Қ. Ж. Мирзаев, Э. Ш. Шавқиев,Б. К. Жанзаков

9.3. Инновацион ривожланиш индекаторлари (кўрсаткичлари)

Инновацияларнинг ҳаёт цикли– бу уни жорий этиш, тижорат­лаш­тириш, диффузия, рутинизация (инновацияларни барқарор амал­га ошириш) ва тарқатиш ва анъанавий маҳсулотга айлантириш босқичларини ўз ичига олади. Инновациялар ҳақида гап кетганда, улар жиддий илмий ва амалий тадқиқотлар билан чамбарчас боғлиқ бўлган корхоналар фаолиятига бир томондан юқори техно­логия­лар­ни жорий этиш имкониятини яратади, иккинчи томондан корхона­нинг жадал иқтисодий ривожланиши учун амалий натижага эриши­ши­ни билдиради. Албатта, инновацион технологияларнинг истиқ­бол­ли ишланмаларни амалга ошириш катта харажатларни талаб қила­ди ва бу республикамизда давлат томонидан белгиланган ҳуқу­қий ҳужжатлар асосида тартибга солинади.

Корхона ва ташкилотларнинг инновацион фаолиятини ҳамда у­лар­даги инновацион рақобатбардошлигини баҳолаш учун хорижий ама­лиёт тажрибаларидан келиб чиқиб, инновацион ри­вож­­ланиш индека­торлари (кўрсаткичлари) дан фойдаланилади. Бугунги, иқ­ти­со­­диёт тараққиётининг глобаллашув шароитида инновацион ри­вож­­ланиш индекаторларини қуйидаги гуруҳларга ажратиш мум­кин: 

• 
  харажатлар бўйича индекаторлар;
  
• 
  вақт бўйича индекаторлар;
  
• 
  янгиланиш бўйича индекаторлар;
  
• 
  таркиб бўйича индекаторлар.
  

Инновацион ривожланишнинг харажатлар бўйича индека­тор­ла­ри қуйидагилар ҳисобланади:
1. Корхонанинг юқори технологияли маҳсулотлар ишлаб чиқа­риш­ни тавсифловчи савдо-сотиқдаги илмий тадқиқот харажатлари қий­мати.
2. Лицензиялар, патентлар,“ноу-хау”ларни сотиб олиш учун кет­­ган харажатлар қиймати.
3. Корхона ва ташкилотлар томонидан инновацияларни сотиб олиш учун кетган харажатлар қиймати.
4. Ташаббускор ишланмаларни ривожлантириш учун кетган хара­жатлар қиймати.
Инновацион жараёнларни вақт динамикаси бўйича тавсиф­лов­чи вақт индекаторлари:

1. 
   Янги маҳсулот (янги технологиялар) ишлаб чиқиш жараё­ни­нинг давомийлиги (қанча вақтда инновацион ишланманинг яратил­ган­лиги, кун, ой, йил).
   
2. 
   Янги маҳсулотни ишлаб чиқаришга тайёр­гар­лик даво­мий­лиги даври.
   
3. 
   Янги маҳсулотни ишлаб чиқариш цикли­нинг давомий­ли­ги даври (бир маҳсулотни тўлиқ ишлаб чиқаришга кет­ган вақт, кун, ой, йил).
   

Янгиланиш индекаторлари:

1. 
   Технологик инновацияларда янгиланган товар ва маҳсу­лотларни ишлаб чиқиш ҳамда уларни амалиётга жорий этиш сони.
   
2. 
   Маҳсулот таркибини янгилаш динамикаси (янгиланган маҳсулот салмоғи) индекаторлари (ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг солиштирма оғирлиги 2, 3, 5 ва 10 йил).
   
3. 
   Сотиб олинган (беғараз берилган), янги технологиялар (тех­но­логик ютуқлар).
   
4. 
   Экспорт қилинадиган инновацион маҳсулотлар ҳажми (қий­мат ва натурал кўринишда).
   
5. 
   Тақдим этилаётган янги хизматлар ҳажми (қиймат ва нату­рал кўринишда).
   

Таркиб бўйича индекаторлар:

1. 
   Илмий тадқиқот ва бошқа илмий-техник бўлинмаларнинг тар­ки­би ва сони (шу жумладан, тажриба-конструкторлик бюро­ла­ри, тажриба-синов комплексларининг сони).
   
2. 
   Янги технологиялардан фойдаланиш ва янги маҳсулотлар яра­тиш билан шуғулланадиган қўшма корхоналар­нинг тарки­би ва со­­ни.
   
3. 
   Илмий тадқиқот билан банд ходимларнинг сони ва таркиби.
   
4. 
   Вақтинчалик жамоалар, гуруҳларнинг ижодий ташаб­бускор­ли­ги сони ва таркиби.
   

Юқоридаги ҳар бир индекатор(кўрсаткич) корхонада инно­ва­ци­он жараёнларнинг ҳар томонлама барча параметрлари бўйича ўлчаш ҳамда уни иқтисодиётнинг ривожланишидаги салмоғи ва ўр­ни­ни тўғри баҳолашга имкон беради.


Таянч иборалар
Иқтисодиёт, инновация, технология, тадқиқот, корхона, маҳсулот, лицензия, экспорт, салоҳият, стратегия, кластер, инде­каторлар.