' G. P. Xomchenko, I. G. Xomchenko


-  §.  Namunaviy  masalalar  yechish


Download 6.95 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/81
Sana30.09.2017
Hajmi6.95 Mb.
#16826
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   81

1.12-  §.  Namunaviy  masalalar  yechish. 

Mol.  Molyar  massa

1-masala.  176 g massali oltingugurtda atom holidagi oltingugurt 

m oddasidan qancha m iqdorda borligini aniqlang.



Yechish.

  O ltin gu gu rtnin g   nisbiy  a to m   m assasi, 



Ar{S)=Z22 

A tom ar oltingugurtning  molyar  massasi  32  g /  molga  teng.  Demak, 

176  g  da  quyidagi  m iqdorda  atom ar  oltingugurt b o ‘ladi.

Щ-

  m ol=5,5  mol.



2-masala.  40  g  C a C 0

3

  da  necha  m ol  kalsiy  karbonat  borligini 



hisoblab  toping.

1

  Bu qiymatdan agar bosim  Pa da, hajm esa m



3

 da yoki tegishlicha kPa 

va 

I

 da o'lchangan bo'lsagina foydalaniladi.

2

 Bu yerda va bundan keyin masalalar yechishda maxsus aytib o‘tilmagan



bo‘lsa,  nisbiy atom massalaming yaxlitlangan qiymatlaridan foydalaniladi.

Yechish.

  C a C 0

3

 ning  nisbiy  m olekular  massasi 



Mr

  ( C a C 0 3)=  

= 4 0 + 12 + 3 -1 6= 100 ,  ya’ni  kalsiy  karbonatning  m olyar  massasi 

100  g /m olni  tashkil  etadi.  D em ak,  40  g  da  quyidagi  m iqdorda 

C a C 0

3

  bo'ladi:



^

  m ol= 0,4  mol.



3-masala.  15  mol  kaliy  nitratning  massasini  aniqlang.

Yechish.

  Kaliy  nitratning  m olyar  massasi  101  g/m olga  teng.

(1.1)  formulaga  muvofiq  15  mol  K N 0

3

  ning  massasi  15-101  g= 



=  1515  g b o ‘ladi.

4-masala.  K um ushning  nisbiy  atom   massasi  108  ga  teng.  Bir 

atom   kum ushning  gram m lar  hisobidagi  massasini  aniqlang.



Yechish.

  K um ush  atom larining  m olyar  massasi  son  jih atd an  

nisbiy atom   massasiga teng bo'lganligi sababli u  108  g/m olga teng. 

1

  mol  kum ushda 



6

,

0 2



-

1 0 23


  atom   borligini  bilgan  holda  b ir  atom - 

ning  massasini  topamiz:

108

6,02-10-23  S - 1’7 9 ' 10  24g-



5-masala. 

6 , 8


  g  vodorod  sulfidda  nechta  molekula  bor?  Bitta 

H 2S  m olekulasining  massasini  hisoblab  toping.



Yechish.

  H 2S  ning  m olyar  massasi  34 g/m olga  teng. 

6 , 8

  g  dagi 



vodorod  sulfidning  m ollar  sonini  aniqlaymiz:

m o l=


0 , 2

  mol


34

Istalgan  m oddaning  1  m olida  6 ,0 2 -10

23

  struktura  birliklar 



b o ‘lishini  bilgan  holda 

0 , 2


  m ol  vodorod  sulfiddagi  m olekulalar 

sonini  topamiz:

0,2-6,02-1023= 1 ,204-1023  m olekula

Vodorod  sulfid  bitta  m olekulasining  massasini  aniqlaymiz:

6,02  1023  g  ~~  5,65-10  -3g.

Kimyoviy  formulalar  va  ular  asosidagi  hisoblashlar

l-m asala.  D .I.M endeleyev  elem en tlar  davriy  sistem asining

III  davr I—V gruppa elem entlarining selen  bilan  hosil qilgan  birik- 

m alarining  form ulalarini  yozing.  Selen  birikm alarda  ikki  valentli 

bo‘ladi.


Yechish.

