqini berdi. Dastlab ushbu dasturdan Amerika Qo'shma Shtatlari, so'ngra YEvropa davlatlari va keyinchalik esa dunyoning barcha mamlakatlari foydalanish xuquqiga ega bo'lishdi. Shuningdek bu dasturning istemolchilar uchun sotiladigan Google Earth Plus va Google Earth Pro kabi versiyalari ham mavjud. Albatta bu lisenziyali Google Earth dasturlari GPS qurilmasi va undagi ma'lumotlarni qabul qilish, taqdimotlarni namoyish etish, tasvirlarni yuqori qiymatda chop etish kabi imkoniyatlari bilan bir-biridan farq qiladi.
Google Earth dasturining imkoniyatlari quyidagicha:
1. Google er sayyorasi dasturi foylanuvchi uchun zarur bo'lgan tasvirlar va boshqa ma'lumotlarni intenetdan avtomatik (tezkor) tarzda kompyuterga yuklaydi. Bu ma'lumotlardan istemolchi foydalanishi va ularni qayta ishlashi uchun kompyuter xotirasida saqlaydi. Keyinchalik foydaluvchi tomonidan dastur ishga tushirilganda yangi ma'lumotlar yuklanadi va bu o'z navbatida internet trafikini sezilarli darajada iqtisod qilish imkonini beradi.
2. Tasvirlarni monitorda namoyish etishda er sayyorasining uch o'lchamli modelidan foydalaniladi (albatta bu erda balandlikning dengiz sathidan qayd etilishi hisobga olingan). Uch o'lchamli tasvirlarni ekranda namoyish etish DirectX yoki OpenGL interfeyslari yordamida amalga oshiriladi. Aynan er yuzasi landshaftining uch o'lchamli tasvirini namoyish etish imkoniyati bilan Google Earth dasturi undan avvalroq ishlab chiqilgan Google Maps dasturidan farq qiladi. Foydalanuvchi Google Earth dasturining “virtual kamera” asbobi yordamida er sayyorasining xoxlagan bir nuqtasiga qiyinchiliksiz ko'chish imkoniyatiga egadir.
3. Dasturda sayyoramiz barcha quruqlik qismi DigitalGlobe kompaniyasi tomonidan suratga olingan va pikselga 15m qiymatiga ega tasvirlari joylashtirilgan. Ba'zi davlatlar hududlari tasviri yuqori qiymatga ega. Masalan: Moskva shahrining tasviri qiymati pikselga 0,6 metr bo'lsa, AQShning ayrim shaharlari tasviri qiymati pikselga 0,15 metrni tashkil etadi. Ayrim hududlar relefi balandligi qiymati gorizontal bo'yicha 30 metr, vertikal bo'yicha 1 metrni ham tashkil etadi.
4. Bundan tashqari dasturda foydalanuvchi o'z ixtiyoriga ko'ra qo'shimcha buyruqlarni faollashtirish imkoniyatiga ega. Masalan: Davlat chegaralarini, aholi manzilgohlari, mashhur arxeologik va me'moriy yodgorliklar joylashish nuqtalari, hududlari, yirik shaharlar va ularning joylashish hududlari, mexmonxonalar, ko'chalar nomlarini ko'rsatish va x.zo. Shuningdek, dasturda geografik ma'lumotlar bazasi mavjud bo'lib, ular haqida ma'lumotlar Vikipediya veb-saytida keltirilgan. Dasturdagi geoma'lumotlar bazasi Vikipediya veb-saytida keltirilgan ma'lumotlar o'zaro iqtibos bilan bog'langan.
5. Foydalanuvchilar dasturda o'zlarining shaxsiy belgilarini o'rnatishi va suniy yo'ldoshlardan olingan tasvirlar ustiga o'zlari tushirgan tasvirlarni (fotosuratlarni) qo'yishi mumkin (bularga misol sifatida xaritalarni, boshqa manbalardan olingan va ma'lum hudud yoki ob'ektga tegishli batafsil fotosuratlarni keltirishimiz mumkin). Belgilardan dasturning boshqa foydalanuvchilari ham Google Earth Community forumi orqali foydalanishi mumkin. Ushbu forumga jo'natilgan belgilarni bir oydan so'ng dasturning barcha foydalanuvchilari ko'rishi mumkin.
