0 ‘zbekist0n respublikasi oliy va à b t 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi
p2o5 miqdori, m g/kg X arita d a belgilanadigan Rangi C h iz iq shakli
Download 5.63 Mb. Pdf ko'rish
|
|
p2o5 miqdori,
m g/kg X arita d a belgilanadigan Rangi
Odatda, fosfor m iqdorining ortib borishiga qarab xaritanom alar och yashildan binafsha ranggacha bo'yaladi. TUPROQLARNI HARAKATCHAN KALIY M IQ D O RI B O ‘YICHA GURUHLASH Tuproqlardagi harakatchan kaliy m iqdori, yuqorida ko‘rsatilgan usullardan biri b o ‘yicha aniqlanadi. B archa tu p ro q la r kaliy bilan ta ’minlanganligiga ko‘ra beshta guruhga boMinadi: juda past, past, o 'rtach a, yuqori va ju d a yuqori. Kaliy m iqdorining ortib borishiga qarab, ushbu guruhlar xaritada och sariq va to ‘q jigar ranglar oralig‘idagi besh xil rang bilan belgilanadi. Tuproqlarning harakatchan kaliy bilan ta ’m inlanganiik darajasini xaritanom ada turli shakldagi chiziqlar bilan ham ifodalash m um kin (106-jadval). T u p ro q la rn i h a ra k a tc h a n kaliy m iqdori bo‘yicha guruhlash Guruh T a ’m inlangan- K ,0 miqdori,
mg/kg X aritada belgilanadigan noineri lik darajasi Rangi C h iz iq shakli 1
< 1 0 0 ,0 O c h sariq N u q ta 2 Past 1 0 0 , 1 - 2 0 0 , 0 Sariq Punktir 3 0 ‘rtacha 2 0 0 , 1 - 3 0 0 , 0 Z a r g 'a ld o q Y otiq ch iziq 4 Yuqori 3 0 0 , 1 - 4 0 0 , 0 Jigar rang T i k c h i z i q 5 Ju da yuq ori > 4 00,0 T o ' q j i g a r rang T o ‘g ‘ri katak T U P R O Q L A R N I K IS L O T A L I L I K D A R A JA S I B O ‘Y IC H A G U R U H L A S H Tuproqlarni kislotaliligi potensionietrik usulda aniqlangach, barcha tuproqlar kaliy xlorid eritm asining pH ko ‘rsatgichiga ko ‘ra, oltita guruhga boMinadi: ju d a kuchli kislotali, kuchli kislotali, o ‘rtacha kislotali, kuchsiz kislotali, neytralga yaqin va neytral. X aritanom ada ushbu guruhlar yagona qabul qilingan uslubiyatga ko'ra tegishli ranglar yoki belgilar bilan belgilanadi (107-jadval).
T uproqlarni kislotalilik d a ra ja si b o 'y ich a g u ruhlash G uruh
noineri Kislotalilik darajasi pH X aritada belgilanadigan Rangi C h iz i q shakli 1
< 4 , 0 Q iz il N u q ta 2 Kuchli 4 , 1 - 4 , 5 Z a r g 'a ld o q Punktir 3 O'r tach a 4 , 6 - 5 , 0 Sariq Y otiq c h iz iq 4 K u c h s i z 5 , 1 - 5 , 5 Yashil T i k c h i z i q 5 N e y t r a l g a yaq in 5 , 6 - 6 , 0 H a v o rang T o ‘g'ri katak 6 N ey tra l 6 , 1 - 7 , 0 K o ‘k Q iy shiq katak TUPROQLARNI ISHQORIYLIK DARAJASIGA KO RA GURUHLASH Laboratoriya analizlari natijasida, tuproqlarning ishqoriyligi aniqlan- gach, tuproqlar p H ko ‘rsatkichiga qarab oltita guruh ga ajratiladi: neytralga yaqin, kuchsiz ishqoriy, ishqoriy, o 'rta c h a ishqoriy, kuchli ishqoriy va juda kuchli ishqoriy. X aritanom ada ushbu guruhlar ishqo- riylikning ortib borishiga qarab, pushti rangdan t o ‘q ko‘k ranggacha belgilanadi. G uruhlarni ranglardan tashqari, turli belgilar bilan ham ifodalash mumkin ( 108-jadval).