  I ll  davr I—V gruppalardagi elem entlam ing simvollari- 

ni  yozib,  ular  uchun  eng  xos  bo 'lg an   valentliklam i  qavs  ichida 

ko‘rsatamiz:  N a   (I),  Mg  (II),  Al  (III),  Si  (IV),  P(V).  Elem entlar- 

ning  bu  valentliklarini  hisobga  olib,  selenidlarning  form ulalarini 

yozamiz:  N a

2

Se,  MgSe,  Al



2

Se3,  SiSe2,  P

2

Se5.


2 -m a sala.  M arganes  (IV)  va  m arganes  (V II)  oksidlardagi 

m arganesning  massa  ulushini  aniqlang.



Yechish.

  M asala  shartida  keltirilgan  marganes  va  uning  birik- 

m alari  m olyar  massalarini  quyida  keltiram iz:

M (M n )= 5 5   g/atom  

M ( M n 0 2)= 5 5 + 3 2 = 8 7   g /m o l 

M (M n 20 7)= 2 -5 5 + 7 -16=222  g /m o l

1.  M iqdori  1  mol  b o ‘lgan  M n 0

2

  da:



87  g/m ol  M n 0 2ni  100%  deb,  uning  tarkibidagi  M n  ning  massasini 

x %

  deb  qabul  qilamiz va  quyidagi  proporsiyani  tuzamiz:

87  g  M n 0

2

  -   100  %



55  g  M n 

— x %

  b o ‘lsa,

u n d a n  

x  =

 

-  63,2%   M n  b o ‘lad i,  y a’ni  m arganes  (IV)



oksid  tarkibidagi  M n  ning  massa  ulushi  co(M n)=63,2%  b o ‘ladi.

2.  X uddi  shu  yo‘lda  M n

2

0

7



  dagi  M n  ning  massa  ulushi  uchun 

proporsiyani  tuzamiz:

222

  -  


100

%

2-55  —  co(Mn)  bo ‘lsa,  undan 



ю ( М п ) = 2 - ^ -° -   =  49,5%   bo 'ladi.

3-m asala.  Tarkibida 40%  mishyak  (III)  oksid va  60%  mishyak 

(V)  oksid  b o ‘lgan  200  g  aralashm adan  necha  gram m   mishyak 

olish  m um kin?



Yechish.

  Masala  shartida  berilgan  m oddalam ing  massalarini 

topish  uch un   proporsiyalar  tuzam iz:

1

2 0 0

  g  aralash m a 

1 0 0


% 

m

 

g  A s

2

0

3

 



40%   b o ‘lsa ,  u n d a n

m  (As20 2)  =  ™

  =

 80 g 


A s

2

0

3

 

va shunday propoisiya asosida 



m

 

(A s

2

0 5 ) 

2



(|° n

6

y %  =  120  g 



A s

2

0

5

 

ni  olamiz.



2. 

Topilgan massadagi moddalar tarkibidagi mishyak massalarini 

to p is h   u c h u n   M ( A s )= 7 5   g /m o l,  M (A s

2

0 3) =  198  g /m o l, 



M (As20 5)= 23 0   g /m o l  qiym atlardan  quyidagi  proporsiyalardan 

mishyak  massalarini  hisoblaymiz:

a)  198  g  As

2

0



3

 da  2-75  g  As  bo ‘lsa,

80  g  As

2

0



3

 da 


x

 g As  bo'ladi,  ya’ni



80-2-75 

сг.  c

 

л

x

  = 


= 6 0 , 6   g  As  m  topam iz;

19o

b)  230  g  As

2

0 5da  2-75  g  mishyak  b o ‘lsa,



120  g  As

2

0



5

 da  — 


у

 g  mishyak  b o ‘ladi,  undan



у

  = 


12^ 2q 75

  =  7 8 ,3 g  mishyak bo'ladi.

J a v o b :   200  g  aralashm adan  6 0,6+ 78,3= 138,9  g  As  olish 

m um kin  ekan.



Analiz  natijalaridan  moddaning  formulasini  topish

1-masala.

  Tarkibida 40%  kalsiy,  12%  uglerod va 48%  kislorod 

bo r  m oddaning  form ulasini  aniqlang.

Yechish.

  1  mol  m oddadagi  atom ar  kalsiyning  m ollar  sonini  x 

orqali,  uglerodnikini 

у

  orqali,  kislorodnikini 



z

  orqali  belgilaymiz. 