6. Dasturda uch o'lchamli modellarga ega “3D Zdaniya” qatlami mavjud. Ushbu qatlamga uch o'lchamli modellarni dastur yaratuvchilari va istemolchilar “3D Warehouse” servisi yordamida kiritishlari mumkin. Masalan: Dasturda biz Rossiya Federasiyasi, YEvropa va dunyoning boshqa mamlakatlari hududida joylashgan mashhur arxeologik va me'moriy yodgorliklarining uch o'lchamli modelini ko'rishimiz mumkin.
7. 2015 yildan boshlab esa, dastur foydalanuvchilari sun'iy yo'ldoshlar yordamida aniq vaqtda tushirilgan ob'ektlar tasvirlarini ko'rish imkoniyatini amalga oshirish rejalashtirilgan.
8. Dasturning uyali telefonlar uchun mo'ljallangan Java-versiya ham ishlab chiqilgan.
9. Dasturda maxsus asboblar yordamida masofani va maydonni o'lchash imkoniyati mavjud.
10. Dasturning takomillashtirilgan Google Earth4.2 versiyasida Google Sky texnologiyasi ishlab chiqilgan bo'lib, bu texnologiya osmon jismlarini kuzatish va o'rganish imkoniyatini beradi.
11. Dasturning takomillashtirilgan Google Earth5.0 versiyasida dengiz va okean tubining uch o'lchamli xaritasini kuzatish imkoniyati mavjud.
12. Dasturning takomillashtirilgan Google Earth5.1 versiyasini “Macintosh” operasion tizimida o'rnatish va undan foydalanish imkoniyati ishlab chiqilgan.
13. Bundan tashqari dasturda bir ob'ektdan ikkinchi ob'ektga ko'chishda foydalanish mumkin bo'lgan “aviasimulyator” asbobi ham ishlab chiqilgan.

“Tarixiy jarayonlarni modellashtirish" mavzusi ancha munozarali bo'lib tuyuladi, chunki agar tabiatshunoslik vakillari uchun modellashtirish bilishning asosiy yoki asosiy vositalaridan biri bo'lsa, u holda ijtimoiy-gumanitar fanlarda bu unchalik oddiy emas.

Shunga qaramay, iqtisodiyot, sotsiologiya, siyosatshunoslik va boshqa ijtimoiy bilimlar kabi ijtimoiy fanlarda modellashtirish asosan prognozlash maqsadida faol qo'llaniladi: biz iqtisodiy islohotlarning turli xil stsenariylarini, kompyuter modellari yordamida ijtimoiy siyosatning turli xil variantlarini bashorat qilishimiz mumkin va bu tushunarli. Ammo nega tarixchi uchun namuna kerak? Tarixchi bashoratchi emas; uning vazifasi o'tmishni o'rganish, kelajakni bashorat qilish emas. Ammo so'nggi 40 yil ichida tarixiy metodologiyaning rivojlanishi shuni ko'rsatdiki, kompyuter modellari tarixchilar uchun ham foydali bo'lishi mumkin.
Ushbu turdagi birinchi tajribalar 1970-yillarga to'g'ri keladi. Mamlakatimizda bunday modellardan birinchisi qurilgan - bu 27 yil davom etgan Qadimgi Yunonistonning Peloponnes urushlari modeli va manbalar ushbu urushlar haqidagi ma'lumotlarni qisman saqlab qolgan. Ammo sobiq SSSR Fanlar akademiyasining hisoblash markazi va Moskva davlat universitetining tarix fakultetining matematiklari va dasturchilari tarkibiga kirgan guruh 1970-yillarda ushbu urushlar yo'nalishini qayta tiklashga qaror qildi. Ular simulyatsiya matematik modelini tuzdilar va ushbu jarayonning dinamikasi va evolyutsiyasini tikladilar. Ammo, shuni aytish kerakki, o'sha yillarda bu katta munozarani keltirib chiqardi, bir qator taniqli tarixchilar tarixda modellashtirish uchun joy bormi degan savol bilan qattiq to'qnashuvga kirishdilar.
Hatto ilgari, xuddi shu munozarasi Amerikada paydo bo'lgan edi, taniqli iqtisodiy tarixchi Robert Vogel va uning hamkasblari, agar Amerikada XIX asr 60-yillarda fuqarolar urushi bo'lmaganida, Amerikaning janubi qanday rivojlanib borishini ko'rsatadigan modelni (uni qarama-qarshi deb atashgan) qurishgan.