Tuproqlarni ishqoriylik darajasi bo‘yicha guruhlash G uruh nom eri
Kislotalilik darajasi pH k o ‘rsatkichi X arita d a belgjlanadigan Ra n gi C h iz i q shakli 1
7,0-7,5
2
7,6-8,0
3
8,1-8,5
4
8,6-9,0
5
9,1-9,5
6
9,5
AGROKIMYOVIY XARITANOMA T U ZISH D A BAJARILADIGAN ISHLARNING TARTIBI VA TEXNIKASI A lo h id a o z iq e le m e n t l a r m iq d o ri b o ‘y ' c li a a g ro k im y o v iy xaritanom alar quyidagi tartibda tuziladi. Dastlab, ko‘chirilgan karta nusxasiga m a’lum bir oziq elem enti (chirindi, azot, fosfor, kaliy va h.k.) bo‘yicha ko ‘rsatkichlarni analiz natijalari yozilgan jurnaldan olib ko‘chiriladi. Analiz natijalari xaritadagi elem entar uchastkaning o ‘rtasiga oddiy qora q alam d a aniq qilib yozi- ladi. So‘ngra, agrokimyoviy kontur qilib birlashtiriladi. Shundan so‘ng 1—5 jadvallardagi m a’lum otlarga asoslanib, turli m iqdorda harakatchan oziq elem entlari b o ‘lgan yoki kislotalilik dara-
jasiga ega bo'lgan m aydonlar xaritanom ada tegishli rang yoki belgilar bilan belgilanadi. Tekshirilgan m aydon konturlarga b o iin ib , kerakli ranglarga bo'yal- gach, xaritanom aning nom i, masshtabi va eksplikatsiyasi yoziladi. Xaritaning yuqorigi chap tom onida viloyat, turnan va xo'jalikning nomlari ko'rsatiladi. Uning tagiga esa xaritaning masshtabi yozib qo'yi- ladi. X aritaning pastki qismida eksplikatsiya jadvali joylashtiriladi va agrokimyoviy xaritanom ani tuzgan tashkilot nomi ham da tuzilgan yili yozib q o ‘yiladi. Eksplikatsiyada guruhlarning nomeri, tuproqlarning oziq elem entlari bilan ta ’m inlanganlik darajasi va ularning ifodalovchi rang yoki chiziq shakli, oziq elem entning m iqdori va guruhlar bo‘yicha m aydonlarning yuzasi ko‘rsatiladi. DALANING TU PR O Q —AGROKIMYOVIY PASPORTI
Hozirgi vaqt, agrokim yoviy xizm at tarm oqlari keng k o 'lam d a elektron hisoblash texnikalaridan foydalanish va tuproqlarni agroki myoviy tekshirish natijalarini um um lashtirishning yagona sistemasini yaratishga o ‘tm oqdalar. Agrokimyoviy tekshirish ishlariga elektron- hisoblash m ash in a la rin in g tatb iq q ilin ish i, agrokim yoviy x arita- nom alardan dalalarni pasportlashga o ‘tishni taqozo qilmoqda. Bunday hol, agrokimyoviy ko‘rsatkichlar to‘g ‘risidagi m a’lumotlarni m ashinalar yordamida ishlab chiqib, ularni elektron- hisoblash mashinasi xotirasida ja m la s h , s o ‘n g ra u shb u m a ’lu m o tla rd a n o ‘g ‘it qoMIash rejasi, niilioratsiya ishlari, loyiha-sm eta hujjatlarini tuzish ham da dalalarni kompleks agrokim yoviy m adaniylashtirishda ko‘p m arotaba foydala- nishga imkon beradi. T uproq—agrokimyoviy pasport—tuproqlar, ularning granulom etrik tarkibi, reaksiyasi, chirindi, m akro va rnikro elem entlarning m iqdori va boshqa k o ‘rsatkichlar haqida m a’lumot beradigan hujjatdir. Qishloq xo ‘jalik ekinlari ekilgan maydon tuproqlarini pasportlashda, xo‘jalik hududi pasportlashtirilgan konturlarga