M oddaning formulasi  CaxC  0 . b o ‘ladi.  Shu  m oddaning  lOOgram- 

m ida  40  g  Ca,  12  g  С  va  48  g  О  bo'ladi.  A tom larning  m olyar 

massasi  quyidagiga  teng:  kalsiyniki  40  g/m ol,  uglerodniki  12  g/m ol, 

kislorodniki  16  g/m ol.  Agar  ham m a  elem entlam ing  massalarini 

ular  atomlarining  m olyar  massalariga  b o ‘lsak,  u  holda  birikmadagi 

atom lar  m ollar  sonining  nisbatini  olamiz:



40 

12 

48 





-

Birikmaning  form ulasi  C a C 0 3.



2-masala.

  M odda  tarkibida  20%  vodorod  va  80%  uglerod bor. 

Agar  uning  m olyar  massasi  30  g/m olga  teng  b o ‘lsa,  shu  m o d ­

daning  formulasini  aniqlang.



Yechish.

  M oddaning formulasini 

tarzida tasaw u r  qilamiz, 

bu n d a  x  va 



у   -

  1  mol  m oddadagi  atom ar  С  va 



lam ing  m ollar 

soni.  M olyar  m assalar  quyidagiga  teng:  uglerodniki  12  g /m o l, 

vodorodniki  1  g/m ol.  100  g  C xda 

80  g  С  va  20  g 

b o ‘ladi, 



x

  bilan 


у

  ning  nisbatini  topamiz:



20/3  ni  1  deb  qabul  qilsak,  x : y  =  l  :  3  b o ‘ladi,  bundan

Birikmaning  m olyar  massasi  30  g /m olga  tengligini  bilgan  holda 

quyidagicha  yozish  mum kin:

(a) va  (b)  tenglam alar sistemasidan x  =  

2



у



 =  

6

 ekanligini  topamiz. 



D em ak,  birikm aning  formulasi  C

2

H 6.



3-masala. 

Oltingugurtning vodorod  bilan  birikmasi to ‘liq yon- 

dirilganda 3,6 g suv va  12,8 g oltingugurt (IV) oksid olindi.  Dastlabki 

birikm aning  form ulasini  aniqlang.



Yechish.

  Birikm aning  form ulasini  Н Д .  tarzida  ta sa w u r  qi- 

lamiz,  bunda 

x —

  1  mol  m oddadagi  H  atom larining  m ollar soni, 



у

— 

oltingugurt  atom larining  m ollar  soni.  M asalani  yechish  uchun 

molyar  massalami  aniqlaymiz:  suvniki  18  g/m ol,  oltingugurt  (IV) 

oksidniki  64 g/m o l,  H  atom lariniki  1  g /m o l,  oltingugurt  atom lari- 

niki  32  g/m ol.  Y onish  m ahsulotlarining  form ulalari  va  m olyar 

massalar  asosida  2 1   g =   2  g  H  dan  118  g=18  g  H 20   olinishi 

m um kinligini  topamiz:

Xuddi  shunga  o ‘xshash,  1 -32  g =   32  g  S  d an   1-64  g =  64  g 

S 0

2

  olish  mum kin:



64  g  S 0

2

  -   32  g  S 



12,8  g  S 0

2

  -  



у

 g  S


Proporsiya  tuzamiz:  65:32=12,8: 

y,

  bundan


Shunday  qilib,  boshlang‘ich  birikm a  tarkibida  0,4  g  vodorod 

bilan  6,4  g  oltingugurt  b o ‘lgan.  V odorod  bilan  oltingugurtning 

massalarini  ular  atom larining  m olyar  massalariga  b o ‘lib,  H  va  S 

atom lari  m ollar  sonining  nisbatini  olamiz:



y =

  3x


( a )

12x +   у =   30

( b )

18  g  H ,0   -   2  g  H 



3,6  g  H 20   — x  g  H

Proporsiya  tuzamiz:  18  :  2=3,6:  x,  b un d an



Х '-У =  Т ' :

  з у   =   М : 0 , 2   =   2 : 1

B oshlang'ich  birikm aning  formulasi  H

2

S.



Gaz  qonunlari.  Gazning  molyar  hajmi

1-masala.

  5  1  am m iakning  norm al  sharoitdagi  massasini  an iq ­

lang.  Shu  hajm da necha mol gaz bor?