Hozirgi kunda tarixda kompyuter matematik modellarini qo'llash sohalari qanday? Bu erda uchta asosiy yo'nalish mavjud. Bular tarixiy jarayonning rivojlanishidagi ayrim omillarning rolini o'rganishga, iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy xarakterdagi ayrim omillarning rolini tortib olishga imkon beradigan va o'rganilayotgan jarayonga tarixda amalga oshirilgan bunday yo'nalishni bergan modellardir. Bular qayta qurish modellari bo'lishi mumkin, agar tarixiy manbada bo'shliqlar mavjud bo'lsa, aks ettirilmagan bunday daqiqalarni o'z ichiga oladi va modellar ularni ishonchli tarzda qayta tiklashga imkon beradi.
Ehtimol, ushbu modellarni qo'llashning eng qiziqarli usuli bu tarixiy alternativalarni o'rganishdir. Ushbu mavzu aslida 80-yillarning oxiriga qadar taqiqlangan edi, ammo hozirda biron bir tarixchi tarixiy taraqqiyotga alternativa bor yoki yo'qligi haqida bahslashmaydi. 1980-yillarning oxiri - 1990-yillarda ongli yoshda yashaganlar, hozirgi paytda jarayonlarning rivojlanishidagi alternativalarni his qilishdi. Shuning uchun, bugungi kunda hech kim alternativa bor-yo'qligini, aksincha, ularni o'rganish kerakmi, deb bahslashmoqda.
Ammo agar ular bo'lsa, unda ularni o'rganish kerak. Mamlakatimizdagi miqdoriy tarixning ajdodlaridan biri bo'lgan akademik Kovalchenko bu haqda yozgan, xususan, tarixda alternativalar paydo bo'ladi - ular buni amalga oshirish uchun kurashgan turli xil rivojlanish variantlari ortida ma'lum siyosiy va ijtimoiy kuchlar turganida paydo bo'ladi, deb aytgan. yoki boshqa variant. Agar biz ularni ko'rsak, unda nima uchun ularni o'rganmaymiz? Ularni o'rganish kerak.
Shu munosabat bilan, matematik modellashtirish jarayoni amalga oshirilishi mumkin bo'lgan, ammo u yoki bu sabablarga ko'ra amalga oshirilmaydigan jarayonni ko'rib chiqish vositalaridan birini beradi. Tarixiy rivojlanishning muqobil variantlarini tahlil qilishga bag'ishlangan ana shunday loyihalardan biri, biz Moskva davlat universiteti tarix fakultetining tarixiy informatika bo'limida amalga oshirdik. Tadqiqot mavzusi "katta burilish" yili edi - bu 1929 yil, NEP jarayonlari to'xtatilgan va majburiy model boshlanganda - mobilizatsiya sanoatlashtirish, kollektivizatsiya va egalikdan chiqarish.
O'sha paytdagi munozaralarning asosiy nuqtalaridan biri NEP qishlog'ida sodir bo'lgan jarayonlar edi. Partiya rahbariyatidagi guruhlardan biri qutblanish, qishloqning differentsiatsiyasi jarayonlari ketayotganini aytdi: bir qutbda kambag'allar to'planib, ikkinchisida kulaklar to'planib qolgan - qishloqda ijtimoiy urush boshlanish arafasida. "Va o'sha paytda inqilob nima edi?" - so'radi ushbu guruh rahbarlari. Boshqa bir guruhda ular bunday qat'iy farqlash haqida gapirish uchun hech qanday sabab yo'qligini, NEP qishloq xo'jaligini juda muvaffaqiyatli rivojlantirayotganini va uni to'xtatishga hojat yo'qligini aytdi. Qanday tugaganini bilamiz - NEP tugashi, egasizlikka o'tish, kollektivizatsiya, sanoatlashtirishning fors-major modeli. Ammo tarixda bunday farqlash jarayoni sodir bo'ladimi yoki yo'qmi noma'lum bo'lib qoldi.