boMinadi. Pasportlash- tirilgan k o n tu r—tu p ro q —agrokimyoviy ko'rsatkichlari yaqin, bir xil relyefli ekin m aydonining bir qismidir. Bunday konturlar bir xil ekin turi yoki shudgor bilan band bo'lgan m aydon bo'lishi kerak. H ar bir pasportlashtirilgan kontur nom erlanib chiqiladi va uning pasporti tuziladi. K onturlarning chegaralari ularning nima bilan band ekanligiga qarab, turli rangdagi chiziqlar bilan belgilanadi. Masalan, shudgorlar-
qizil, pichanzorlar—yashil, yaylovlar—jigar rang, k o ‘p yillik daraxtlar— ko'k rangli chiziqlar bilan chegaralanadi. Sug‘oriladigan maydonlardagi kontur chegaralari ekin turlariga qarab, turli rangdagi pu n k tir chiziqlar bilan belgilanadi. Pasport tuzishda, dala ishlariga tayyorgarlik, tup ro qlarni dalada tekshirish va laboratoriya analizlari xuddi agrokim yoviy xaritanom a tuzishdagi kabi bajariladi, faqat agrokim yoviy x a ritan o m a o'rniga dalaning tuproq—agrokimyoviy pasporti tuziladi. D alalar pasportini tuzishda, yer qurilishi plani va tuproqlarni agrokim yoviy tekshirish natijalari yozilgan jurnal asosiy hujjat hisoblanadi. Jurnalga xo'jalik to ‘g ‘risidagi m a’lum otlar va tup roq analizining n atijalari yoziladi. Ushbu jurnal tuproqlarni agrokimyoviy tekshirish natijalarini elektron hisoblash mashinasi yordam ida qayta ishlashda asosiy hujjat hisob lanadi.
Olingan natijalarni EH M da qayta ishlash uchun, jurnalning alohida grafalari kodlanadi. M asalan, xo'jalik tipi, m ahkam a, tuproq zonasi va viloyati grafalari ularning yagona qabul q ilin g an kodlari bilan to ‘Idiriladi. Aniqlangan agrokimyoviy k o‘rsatkichlar va ularni aniqlash uslublari ham kodlar bilan belgilanadi. Tuproqlarni agrokimyoviy tekshirish natijalari yozilgan jadvallar jurnalning asosiy qismi hisoblanadi. Uning shakli va yozilishi, agro kimyoviy xaritanom a va dala pasporti tuzish u c h u n em as, EHM da qayta ishlash uchun ham qulay bo'lishi kerak. Shuningdek, ekin m aydonini, alm ashlab ekish, tup ro q eroziyasi, sho'rlanish tiplari, mexanik tarkibini ham tegishli k o dlar bilan bel gilanadi. Ko'rsatkichlarni kodlash uchun, M oskvada 1982-yilda chop etilgan, «М етодические у к азан и я по а гр о х и м и ч е с к о м у обслу ж иванию почв сельскохозяй ственны х угодий» kitobidan foyda- lanish mumkin. Dala pasportining shakli. Pasport 3 qism dan iborat: adres, tuproq agrokimyoviy va amaliy. Pasportning adres qism ida viloyat, tuman, xo'jalik nom i, bo'lim yoki brigada nom eri, ekin tu ri, alm ashlab ekish va dala nom eri, uning m aydoni haqidagi m a’lu m o tla r yoziladi. T u p ro q —agrokim yoviy qism i o 'z ichiga, tu p ro q la rn in g xillari, granulom etrik tarkibi, eroziyasi, oziq elem entlar m iqdori va boshqa m a’lum otlarni oladi Pasportning amaliy qism ida o 'g 'it qo'llash, m elioratsiya ishlari, m adaniy ekinlar va ularning hosildorligi to 'g 'risid a g i m a ’lum otlar yoritiladi.
