& Tildin` ja`miyetlik xιzmeti

Orfoepiya haqqιnda tu`sinik
Qaraqalpaq a`debiy tilinde durιs so`ylew qa`delerinin` jιynag`ι orfoepiya tarawιnda so`z etiledi. a`debiy tilde jeke ses penen sesler dizbeginin` , pu`tin so`z benen so`z dizbeginin` durιs aytιlιwι qa`deleri usι orfoepiyada izertlenedi.
Adamlardιn` so`ylew ag`zalarι fiziologiyalιq jaqtan birdey bolg`anι menen olardan paydalanιw ha`r bir tildin` o`zgesheligine , da`stu`rine ha`m nιzamlaqlarιna baylanιslι boladι. Ha`r bir tildin` o`zinin` artikulyatsiya (Latιnsha artikulare – «bo`lek-bo`lek autιu» degendi an`latadι) ko`nligiuleri boladι. Ma`selen, qaraqalpaq tilindegi q, g`, n` seslerin aytιu orιs tilinde so`yleushi adamlar ushιn qιyιnιraq. Sebebi,orιs tilinin` artikulyatsiyalιq ko`nligiuleri boyιnsha kishkene tillik dauιssιzlar (q, g`, n`) joq. so`ytsede bul seslerdin` aytιlιuιn tusindiriu arqalι shιnιg`ιular na`tiyjesinde ana tilinde joq bolιuιna qaramastan, kishkene tillik q, g`, n`, seslerin orιs tilinde so`yleushi adamlardιn` da durιs aytιp uyreniui mumkin. Sonday-aq qaraqalpaq tilinde burιnnan jumsalmaytug`ιn, orιs tilinen kirgen so`zlerge g`ana jumsalatug`ιt v, ts, sh seslerin durιs aytιug`a so`yleushiler ko`nligiuler arqalι erisiui mumkin.
Tildegi so`zlerdin` durιs aytιlιuιnda qaraqalpaq tilinin` tiykarg`ι seslik nizamf bolg`an singamonizm (g`rekshe sin – «birge», garmoniya «baylanιsιu» degen so`zlerinen kelip shιqqan) nizamιnιn` a`ximiyeti og`ada ulken. Auιzsha so`ylesiulerde dauιslι ha`m dauιssιz seslerdin` unlesliginin` tolιq saqlanιuι talap etiledi. Al, jazιuda unleslik nizamιnιn` saqlanbauι da, mumkin. Sebebi, bizin` auιzsha so`yleuimiz benen jazιuιmιz ortasιnda mudamι sa`ykeslik bola bermeydi. Biz so`zlerdi mudamι jazg`anιmιzday etip jaza bermeymiz, kerisinshe aytqanιmιzday etip jaza bermeymiz. Jazιu o`z qa`delerine bolsa, auιzsha so`yleude o`z qa`delerine iye boladι. Durιs, aytιlιuι menen jazιlιuι sa`ykes keletug`ιn so`zler ko`plep ushιrasadι. Mιsalι: bar, kel, al, tal t. b. Biraq aytιlιuι menen jazιlιuι sa`ykes kelmeytug`ιn so`zler de bar. Mιsalι: azang`ι, twngi, janbadι, so`nbedi, basshι, qosshι, bezse, sezse xa`m t. b. sιyaqlι so`zler orfografiyalιq qa`deler tiykarιnda twbirleri tolιq saqlanιp usιlayιnsha durιs jazιlg`anι menen auιzsha so`yleude olar azan`g`ι, twn`gi, jambadι, so`mbedi, bashshι, qoshshι, bese, sesse, turinde aytιladι ha`m olar orfoepiyalιq qa`deler tiykarιnda seslerdin` wnleslik nizamιna sa`ykes usιlay aytιlg`anι durιsdep esaplanadι. Orfografiyalιq qa`deler tiykarιnda kwlkw, twlkw, qulιn, ko`lwk, bo`lik, bo`rik turinde jazιlatug`ιn so`zler orfoefiyalιq da`rejeleri tiykarιnda kwlki, twlki, qulun, ko`lik, bo`lek, bo`rek turinde erin unlesligi saqlang`an xalιnda aytιladι. Solay etip, qaraqalpaq tilinin` basqa da seslik nizamlarιnιn` (dauιslιlar wnlesligi, dauιssιzlar wnlesligi xa`m t. b.) xa`reket etiui na`tiyjesinde boladι.
Qaraqalpaq tilinin` orfoepiyalιq qa`delerinin` tolιq saqlanιuι, auιzeki so`yleu normalarιnιn` buzιlmauι ushιn ko`p g`ana jag`daylar sebepshi boladι. atap aytqanda, oqιu orιnlarιnda oqιushι xa`m oqιushιlardιn` tolιq a`debiy til normasι tiykarιnda so`yleui, turli jιynalιslarda radio xa`m televedenie shιg`ιp so`ylesiushilerdin` tili orfoepiya qa`delerinin` tolιq saqlanιuιna xa`m onιn` jetilisip barιuιna sebepshi boladι.