0 Ko‘p o‘zgaruvchili funksiya. Funksiyaning xususiy hosilalari. Funksiyaning diffrensiali. Yuqori tartibli xususiy hosila va differensiallar. Reja

Ikkidan ortiq o‘zgaruvchining funksiyasi
fazoda va to‘plamlar berilgan bo‘lsin.
2-ta’rif. Agar to‘plamning har bir haqiqiy sonlar uchligiga biror qonun yoki qoida bilan to‘plamdagi yagona haqiqiy soni mos qo‘yilgan bo‘lsa, to‘plamda uch o‘zgaruvchining funksiyasi aniqlangan deyiladi.
Uch o‘zgaruvchining funksiyasi ikki o‘zgaruvchining funksiyasi kabi belgilanadi:

Uch o‘zgaruvchining funksiyasini nuqtaning funksiyasi deb qarash
va yozuvni kabi yozish mumkin. Bu holda uch o‘zgaruvchi funksiyasining aniqlanish sohasi fazodagi nuqtalarining biror to‘plamidan yoki butun fazodan iborat bo‘ladi.
Misol. funksiyalarning aniqlanish sohasini topamiz. Bu funksiya yoki shartda haqiqiy qiymatlar qabul qiladi. Demak, funksiyaning aniqlanish sohasi koordinatalar fazosining tekislikda va bu tekislikdan yuqorida yotgan nuqtalar to‘plamidan iborat bo‘ladi.
Uch o‘zgaruvchining funksiyasi jadval va analitik usullarda berilishi mumkin. Bunda ikkidan ortiq kirish parametriga ega jadval foydalanishga noqulay bo‘lgani uchun ikkidan ortiq o‘zgaruvchinig funksiyasi asosan analitik usulda beriladi.
To‘rt o‘zgaruvchining, besh o‘zgaruvchining va umuman o‘zgaruvchining funksiyasi yuqoridagi kabi ta’riflanadi va belgilanadi. o‘zgaruvchining funksiyasi ko‘pincha fazodagi nuqtaning funksiyasi sifatida qaraladi va deb yoziladi. o‘zgaruvchi funksiyasining aniqlanish sohasi haqiqiy sonlar sistemasining to‘plamidan iborat bo‘ladi. Bunda to‘rtta va undan ortiq o‘zgaruvchiga bog‘liq funksiyalarning aniqlanish sohasini ko‘rgazmali (chizmalarda) namoyish qilib

bo‘lmaydi.
Funksiyaning xususiy hosilalari
funksiya to’plamda aniqlangan va uzluksiz bo‘lib, , , va nuqtalar to‘plamga tegishli bolsin, bu yerda argumentlarning orttirmalari.
va
ayirmalarga funksiyaning
nuqtadagi va o‘zgaruvchilar bo‘yicha xususiy orttirmalari deyiladi.
ayirmaga
funksiyaning nuqtadagi to‘liq orttirmasi deyiladi.
Misol. funksiyaning nuqtadagi xususiy va to‘liq orttirmalarini
va lar uchun topamiz:






1-ta’rif. Agar nisbatining dagi limiti mavjud bo‘lsa, bu limitga funksiyaning nuqtadagi o‘zgaruvchi bo‘yicha xususiy hosilasi
deyiladi va ko‘rinishlarda belgilanadi.
Demak,
.
funksiyaning nuqtadagi o‘zgaruvchi bo‘yicha xususiy hosilasi
shu kabi ta’riflanadi:
.
( ) o‘zgaruvchi funksiyasining xususiy hosilalari ham funksiyaning
xususiy hosilalari kabi ta’riflanadi va belgilanadi.
Misollar. 1. funksiyaning birinchi tartibli xususiy hosilalarini topamiz:


2. funksiyaning birinchi tartibli xususiy hosilalarini topamiz:

funksiya xususiy hosilalarining geometrik ma’nolarini aniqlaymiz.