Bizning modelimiz 1920-yillarning boshlarida sobiq SSSR Statistika idorasi tomonidan o'tkazilgan so'rov natijalariga ko'ra qurilgan. 1920-yillarning o'rtalarida NEP dehqonlari bir ijtimoiy guruhdan ikkinchisiga, mulk guruhidan ikkinchisiga o'tishini hisobga olgan holda qishloqlarda aholining dinamik ro'yxati deb yuritildi. Qurilgan model 1929 yilda, 1930 yillarning o'rtalariga qadar, NEP qishlog'ining ushbu ijtimoiy farqlanish jarayonini davom ettirdi. 20-asrning 20-yillari oxiri - 30-yillarning boshlari "buyuk burilish nuqtasi" oldingidek xarakterga ega bo'lganligidan kelib chiqsak, model bu qutblanish haqida hech qanday ishora bermaydi. Model, aksincha, qishloq o'rta dehqonlari qatlamining kuchayishini, o'sishini ko'rsatdi (u erda aytilganidek, qishloqning "o'rtacha").
Shuning uchun, biz buni shunday qilishimiz mumkin: model ijtimoiy urush yaqinda degan dalilni rad etdi. Partiyalarning s'ezdlarida, yalpi majlislarida va barcha muhokamalarda yangraydigan xarakterga ega bo'lmagan. Shuning uchun biz "nima bo'lar edi" haqida gapirmayapmiz - bu aniqrog'i qaror qabul qilishda ba'zi dalillarni tekshirish, ushbu islohotlarsiz amalga oshirilgan variant bilan taqqoslaganda qanday islohotlar amalga oshirilganligini ko'rish usuli.
So'nggi o'n yillikda mavjud bo'lgan tarixiy jarayonlarni modellashtirishning yangi yo'nalishi - chiziqli bo'lmagan jarayonlarni o'rganish - tarixdagi beqaror, beqaror jarayonlar haqida bir necha so'z. Qaerdadir XX-XXI asrlar oralig'ida beqaror jarayonlarga qiziqish keskin o'sib boradi, fanlararo yo'nalish paydo bo'ladi, uni sinergetika, chiziqli bo'lmagan dinamikalar deb atashadi. U hozirgi kunda mashhur "bifurkatsiyalar", "attraktorlar" atamalari bilan ajralib turadigan bunday jarayonlarni o'rganadi. Gap shundaki, ijtimoiy betartiblik holatida tarixiy jarayonlarning borishini bashorat qilish keskin zaiflashadi va kutilmagan rivojlanish variantlari imkoniyatlari ko'payadi. Bu sinergetikaning asosiy mavzusi - murakkab sharoitda kichik ta'sirlar, kichik impulslar qanday sharoitda ulkan oqibatlarga, ko'chkiga o'xshash jarayonlarga olib kelishi mumkin. Bu fond birjasida, ijtimoiy notinchlikda, juda kichik sabablarga ko'ra katta oqibatlarga olib kelishi mumkin bo'lgan paytda sodir bo'lgan.
Bunday jarayonlar bugungi kunda yangi yo'nalishda o'rganilmoqda (men ham unga tegishliman) - bu klyodinamika, xususan, beqaror tarixiy jarayonlarning modellarini o'rganib, ularni zamonaviy davrga aylantiradi. Bu tarixiy jarayonlar - o'tmish jarayonlari - bizning davrimiz jarayonlari o'rtasidagi bog'liqlikdir. Kutilmagan oqibatlarga olib kelishi mumkin bo'lgan ushbu beqaror jarayonlarga e'tibor kuchaymoqda va bu erda tarix zamonaviylik bilan birlashmoqda (biz bilamizki, bugungi kunda jamiyatda beqarorlik muammosi muhokama qilinmoqda va aytaylik, barqaror rivojlanish yo'lida izlanishlar olib borilmoqda).
Modellar bizga ko'rinmaydigan sabablardan qanday qilib katta oqibatlarga olib kelishi mumkinligi haqidagi savolni o'rganishga imkon beradi. Masalan, 1929 yil sentyabr oyida Nyu-York fond birjasida qulash, bu hech qanday sababsiz, ushbu fond birjasiga katta ta'sir ko'rsatmasdan sodir bo'lgan, ammo aynan shu voqea Buyuk Depressiyani keltirib chiqardi va ko'plab voqealar odamlarga qiyin bo'ldi eslamoq. Shuning uchun aytishimiz mumkinki, bugungi kunda tarixiy modellashtirish tarixchilar va zamonaviy jarayonlarning tadqiqotchilari uchun qiziqish uyg'otmoqda. Bu tarixdan zamonaviylikka ko'prik qurish yo'lidir. Modellar zamonaviy axborot tsivilizatsiyasining yutuqlaridan biridir.