& Tildin` ja`miyetlik xιzmeti

2. ma, me soraw janapaylarι ha`m she, aw, g`oy, a` janapaylarι qatnasqan soraw ga`plerden son` qoyιladι.: Senin` usι jerge en` a`wele kelgenin` esin` de me? –Mιnalardιn` batιrlιg`ιn sen taptιn` ba?. Jan`ag`ι kelip ketken bala she? Sen onιn` qιzι sιz g`oy?
3. Sorawlιq ma`nidegi ne sebepli, ne ushιn, nelikten ko`mekshi so`zlerdin` qatnasιnan du`zilgensoraw ga`plerdin` keynine soraw belgisi qoyιladι: Mιsalι: ne sebepli a`tirapιn`a qaradιn`? Ol ne ushιn arza berdi?
4. Bayanlawιshι shιg`ar, qa`ytedi, bolar sιyaqlι modal ma`nili ko`mekshi so`zlerdin` qatnasιnan du`zilgensoraw ga`plerdin` keynine soraw belgisi qoyιladι:
Orazan batιr birna`rse demekshi shιg`arsιz? Tog`ayg`a jasιrιnsaq qa`ytedi? Bul ma`seleni ja`ma`a`t jιynalιsιnda qaraw kerek bolar?
5. Soraw intonatsiyasι menen aytιlg`an ga`plerdin` keyninen soraw belgisi qoyιladι.
Bunday jag`day, ko`binese dialog tu`rindegi ga`plerde ushιrasadι:
-Ha`y, balalar! Qaydasιzlar? Dawιs berin`ler? Onιn` atι-Gu`lsarι. Yadιn`da bolsιn.
-Gu`lsarι? -Awa.
6. Qospa ga`ptin` quramιndag`ι jay ga`pler soraw ma`nili bolιp kelgende, ha`rbir soraw ma`nili jay ga`pten keyin u`tir qoyιladι da, soraw belgisi qospa ga`ptin` keynine qoyιladι: Erten` biz olardι qayda jayg`astιramιz, jay qa`ne? Tu`sinip tursιz ba, bul ne degen ga`p, bul ga`ptin` aqιrιnda qanday ma`nisi bar?
&U`ndew belgisi. (!)
U`ndew belgisi qollanιlιwι jag`ιnan u`ndew ha`m buyrιq ga`plerdin` keynine qoyιladι. U`ndew belgisi qoyιlg`an ga`pler tekst ishinde basqa ga`plerge qarag`anda mazmunι jag`ιnan so`ylewshinin` ha`r tu`rli tuyg`ι sezimin bildiredi. Intonatsiyalιq jaqtan ku`shli, ko`terin`ki dawιs penen aytιladι. Mιsalι: Bala kele sala ashιq turg`an qapιlarg`a:- keldi! Du`kan mashina keldi! –dep ju`regi sha`wkildep birden baqιrιp jiberdi.
Bul belgi u`ndew ha`m buyrιq ga`plerdin` ma`nilik, du`zilislik ha`m intonatsiyalιq o`zgesheliklerine qaray to`mendegi jag`daylarg`a qoyιladι:
1. Shaqιrιq, u`ndew ha`m qutlιqlaw ma`nisindegi ga`plerdin` keynine qoyιladι:
G`a`rezsizlik bayramιn`ιz qutlι bolsιn! Elimiz tιnιsh, xalqιmιz aman bolsιn!
2. Ku`shli buyrιq, o`tinish, tilek ma`nisindegi buyrιq ga`plerden keyin: Mιsalι: Shabdar ornιnda qalg`an eken. Sultanmurat qara u`yden atlιg`ιp shιqtι da, Shabdarg`a g`arg`ιp minip, minip u`ydi aylanιp ju`rip baqιrdι: -Anatay, awιlg`a shap! Toqtawsιz tu`rde shap! o`zimizdin` adamlardι shaqιrιp kel! Men olardι irkip turaman! Tek sen tezirek shaqqanlas! Shap anatay, shap! Isin`di su`yip isle! Ju`da` jaqsι bolιptι balam. Ilaya, on` bolsιn!
3. Ko`terin`ki intonatsiya menen aytιlg`an xabar ga`plerden keyin qoyιladι: du`n`ya , du`niya bolιp jaralg`annan beri bunday mereke bolg`an emes!
4. Ko`terin`ki dawιs tolqιnι menen aytιlg`an qaratpa ag`zalι jay ga`p ha`m qaratpa ga`plerdin` keynine qoyιladι. Joldaslar! Xalqιma xιzmet etiw ushιn ketip baratιrman.
5. Ko`terin`ki intonatsiya menen aytιlg`an tan`laq so`zli jay ga`plerdin` ha`m tan`laq so`z ga`plerden keyin: Alaqay, Palman ag`a kiyatιr! Pa, Du`niya-ay! Tuwιp o`sken jer qanday qa`dirli!
6. Ku`sheytiw ma`nisindegi qanday, qaysι, qansha, qanshama, solay, sonday, bunsha, qalay-qalay t.b almasιqlardιn` qatnasιnda du`zilgen u`ndew ga`plerdin` son`ιna qoyιladι: mιs: bul qanday awhal! Aysa`nem bolsa G`odalaqtιn` qanjιg`asιnda jιlap ketti. Usιnday a`piwayι miynet erleri bizde qanshama ko`p deysiz!
7. Bayanlawιshιna a`, o, aw, da`, g`oy janapaylarι dizbeklesip kelgen xabar ga`plerden keyin u`ndew belgisi qoyιladι:
Bas shιpaker jalg`ιz mashinanι minip ketken-a` ! traktor bolsa on`lanar.