' G. P. Xomchenko, I. G. Xomchenko
РО^=Ва 3 (PO ,)2i +6HC1
Download 6.95 Mb. Pdf ko'rish
|
|
РО^=Ва 3
Xuddi shu yo‘l bilan boshqa mos ionlarni ham tanlaymiz: 3Ba 2
43
3
6 N 0 3
6
3
6
3
3
4
3
4
2
3
reaksiyalaming tenglamalarini molekular va ionli shaklda yozing. Mohiyati ana shu birinchi ionli tenglama bilan ifodalanadigan boshqa reaksiyaga misol keltiring. Yechish. Reaksiyaning m olekular shakldagi tenglam asini tuzamiz: AIC13+ 3 A g N 0 3= 3 AgCM+ Al ( N 0 3) 3
Yaxshi dissotsilanadigan moddalarni ion holida tasvirlab, reaksiyaning ionli tenglamasini hosil qilamiz: Al 3
3
Elektrolitik dissotsilanish nazariyasiga muvofiq qisqartirilgan ionli tenglama bilan tasvirlanadigan reaksiyaning mohiyati kumush ionlarining xlorid-ionlar bilan o'zaro ta’siridan iborat. Boshqa ionlar reaksiyada ishtirok etmaydi. Xuddi o ‘sha qisqartirilgan ionli shakldagi tenglama bilan ifodalanadigan boshqa reaksiyaga misol: Ag++ C r= A gC U N 0 - 3
3
3
3
2
4
-14
bilgan holda vodorod ionlarining konsentratsiyasini topamiz: ID— ^ 1
[H+] = —----- = - ------ mol/1 = 2-10~, 2
[ O H ' ] 0 ,0 0 5 Bundan PH = —lg[H +] = —lg (2 1 0 “l2) = l 1,7. 3- masala. Xlorid kislota eritmasining vodorod ko‘rsatkichi 2,1 ga teng. Eritmadagi xlorid kislotaning konsentratsiyasini aniqlang. Yechish. Eritmadagi vodorod ionlarining konsentratsiyasini x bilan belgilaymiz. U holda — l g x = 2 ,l yoki l g x = —2,1. Logarifmni uning xarakteristikasi m anfiy, m antissasi esa — musbat bo'ladigan qilib o ‘zgartiramiz.(l ni olamiz va 1 qo'shamiz): pH = — 2,1 = (—2— 1)+ (—0,1 + 1)= —3+0,9; —3= 1 g 10~3; 0,9 = l g 8
3
н а ^ ьГ + с г 1 mol HCI dan 1 mol H + ionlar, 0,008 mol HCI dan esa 0,008 mol H + ionlar h osil b o 'la d i. D em a k , eritm adagi xlorid k islotan in g konsentratsiyasi 0,008 mol /1
5- BOBGA DOIR TESTLAR VA ULARNING YECHIMLARI 5.1. Hajmi 750 ml bo'lgan xlorid kislota eritmasi mo'l miqdorda olingan potash bilan reaksiyasi natijasida 2,8 1 (n.sh.) gaz modda hosil bo'lsa, xlorid kislota eritmasining molyar konsentratsiyasini hisoblang. A) 0,33 B) 0,48 C) 0,68 D) 0,26 E) 0,16 Yechish. Sodir bo'ladigan kimyoviy jarayon tenglamasiga 2HC1+K 2
3
2
2
1
n ( K O H ) , m o l 2 1 : 5 6 . . . . C M (К О Н ) = —------- - ----- = -------- = l,25m ol / 1 M K (eritm a),l 0,300 Javob: E bo'ladi. 5.3. Bir eritmaning o ‘zida qaysi moddalaming suvli eritmasida HO- va H C 0 3“ anionlari bo'ladi? 1 ) kalsiy gidrokarbonat; 2) kalsiy karbonat: 3) natriy karbonat; 4) malaxit; 5) potash; 6 ) dolomit. A) 1,2,3 B) 2,3,5 C) 4,6 D) 3,5 E) 1,5,6. Yechish. Bir eritmada ikkita anion bo'lishi uchun kuchli ishqorning karbonati (natriy va kaliy karbonatlari) gidroliz reaksiyasida qatnashgandagina bo'lishi mumkin: 3) N a 2
3
3
+ NaOH qisqartirilgan ion tenglam asi: со2-
+ h 2 o <=> нсо:
+ o h ~ 3