Dala pasp ortid an tashqari, pasport vedomosti ham tuziladi. U dala pasportidan, m aydonlarning tuproq-agrokimyoviy tavsifíga barcha m a’lum otlarning alohida qatorlarga yozilishi bilan farq qiladi. M a ’lu- motlarning bunday tartibda yozilishi meliorativ ishlar loyiha sm eta hujjatlari, tuproqlarni kompleks agrokimyoviy tekshirish ishlari va o ‘g‘it q o ilash rejalarini EH M da ishlab chiqishda qulaylik yaratadi. TUPROQLARNI AGROKIMYOVIY TEK SHIRISH MATERIALLARIDAN AMALDA FOYDALANISH Tuproqlarni agrokimyoviy tekshirish materiallari, ekin m aydon- larining jo ylan ish i, organik va mineral o ‘g‘itlar haqidagi m a ’lum otlar va boshqa tashkiliy xo‘jalik sharoitlari asosida xo‘jalikda o ‘g ‘itlardan unumli foydalanish uchun tavsiyalar ishlab chiqiladi. M uayyan tavsiyalar tuzishda, xo‘jalikda o ‘g‘itlardan foydalanish tajribasi o'rganiladi va umumlashtiriladi. 0 ‘g‘it m e’yorini belgilashda, xo‘jalik hududida yoki yaqin atrofdagi tajriba stansiyalarida o'tkazilayotgan dala tajrib a la rin in g m a ’lum otlaridan foydalaniladi. T u p ro q larn in g agrokimyoviy analiz natijalari esa ana shu belgilangan o ‘g‘it m e’yorini tuproq ununidorligiga mos holda o ‘zgartirish uchun xizmat qiladi. Oziq e le m e n tla rn in g h arakatch an shakillari m iqdori b o ‘yicha tuzilgan agrokim yoviy xaritanom alar alohida maydonlar, hatto ularning ayrim qism lari b o 'y ich a m ineral o ‘g‘itlarni differensial taqsim lash imkonini beradi, y a’ni oziq elem entlari bilan past darajada t a ’m in- langan m ay d o n la rd a , o ‘g ‘itlar nisbatan yuqori m e’yord a, yuqori ta ’m inlangan jo y larda esa, kam roq m e ’yorda ishlatiladi. N atijad a o ‘g‘itlarning agrotexnik va iqtisodiy samaradorligi ortadi, tuproqlarning agrokimyoviy xususiyatlari yaxshilanadi, o'sim liklarning oziq elem ent- lariga bo ‘lgan talabi to ‘liq qondiriladi. 0 ‘zbekiston Respublikasida, hozirgi kunda sug‘oriladigan m ay donlarda navbatdagi tur agrokimyoviy tekshirish ishlari o‘tkazildi, barcha xo'jaliklar agrokim yoviy x aritanom alar bilan ta ’m inlandi. Shunga qaram ay, x o ‘ja lik la r o ‘g ‘itlard an ju d a yom on fo y d alan m o qd alar, o ‘g‘itlarning m e ’yori oshgani bilan hosildorlik ko‘tarilmayapti. Bunga olib kelgan ko‘pgina sabablardan ayrimlari quyidagilar: paxta yakka hokim ligi, organik o ‘g‘itlam ing kam qo'llanishi; g‘o ‘za ekilgan niaydon tu p ro q larid a chirindi m iqdorining juda ozligi, tuproqlarning zichlanishga moyilligi va ularning yuqori qismida qatqaloq hosil bo'lishi hollari.