Yechish.

 Ammiakning molyar massasi  17 g/m ol ga teng.  1  m ol-17 

g /m o l  =   17  g  N H

3

  norm al  sharoitda  1  mol  •  22,4  l/m o l= 2 2 ,4   1 



hajm ni  egallaydi:

17  g  N H 3-   22,4  / 

x g N H

3

  — 5  /



Proporsiya  tuzamiz:  17  :  22,4 

=  x \

  5,  bundan



17-5

*  

22,4  g  

,8   6-

A m m iak m oddasining  miqdorini topish uchun uning massasini 

m olyar  massaga  bo'lish  kerak  [ (

1

.



2

)  form ulaga  qarang].



j Y

  m ol=  

0 , 2 2

  mol 


yoki  hajm ini  m olyar  hajmiga  b o ‘lish  lozim:

t

^ - 7


  m o l =

0 , 2 2


  m o l.

22,4 



2-masala.

  20  g  am m iak  bor.  G azning  norm al  sharoitdagi 

hajm ini  aniqlang.

Yechish.

  Ammiakning molyar massasi  17 g/m ol ga teng.  20 g da

20

—  mol  = 1 ,1 8   mol bor.  1  mol  gaz  normal  sharoitda  1-22,4  1=22,4  1 



hajm ni  egallaydi:

1  m ol  —  22,4  /

1,18  mol  — 

x I

Proporsiya  tuzamiz:  1  :  22,4=1,18  :  x,  bundan 

x = l , 18-22,4  /= 2 6 ,4   /

3-masala.

  Sig‘imi  50  /  bo'lgan  ballonga  uglerod  (IV)  oksid 

to ‘ldirilgan.  Ballondagi  gazning  bosimi  1.27-107  Pa,  tem peraturasi 

22°C.  G azning  massasini  va  m ollar sonini  aniqlang.



1-yechim.

  M asalani  M endeleyev-K lapeyron  tenglam asidan 

[(1.14)  form ulaga  qarang]  foydalanib  yechish  m um kin.  Л=8,31 

J /m o I K  qiym atdan  foydalanilganda bosim  paskallarda  (Pa),  hajm 

esa m

3

 da  (yoki tegishlicha  kPa va 1 da)  ifodalanishi  kerak.  Bizning 



misolimizda  T = (273+22)  K=295  K ,V =0,05  m 3.  Buni  e ’tiborga 

olib,  gazning  m ollar  sonini  topamiz:



p V

 

1,27  107  0,05 





,

n  = —=  =

 - 4 — ^ —  =  259,0  mol 



R T

 

8,31-295

U glerod  (IV)  oksid  C 0

2

  ning  m olyar  massasi  44  g /m ol  ga 



teng,  bundan  gazning  massasi  259-44  g  =   11396  g  =1 1 , 4   kg 

bo'ladi.


2-yechim.

  G azning massasi bilan  m ollar sonini  (1.13)  tenglam a 

yordam ida  topish  m um kin.  Dastlab  uglerod  (IV)  oksid  norm al 

sharoitda  egallashi  m um kin  b o ‘lgan  hajm ni  aniqlaymiz:

7 ^ K  

=  


273.|,27.107.50 

/ = 5 8 o i   ,



Tpo

 

295  1,013  105

So‘ngra  gazning  m ollar  sonini  topam iz,  1  mol  gaz  norm al 

sharoitda  1-22,4  1 =   22,41  hajmni  egallaydi:

mol  -   22,4  / 



x  mol  —  5801  /.

Proporsiya  tuzamiz:  1  :2 2 ,4  = x :  5801,  bundan

x  = 

mol = 259 mol



22,4

CO,  ning  m olyar  massasi  44 g/m ol  ga  tengligini  hisobga  olib, 

gazning  massasini  topamiz:  259  -44  g =11396  g  =11,4  kg.

4-masala. 

Agar  norm al  sharoitda  9,51  g  gaz  3,0  /  hajm ni 

egallasa,  shu  gazning  m olekular  massasini  aniqlang.

Yechish.

