“ tt va kt “ fakulteti iii-bosqich akt 11-20 guruh talabasining

Rejalashtirish darajalari(urovni). 
Yuqorida biz, xisoblash tizimidagi ikki xil rejalashtirish: topshiriqlarni va 
`rotsessordan foydalanishni rejalashtirish xaqida so`z yuritgan edik. 

---

To`shiriqlarni rejalashtirish jarayonlarni uzoq muddatga rejalashtirish sifatida 
foydalaniladi. U, tizimda, uning mulg`tidasturlash darajasini, ya’ni bir vaqtning 
o`zida mavjud bo`lgan jarayonlar sonini aniqlab, jarayonlarni yuzaga kelishiga javob 
beradi. Agar tizimning mulg`tidasturlash darajasi doimiy bo`lib tursa, 
kompyuterdagi jarayonlar o`rtacha soni o`zgarmaydi, u xolda yangi jarayonlar faqat 
oldin yuklanganlari tugallangandan keyin paydo bo`ladi. SHuning uchun xam uzoq 
muddatga rejalashtirish kam ishlatiladi chunki, yangi jarayonlar `aydo bo`lishi 
orasida o`nlab minutlar o`tishi mumkin. 
Protsessordan foydalanishni rejalashtirish, jarayonlarni qisqa muddatga 
rejalashtirish sifatida foydalaniladi. U, masalan, bajariladigan jarayonning kiritish –
chiqarish qurilmalari yoki vaqtning ma’lum intervali tugallangandan so`ng amalga 
oshiriladi. Masalan u, xam qisqa muddatli rejalashtirish 100 millisekundda bir 
marttadan kam amalga oshirilmaydi. 
Bahzi xisoblash tizimlarida, unumdorlikni
oshirish uchun, qisman bajarilaya`gan jarayonni operativ xotiradan diskka 
vaqtincha jo`natish va keyinroq esa uni bajarilishini davom ettirish uchun orqaga 
qaytarish mumkin. Bunday `rotsedu raswapping, ya’ni tarjimada “o`tkazish 
(perekachka)” ni bildirsa xam, tarjimasiz “svoning” termini ishlatiladi. 
Jarayonlardan qaysisini va qachon diskka va orqaga qayta o`tkazishni, odatda, 
jarayonlarni rejalashtirishning qo`shimcha darajasi –o`rtacha muddatli rejalashtirish 
yordamida amalga oshiriladi 
Rejalashtirish ko`rsatkichi va algoritmlarga talablar. 
Jarayonlarni rejalashtirish xar bir darajasi uchun, xar turli juda Ko`p algoritmlarni 
taklif qilish mumkin. Qaysi algoritmni tanlash, xisoblash tizimi yechadigan 
masalalar va biz rejalashtirishdan foydalanib erishmoqchi bo`lgan maqsadlarimizga 
bog`liqdir. Bu maqsadlar quyidagilardir. 

Xaqqoniylik –kom`yuter tizimida, xar bir jarayon va to`shiriq uchun 
`rotsessordan foydalanish vaqtining ma’lum qismi ajratilishiga kafolat berish. Ya’ni, 

---

bir foydalanuvchi jarayonni xar doim `rotsessor vaqtini band qilishi va boshqa 
foydalanuvchi jarayoni bajarilmay turishiga yo`l qo`ymaslik. 

Samaradorlik –protsessor ish vaqtining xamma 100%ni band qilishga xarakat 
qilish. Bunda u, bajarishga tayyor jarayonlarni kutib turishi kerak emas. Real 
xisoblash tizimlarida `rotsessor yuklanishi 40ta 90%gacha o`zgarib turadi. 

To`liq foydalanish vaqtining qisqarishi(turn aroid time) –jarayonni starti yoki 
to`shiriqni yuklashga navbat qo`yishi va uni tugallashi orasidagi minimal vaqtni 
ta’minlash. 

Kutish vaqtini qisqartirish –jarayonlarning tayyor xolati va yuklashga 
navbatni berish vaqtini qisqartirish. 

Javob berish vaqtini qisqartirish –jarayonning interaktiv tizimlarda 
foydalanuvchi so`roviga javob berish uchun kerak vaqtini minimallashtirish. 
Rejalashtirishning qo`yilgan maqsadlariga bog`liq bo`lmagan xolda, algoritmlar 
quyidagi xossalarga ega bo`lishi kerak. 

Aniq bo`lishi kerak, masalan, bitta to`shiriq xar doim bir xil vaqda bajarilishi 
zarur. 

Minimal xarajatlar bilan bog`liq bo`lishi kerak. Masalan, protsessorning xar 
bir yuz millisekundiga, jarayon o`zining bajarilishiga qaysi protsessorni olishi 
mumkinligini aniqlash uchun 200 millisekund kerak bo`lsa, bunday algoritmni 
qo`llash maqsadga muvofiq emas. 

Xisoblash tizimi resurslarini bir xil taqsimlash zarur, bunda kam 
foydalaniladigan resurslarni band qiladigan jarayonlarga imtiyoz berish kerak. 

Masshtablashtirish xossasiga ega bo`lish, ya’ni yuklama oshganda 
ishlovchanlik qobiliyatini yo`qotmaslik. 
Yuqorida keltirilgan maqsad va xossalar bir –biriga qarama –qarshidir. 
Algoritmni bir kriterist(ko`rsatgich) nuqtasi nazaridan yaxshilasak, ikkinchisi nuqtai 
–nazaridan xolat yomon tomonga o`zgaradi.