G ‘o ‘za-beda alm ashlab ekish va shudgorlashda organik o 'g 'itla rn i m untazam ishlatish tuproqlarning c h irin d i holatini sezilarli darajad a yaxshilash im k onini bergan b o ‘lar ed i. S h u n d ay qilib, tu p ro q va agrokimyoviy tekshirish natijalarini qishloq xo'jalik ishlab chiqarishiga keng tatbiq etish, o'g'itlardan tuproq va agrokim yoviy xaritanom alar asosida foydalanish, bir qator salbiy h o latla rn i b artaraf qiladi va sug'oriladigan dehqonchilik sharoitida o 'g 'itla rd a n yuqori, ijobiy sam ara olish im konini beradi. 0 ‘G‘ITLARDAN FOYDALANISH REJASINI T U Z IS H X o'jaliklarning agronomlari, har yili, agrokim yoviy xaritan om alar va tuproqlarni oziq elementlari bilan t a ’m inlanganlik darajasiga k o 'ra , belgilangan o 'g 'it m e’yorlari asosida o 'g 'itla rd a n foydalanish rejasini tuzadi. Bu rejada har qaysi m ay d o n b o 'y ic h a , barcha e k in la rg a beriladigan turli shakldagi o 'g'itlarning niiqdori, ishlatish m uddati va usullari aks ettiriladi. O 'g 'itlard an foydalanish rejasi, har bir brigada uchun 109-jadvalda keltirilgan form a bo'yicha, alo h id a-alo h ida tuziladi.
O 'g 'itla rd a n fo y d a la n ish re ja s i _____ yil u c h u n __________ v ilo y a ti_____________tu m a n i _____ _ xo'jalig i__ __________ brigadasi Kontur
№ Ekin
Hosil- dorlik,
s/ga Tuz
shak- lidagi
o'g'it 0 ‘g ‘it solish m e’yorsi, kg/ga kuzgi shudor
pay- tida
tuproq ekishdan
oldin ishlan-
ganda ekish
bilan birga
birin- chi
oziq- lan-
tirish ikkin-
chi ozifl-
lanti rish
uchin- chi
oziqlan- tirishda
_ _ _ _ Azotli
o 'g 'it — _ _ _ Fosforli o 'g 'it — _ Kaliyli o 'g 'it
— — — (t/ Organik
o 'g 'it ga)
— — — 26 - A g ro k im y o 401
Rejada o ‘g‘itlar m e ’yori fizik tuklarda keltiriladi. Oziq m oddalar m e’yori 110-jadvalda keltirilgan koeffisentga ko'paytirish yo‘li bilan hisoblanadi.
Oziq m oddalar m e’yorini fizik tuklarga o ’tkazish koeffitsientlari 0 ‘g ‘it shakli K oefñtsienti
Quyida asosiy qish lo q xo'jalik ekinlaridan biri, g‘o ‘za uchun o ‘g ‘itlardan foydalanish rejasini tuzish tartibi keltirilgan. A Z O T L I 0 ‘G ‘IT L A R D A N F O Y D A L A N IS H R E JA S I G 'o 'z a 0 ‘simligi uch u n azotli o'g'itlardan foydalanasli rejasi I I I - jadvalda keltirilgan form a bo'yicha tuziladi. Jadvalning 1—6 ustunlaridagi m a’lum otlar, ekinlarni joylashtirish rejasi, ekin m aydonlarining tuzilishi va tuproq xaritasi asosida tuziladi. Azotli o'g 'itn in g yillik m e'yori quyidagi form ula yordam ida aniq- lanadi: л _
( B - b ) - 5 1 0 0 r\ —------------------- . 40
A— azotning biologik m e’yori, kg/ga; В —paxta hosildorligi, s/ga; b —tuproqning unum dorligi va ilgari solingan o ‘g‘itlar hisobiga olinadigan hosildorlik, s/ga. (hosildorlik gektaridan 20-30, 30-40, 46- 50, 50-60 sentner boMganda, ularga mos ravishda 5-10; 10-12,5; 12,5- 15 va 15-20 sentner b o'lad i);
A z o tn i so li sh
m u d d a ti , k g /g a 3 - o z iq la n - ti ri s h d a in i o r-- 1 r-- m 2 -o z iq - la n ti ri - sh d a
O
1 -o z iq - la n ti ri - sl id a
© © o '/~J '/~1 in e k is h
bi la n b ir g a 25 c k is h - d a n o ld in 5 0 5 0 5 0 A z o tn in - g v il lik
m e ’y o ri , k g /g a © ©
o «n 30 rj* © CN —1
CN rS H o si l- d o rl ik , s /g a 3 0 35 36
0 A g ro fo n E sk id a n ha y d a lib k c lg a n yerla Download 5.63 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|