  22,4  1  gazning  norm al  sharoitdagi  massasini  aniqlab, 

gazning  m olyar  massasini  topam iz.  3,0  /  gazning  massasi  9,51  g, 

u  holda


3,0  /  gaz  -   9,51  g 

22,4  / gaz  —  x  g

Proporsiya  tuzamiz:  3  :  9,51  =  22,4  :  x,  bundan

22,4-9,51 



„ 

,. 

x   = 

— 3


 

0

 



=  7 1 , 0 g b o   la d i.

D em ak,  gazning  m olyar  massasi  71,0  g/m olga,  m olekular 

massasi  71,0  ga  teng.



5-masala.  G az 41  sig‘imli idishda 420 kPa bosim da  turgan edi. 

Shu gaz o ‘sha tem peraturada  12  1 sig‘imli  idishga joylashtirildi.  G az­

ning  keyingi  idishdagi  bosimini  aniqlang.

Yechish.

  0 ‘zgarmas  tem peraturada  pK=const  (B oyl-M ariott 

qonuni).  G azning  hajmi  12/4= 3  marta  k o ‘paydi,  demak,  bosim  3 

marta kamayadi va quyidagicha bo ‘ladi:

!H £ k P a =   140  к Pa

3

6-masala.  G azning vodorod  bo'yicha  zichligi  14 ga  teng.  Shu 

gazning  havo b o ‘yicha  zichligini  aniqlang.



Yechish.

  V odorod  b o ‘yicha  zichligini  bilgan  h o ld a,  (1.8) 

tenglamaga  muvofiq  gazning  m olyar  massasini  topamiz:

M =2T4  g /m ol  =28  g/m ol.

H avoning  m olyar  massasi  yaxlitlanganda  29  g/m ol  ga  tengligi 

sababli gazning  havo b o ‘yicha zichligi quyidagicha b o ‘ladi:

Д*  = 1   = 0 ,9 6 6 .

-masala.  Suv  bug‘ining  25°C  dagi  bosimi  3173  Pa  ga  teng. 

Suv bug‘ining  1  m illilitrida  nechta m olekula b o ‘ladi?

Yechish.

  Bug


1

  —  gaz  holatidagi  suv  b o ‘lganligi  uch u n   unga 

gaz  q o n un larini  tatbiq  etish  m um kin.  M endeleyev-K lapeyron 

te n g la m a s i d a n   ( 1 .1 4 )  g a z n in g   m o lla r   s o n i n i   t o p a m i z .  

(Г = 273+25=298  К,  K =M 0“

6

m



3

  ekanligini  e ’tiborga  olamiz):



pV_ 

=

  3173-10

~ 6


 

= 1


  28-10-6  mol.

RT

 

8,31-298

Istalgan  m oddaning  1  molidagi  m olekulalar  sonini  (Avogad­

ro  doim iysini)  bilgan  holda 

1

  ml  b u g ‘dagi  m olekulalar  sonini 



topamiz:

1,28-10_6-6,02-1023=7,71 ■

 10

17

  m olekula.



Kimyoviy  tenglamalar  va  ular  asosidagi  stexiometrik 

hisoblashlar

1-masala.  T em ir  (III)  gidroksid  sulfat  kislota  bilan  o ‘zaro 

ta ’sir  ettirilganda  tem ir  (III)  sulfat  bilan  suv  hosil  bo‘ladi.  Shu 

reaksiyaning  tenglam asini  yozing.


Yechish.

  Boshlang‘ich  m oddalam ing  form ulalari  —  F e(O H

) 3 

va  H


2

S 0 4,  reaksiya  mahsulotlariniki —  Fe

2

( S 0


4) 3

 va  H


2

0 .  Reaksiya­

ning  sxemasini  yozamiz:

F e ( 0 H )

3

+ H


2

S 0 4->  F e

2

( S 0


4

)

