£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

So’nggi 

poleolit 

mehnat qurollari 

¾  arralovchi, shiluvchi, teshuvchi tosh qurollari 

¾  suyak va yog’ochdan yasalgan tishli qarmoq-

garpunlar 

¾  ignalar, nayza uchlari 

 

 

So’nggi paleolit oxirida yuz bergan tub o’zgarish ibtidoiy to’da o’rnida 

urug’ jamoalarining vujudga kelishidan iborat bo’ldi. Qon-qarindoshlikka 

asoslangan urug’ jamoalari ona urug’i doirasida rasmiylashdi, u tarixda 

matriarxat deb nom oldi. Bir urug’dan tarqalgan odamlar jamoasi katta bir g’orda 

yoki bir necha kulbadan iborat joyda birgalikda yashagan, birgalikda mehnat 

qilgan, mehnat mahsulotlari butun urug’ a’zolarining umumiy mulki 

hisoblangan. Mehnat qurollari tayyorlash, ovqat topish, yoshlarga ov qilishni 

o’rgatish ishlariga urug’ oqsoqoli rahbarlik qilgan. Urug’ning eng tajribali va 

hurmatli a’zosi oqsoqol bo’lgan.  

 

Odamlar tosh va suyakka tasvir tushirishni,  ayollar uchun turli bezak va 

taqinchoqlar, ayollarning haykalchalarini yasashni o’zlashtirganlar. G’orlarning 

devorlariga yirik hayvonlarning  tashqi ko’rinishini, ov manzaralarini 

tasvirlovchi rasmlar chizganlar. Hayvonlar va ovchilarning harakatlarini 

namoyon etuvchi o’yin-raqslar vujudga kelgan. Shu tariqa, tasviriy va amaliy 

san’at paydo bo’ladi. 

 

 So’nggi paleolit davridayoq insonning evropoid, negroid, mongoloid kabi 

irqiy turlari paydo bo’ladi.Bu irqlar odamlar taraqqiyotining  sifat ko’rsatkichi 

bo’lmay, tabiiy shart-sharoitlar  ta’sirida vujudga keladi. Evropoidlar Evropada, 

Negroidlar Afrikada, Mongoloidlar Shimoliy, Sharqiy va Janubiy Osiyoda 

yashaganlar. 

 

3. Mezolit va Neolit davri manzilgohlari. 

 

Ulug’ muzlikning erishi, erning isiy boshlashi, ko’plab daryo va 

ko’llarning hosil bo’lishi, yaylovlar, to’qay va o’rmonlarning vujudga kelishi, 

yangi o’simlik va hayvon turlarining shakllanishi natijasida o’lkamizning barcha 

vohalarida odamlarning yashashi uchun qulay imkoniyatlar vujudga keladi. Buni 

arxeologlar tomonidan topilgan yuzlab odamlar yashagan manzilgohlar ham 

ko’rsatadi. 

 

1970-1980 yillarda O’.Islomov boshchiligidagi arxeologlar guruhi 

Farg’ona viloyati So’x yaqinidagi Obishir soyining ungurlarida qidiruv ishlari 

olib borib, Obishir deb atalgan makonlarda mezolit davri urug’ jamoalarining 

izlarini topdi. Bu guruh 1967 yilda Toshkent shahriga yaqin bo’lgan Bo’zsuv 

soyining ikki tarmog’i qo’shilgan joyida mezolit davriga oid manzilgohni topadi, 

bu yodgorlikning yoshi miloddan avvalgi o’n  mingginchi yilliklarga to’g’ri 

keladi. Bu manzilgoh Qo’shilish nomi bilan ataladi. Bu makondan tosh qurollari, 

mezolit davri jamoalari qoldiqlari topildi. Surxondaryo viloyatidagi 

---

 

26

Ko’hitongning Machay soyi qirg’og’idagi g’orda olib borilgan tadqiqotlar 

natijasida bu g’orda mezolit davri odamlari uzoq yillar davomida 

yashaganligidan dalolat beruvchi madaniy qatlam ochildi. Machay 

manzilgohidan odam skeletlari, turli xil tosh va suyak qurollari, o’choq va kul 

qatlamlari topilgan. Machayliklarning ov hayvonlari asosan tog’ arxari va 

jayronlar bo’lganligi aniqlandi. Machayliklar shoxli va mayda hayvonlarni 

xonakilashtirishni o’zlashtira boshlaganlari ham ma’lum bo’ladi. 

 

Mamlakatimizning boshqa hududlaridan topilgan mezolit davriga oid 

manzilgohlarda olib borilgan tadqiqotlar odamlarning mayda, tez harakat 

qiluvchi hayvonlarni ham tuta olganliklarini ko’rsatadi.