5)K2C 0 3 gidrolizda ham xuddi shunday imkoniyat bor. Javobi: D bo'ladi. 5.4. Temperatura 50°C bo'lganda 400 g suv 2 mol kaliy sulfat eriydi. Shu temperaturadagi tuzning eruvchanlik koeffitsiyentini hisoblang. A) 84 B) 87 C)89 D) 72 E )75 Yechish. Eruvchanlik koeffitsiyenti 100 g suvda berilgan temperaturada to'yingan eritma hosil qilish uchun sarf bo'lgan tuzning massasiga (g) teng. Agar 400 g suvda 2 mol K2S 0 4(M = 1 7 4 ) erisa, uning massasi 348 g bo'ladi. Eruvchanlik koeffitsiyenti esa 348:4=87g bo'ladi. U quyidagicha ifodalanadi: S5Q.c(K2S 0 4)=87/100g. Javob: В bo'ladi. 5.5. Konsentratsiyasi 2 mol/1 bo'lgan ftorid kislotaning 11 miqdorida eritmadagi elektrolit molekulalaridan 1,2 -10 23 tasi ionlarga dissotsilangan bo'lsa, kislotaning dissotsilanish darajasini hisoblang. A) 0,066 B) 0,099 C) 0,08 D) 0,075 E) 0,07. Yechish. Elektrolitlarning dissotsilanish darajasi (5.9-§ ga qarang) a = dissotsilangan molekulalar = 1,2-I023 = Q m g a t e n g b o ‘l a d i . eritilgan molekulalar soni 2-6,02 1023 Javob : В bo'ladi. 6 - В O B . ANORGANIK BIRIKMALARNING ENG MUHIM SINFLARI 6 .1 -§ . Oksidlar Moddalarni klassifikatsiyalash ularni o'rganishni osonlashtiradi. Birikmalar sinflarining o ‘ziga xos xususiyatlarini bilgan holda ular alohida vakillarining xossalarini ta’riflab berish mumkin. Anorganik birikmalarning eng muhim sinflari oksidlar, kislotalar, asoslar va tuzlardir. Biri kislorod bo‘lgan ikki elementdan tarkib topgan moddalar o k s id la r deyiladi. Deyarli barcha kimyoviy elementlar oksidlar hosil qiladi. Hozirgi vaqtga qadar uchta elementning — nodir gazlardan neon, geliy va argonning oksidlari hali olinmagan. Oksidlarning nomlanishi. Xalqaro nomenklaturaga muvofiq oksidlarning nomi nisbiy elektromanfiyligi kamroq element nomi bilan nisbiy elektromanfiyligi katta elem ent lotincha nomining o'zagiga id qo‘shimchasini qo‘shib hosil qilinadi (2 .2 -jadvalga q.). Agar element bir necha oksid hosil qiladigan bo'lsa, u holda ularning nomida elementning oksidlanish darajasi nomidan keyin qavs ichida rim raqami bilan ko‘rsatiladi. Masalan, H20 — vodorod oksidi (suv), FeO — temir(II) oksid, Fe20 3 — temir (III) oksid, P20 3 — fosfor ( III) oks i d, P 20 5 — fo sfo r ( V )
oks i d, P 40 6 — tetr a fo sfo r geksaoksid, P4O 10 — tetrafosfor deksaoksid, Cu20 — mis(I) oksid. Elementlar kislorodli birikmalarining alohida gruppasini peroksidlar Tashkil etadi. Ular odatda kuchsiz kislota xossalarini namoyon qiladigan vodorod peroksid H 2
2
2
darajasi + 2
ga, kislorodniki — 1
Kimyoviy xossalariga ko'ra oksidlar uchta guruhga: asosli, kislotali va amfoter oksidlarga bo'linadi. Asosli oksidlar. Agar oksidlarga asoslar muvofiq kelsa, bunday oksidlar asosli oksidlar deyiladi. Masalan, N a 20 , CaO, FeO, NiO asosli oksidlar hisoblanadi, chunki ularga asoslar N aOH, Ca(OH)2, Fe(O H )2, N i(O H )2 muvofiq keladi. Ba’zi asosli oksidlar N a20 + H20 = 2NaOH; C a 0 + H20 = C a (0 H ) 2
Boshqa asosli oksidlar suv bilan bevosita o'zaro ta’sirlashmay- di, ularga to'g'ri keladigan asoslar esa tuzlardan olinadi. Masalan: N iS 0 4
)2
2
4
2
2
2
3
3
2
2
4
2
3
2
K islotali oksidlarni m etallm aslar va yuqori oksidlanish darajasini namoyon qiladigan metallar hosil qiladi. (masalan, Mn20 7 oksidga permanganat kislota H M n 0 4 muvofiq keladi). Amfoter oksidlar. Sharoitga qarab asos yoki kislota xossalarini namoyon qiladigan, ya’ni ikki xil xossalarga ega bo'lgan oksidlar amfoter oksidlar deyiladi. Ularga ba’zi metallarning oksidlari: ZnO, A120 3, Cr20 3 va b. kiradi. Amfoter oksidlar suv bilan bevosita birikmaydi, lekin ular kislotalar bilan ham, asoslar bilan ham reaksiyaga kirishadi. Masalan: Z n 0+ 2H C l= Z n C l 2
Z n 0 + 2 N a 0 H + H 2
2
2
3
2
3
2
3
2
2
S 0 3, C120 7 xossalari ular atomlarining tuzilishiga (2.6-§) muvofiq ravishda asoslidan (N a20 , MgO) amfoter oksidlar (A120 3) orqali kislotali oksidlarga ( S i0 2, P 20 5, S 0 3, C120 7) qadar qonuniyat bilan o'zgaradi. Bunday o ‘zgarish 1 va 7 davrdan boshqa barcha davrlarning elementlari uchun to'g'ri keladi. Asosli, kislotali va amfoter oksidlar tuz hosil qiluvchi oksidlar hisoblanadi, ya’ni kislota yoki asoslar bilan o ‘zaro ta’sir ettirilganda tuzlar hosil qiladi. Oksidlarning asos xossalarini ham, kislota xossalarini ham namoyon qilmaydigan va tuz hosil qilmaydigan kichikroq guruhi bor. Bunday oksidlar befarq yoki indifferent oksidlar deyiladi. Ularga masalan, uglerod (II) oksid CO, azot (I) oksid N 20 , azot (II) oksid N O va kremniy (II) oksid SiO kiradi. Oksidlarning olinishi. Oksidlar turli xil usullar bilan olinadi. Bulardan uch xil usul asosiy hisoblanadi. 1. Oddiy moddaning kislorod bilan (turli xil sharoitda) bevosita birikishi. Masalan: C + 0 2
4 K + 0 2
2. Murakkab moddalarni yondirish. Masalan: CH 4
2
2
2 C u (N 0 3
2
2
2Fe(O H )3= F e 2
3
2
4
4
2, Kislotali oksidlar asoslar bilan o'zaro ta’sirlashib, tuz va suv hosil qiladi. Masalan: S 0 ,+ 2 N a 0 H = N a ,S 0 ,+ H ,0 3 2 4 2
C a 0 + C 0 2= C a C 0 3 6.2- §. Kislotalar Kislotalar sinfming elektrolitik dissotsilanish nazariyasiga ko‘ra ta’rifini 5.8- § dan q. Kislotalarning dissotsilanish tenglamalariga doir o ‘sha o'rinda keltirilgan misollarni ionlarning gidratlanishini hisobga olgan holda ancha aniq yozish mumkin: HCI(gaz) ?=> H+ (suvda) + С Г (suvda) CH 3
H+ (suvda) + CH 3
Ko'rinib turibdiki, kislotalar suvda vodorod ionlari bilan kislota qoldig'i ionlariga — anionlarga dissotsilanadi. Kislotalar vodorod ionlaridan boshqa h ech qanday kationlar hosil qilm aydi. Kislotalarning dissotsilanish mexanizmi 5.6- rasmda keltirilgan edi: qutbli molekulalar atrofida qutbli molekulalar ionli moleku lalar, ionli molekulalar esa gidratlangan ionlarga aylanadi. Kislota qoldig'ining (anionning) zaryadi kislotaning har bir molekulasi dissotsilanganda hosil qiladigan vodorod ionlarining soni bilan aniqlanadi. Xlorid va nitrat kislotalar faqat bir zaryadli kislota qoldiqlari hosil qiladi (C l- , N 0 3- ); sulfat kislotaning ( H ,S 0 4) molekulasi ikki xil kislota qoldig'i: bir zaryadli (H S 0 4~) va ikki zaryadli qoldiq ( S 0 2-4) hosil qilishi mumkin; fosfat kislotaning molekulasi uchta kislota qoldig'i: bir zaryadli, ikki zaryadli va uch zaryadli qoldiqlar (H 2P 0 4, H P 0 2+4 va P 0 3-4) hosil qilish mumkin. Download 6.95 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|