3



+ H 20

va  koeffitsiyentlarni  tanlaymiz.  K o‘rinib  turibdiki,  tenglam aning 

o ‘ng  qism ida  1  mol  tem ir  (III)  sulfatda  2  mol  tem ir  bor.  C hap 

qismida  ham  shuncha boMishi  kerak,  shu sababli  F e(O H

) 3

 oldiga  2 



koeffitsiyentni qo'yamiz.  0 ‘ng qismida  F e ,(S 0

4) 3


 da 3 ta S 0 4gruppa 

bor,  shu  sababli  tenglam aning  chap  qismidagi  sulfat  kislota  for­

mulasi oldiga 3  koeffitsiyentni qo‘yamiz.  2Fe(O H

) 3


 da 

6

 mol kislorod 



atomlari va 

6

 mol vodorod atomlari bor. Yana 3H,SO, da 



6

 mol vodo-

4

rod  atomlari  bor,  ya’ni  hammasi  bo ‘lib  tenglamaning  chap  qismida 



12  H  va 

6

  О bor.  Batamom  tenglashtirish  uchun  tenglamaning  o ‘ng 



qismidagi suvning  formulasi  oldiga 

6

  koeffitsiyentni  q o ‘yamiz.  Teng­



lamaning  oxirgi  ko‘rinishi:  2 F e (0 H )

3

+ 3 H



2

S 0 4=   Fe

2

(S 0


4

)

3



+ 6 H 20

2-m asala.  40  g  kaliy  perm anganat  qizdirilganda  necha  mol  va 

necha  gram m   kislorod  olish  m um kin?

Yechish.

  Reaksiya tenglamasini tuzam iz:

2 K M n 0

4

= K



2

M n 0


4

+ M n 0


2

+ 0


2

M olyar  m assalar  quyidagiga  teng:  kaliy  p erm a n g an atn ik i 

158  g /m ol,  kislorodniki  32  g/m ol.  40  g  K M n 0 4 da  quyidagicha 

m odda  miqdori  bor:

■j-rjj-  m ol=0,253  mol

Reaksiya  tenglamasiga  ko‘ra  2  mol  K M n 0

4

 dan  1  m ol  0



2

  olish 


m um kin:

2  mol  K M n 0

4

 —  1  mol  0



0,253  mol  — 



x

  mol  O,

Proporsiya tuzamiz:  2:1  =  0,253  : 

xva

 uni yechib,  quyidagini olamiz: 

x  = 

m ol=0,127  mol.



O lingan  kislorodning  massasi  0,127-32  g=4,06  g  b o ‘ladi.

3-m asala.  N orm al  sharoitda  10  g  alum iniy  xlorid  kislotada 

eritilganda  ajralib  chiqadigan vodorodning  hajm ini  aniqlang.

Yechish.

  Reaksiyaning  tenglam asini  tuzamiz:



Aluminiyning  m olyar  massasi  27  g /m o l  ga  teng.  Reaksiya  natija­

sida ajralib chiqadigan yoki  reaksiyaga kirishadigan gazning hajmini 

aniqlash  zarur  b o ‘lganda  m olyar  m assadan  em as,  balki  norm al 

sharoitdagi  m olyar  hajm   qiym atidan  foydalaniladi.

Reaksiya tenglamasidan ko‘rinib turibdiki,  2  mol Al dan  3  mol  H, 

olinadi.  2 mol •  27 g/m ol=54 g Al eriganida 3  mol  •  22,4 l/m o l= 6 7 ,2 1 

vodorod  ajralib  chiqadi:

54  g  Al  -   67,2  /

10  g  Al  -  

x I

Proporsiya  tuzamiz:  54  :  67,2=10  :  x,  bundan



х  =  ш

и 1 =12А/

4-masaIa.  N orm al  sharoitda  4,5 g  magniyni  yondirish  uchun 

1,5  1  kislorod  yetadimi?



Yechish.

  Reaksiya tenglam asini yozamiz:

2 M g + 0   = 2M g O

M agniyning  m olyar  massasi  24  g /m o l  ga,  gazning  m olyar 

hajmi  22,4  1/mol  ga  teng.  Reaksiya  tenglam asidan  k o ‘rinib  turib­

diki,  2  mol  Mg  ni  yondirish  uchun  1  mol  O,  kerak.  2-24=48  g  Mg 

ni  yondirish  uchun  1-22,4=22,4  0

2

  kerak, 



it

 

holda


48  g  Mg  - 2 2 ,4   /  0

4,5  g  Mg  -  x   / 0



2

Proporsiya tuzamiz:  48:22,4=4,5  : x va quyidagini topam iz:

*  =  ^

^

1



=

2 ,1


 

1

D em ak,  1,5  /  0



2

  4,5  g  m agniyni  yondirish  u ch u n   yetm aydi, 

ya’ni  kislorod  kam  olingan.


Download 6.95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   81




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling