0 ‘zbekist0n respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizom iy nom idagi toshkent davlat pedagogika universiteti

Axborotli malaka—ta’lim va taibiya masalalariga axborotlami moslashtirish 
va talqin qilish malakasi.
Axloq — shaxsning jamiyatga va boshqa kishilaiga nisbatan burchini belgilab 
beruvchi  m e ’yorlar  tizim i,  m a’naviy  xulq  qoidalari,  u  ijtim oiy  ong 
shakllaridan biridir.
Bayon qilish — o ‘qituvchi tomonidan o ‘iganilayotgan material mazmunini 
izchil  so‘zlab  berish metodi.
Bilish  faoliyati  —  idrok  qilish  hissi,  nazariy fikrlash va  amaliy faoliyat 
birligi.
Boshqarish  —  tashkil  etish,  qaror  qabul  qilishga  qaratilgan  faoliyat. 
Obyektni o ‘z xizmat vazifasi doirasida nazorat qilish, tartibga solish, ishonchli 
axborotlar asosida tahlii qilish va yakun yasash.
Burch  —  muayyan axloqiy majburiyatlami his  qilish,  uning zarurligini 
anglash.
Vazifa — maqsad va uni amalga oshirish bosqichlarining oydinlashtirilishi.
Verbal  —  ifodali,  og‘zaki.
Guraanizm  —  1)  insonning  insonga  b o ‘lgan  mehri-muhabbati,  uning 
shani,qadrini  hurmat  qilish,  kishi  manfaatlari  uchun  qayg‘urish  g‘oyalari 
bilan sug‘orilgan va kishilar o ‘rtasidagi tenglik, halollik,  insoniy munosabat 
tamoyillariga  asoslangan  dunyoqarash;  2)  insoniylik  va  insonparvarlik, 
insonlarning  bunyodkoriigiga  ishonch.
Davlat ta’lim standarti — uzluksiz ta’limning muayyan bosqichida shaxs 
(mutaxassis)ning tayyorgarlik darajasi va mazmuniga qo‘yiladigan minimum 
talablar.
Didaktika  —  ta’lim  va  o ‘qitish  nazariyasi  hamda  o ‘qitish  jarayonida 
tarbiyalash  mazmunini ifodalovchi pedagogikaning tarkibiy qismi.
Dolzarblikni asoslash — ta’lim va taibiya nazariyasi hamda amaliyotining 
istiqboldagi taraqqiyoti muammolarini o‘z vaqtida o ‘iganish hamda hal qilish 
zarurligini  ko‘rsatish.
Dunyoqarash  —  shaxsning tafakkur tarzi va  yo‘nalishini  aks  ettiruvchi 
qarashlar,  e ’tiqod ham da fikr-o‘ylar tizimi.
Idrok  etish  malakasi  —  boshqa  subyektning  xususiyatlarini  —  uning 
muloqoti  va  muloqotga  hozirligini  aniqlash uchun  zarur bo ‘lgan  kasbiy  -  
pedagogik malaka.
Ideal  —  oliy  maqsad,  biror  narsaning  namunasi,  shaxs,  guruhlaming 
xatti-harakatlari,  intilishlari  intihosi.
Ijtimoiy idrok etish  —  kishilar tom onidan  ijtimoiy  obyektlaming idrok 
etilishi,  tushunilishi va baholanishi.
Izohlash,  tushuntirish  —  og‘zaki  izoh,  yoritilishi  lozim  b o ‘lgan  turli 
materiallarni  izohlash,  isbotlash,  tahlii  qilish.
Ilmiy muammo  (masala)  — fan orqali hal qilinadigan asosiy ziddiyatlar.
www.ziyouz.com kutubxonasi

Ilmiy  yangilik 
—  m uayyan  davrga  nisbatan  m a’lum   boMmagan  va 
pedagogikaga oid adabiyotlarda qayd qilinm agan  nazariy,  am aliy xulosalar. 
T a ’lim qonuniyatlari,  uning tuzilmasi,  m exanizm lari m azm uni,  tam oyillari 
va texnologiyalari.
Individuallik 
—  shaxsning  betakror  biososiologik  xususiyatlari.
Intellekt 
—  shaxsning  turli  faoliyat  shakllarini  m uvaffaqiyat  bilan 
o ‘zlashtirishini belgilaydigan  tug‘ma va o'zlash m a barcha aqliy qobiliyatlar 
majmui.
Ishontira  olish 
—  axborot  oqim ining  shaxs  to m onidan   tanqiddan  holi, 
erkin  ravishda  o ‘zlashishiga  erishishni  k o ‘zlagan  ruhiy ta ’sir etish  metodi.
Ishonch  hosil  qilish 
—  shaxsning  m uayyan  qoida  va  talablarini  ongli 
ravishda o ‘zlashtirish vositasida tarbiyalash  m etodi.  Tegishli m a’lum otlar va 
argum entlarga asoslanib,  shaxsning o ‘z hukm i  ham da xulosalari  to ‘g‘riligiga 
ishonchni yuzaga keltirish jarayoni va natijalari.
Ichiqoralik 
—  o ‘z g a la r  i s te ’d o d in i  k o ‘ ro lm a s lik   va  u la rn in g  
muvafaqqiyatsizligidan quvonish.
Ichki  pozitsiya  (mavqe) 
—  shaxsning  kundalik  ehtiyoji  bilan  uzviy 
b og‘liq  va  hayotining  m uayyan  davri  faoliyatining  asosiy  m azm uni  va 
y o ‘nalganligini  belgilovchi  ijtimoiy  ko‘rsatkichlar  tizimi.
Istiqbolni belgilash malakasi 
— ijtimoiy bilish jarayonlarini rejalashtirish 
va boshqarish.
Kalokagatiya 
—  g o ‘zallik,  olijanoblik  ham da  jism oniy  va  m a’naviy 
boyliklar  uyg‘unligi.
Kasbiy 
— 
pedagogik muloqot 
— pedagog va tarbiyalanuvchining  o ‘zaro 
zich  ijtimoiy  — psixologik  aloqasi  tizimi  b o ‘lib,  uning  m azm uni  axborotlar 
ayriboshlash,  tarbiyaviy ta ’sir o‘tkazish,  kom m unikativ vositalar yordam ida 
o ‘zaro  m unosabatlam i  tashkil  etish  hisoblanadi.
Kasbiy tayyorgarlik 
— bo‘lajak mutaxassisning psixologik,  psixofiziologik, 
jism oniy h am da ilm iy-nazariy va amaliy tayyorgarligi.
Kasbiy  bilimdonlik 
—  pedagogik  faoliyat  yuritish  uchun  zarur  b o ‘lgan 
nazariy va am aliy tayyorlik birligi.
Kibemetika 
—  axborotlar  alm ashish,  ularni  qayta  ishlashni  boshqarish 
haqidagi  fan.
Kognitiv 
—  bilish  jarayoni.
Kollektiv 
—  jam o a.  U m um iy  m aqsad  y o ‘lida  shaxslarning  o ‘zaro 
m unosabatlari,  tashkiliyligi  va  intilishlari  bilan  bir-biriga  m onand  tu rg ‘un 
sotsial  (ijtimoiy)  guruh.
Kommunikatsiya 
—  kishilam ing   o ‘zaro   n iu lo q o tlarid a  ax b o ro tlar 
alm ashish  tavsifi.
Kommunikativ ko‘nikma 
—  muomala qila olish,  pedagogik texnika malaka 
va ko‘nikma tushunchasi.
Kommunikativ  faoliyat 
—  pedagogning  tarbiyalanuvchilar,  boshqa
www.ziyouz.com kutubxonasi

pedagoglar, jamoatchilik vakillari, ota-onalar bilan maqsadga muvofiq tarzda 
o ‘matgan munosabatlari.
Konstruktiv  faoliyat  —  o ‘qituvchi  faoliyatinig  asosligini  va  puhtaligini 
o ‘zida konstruktiv mazmun (o‘quv materiallarini tanlash va joy-joyiga qo‘yish, 
pedagogik jarayonni  rejalashtirish  va  tashkil  etish),  konstruktiv  — operativ 
(o ‘zining  va  talabaning  xatti-harakatlarini  rejalashtirish),  konstruktiv  -  
material  (pedagogik jarayonning  o ‘quv-material  bazasini  loyihalashtirish) 
ni  birlashtiradi.
Konflikt  —  zid  qarashlar,  fikrlar  to ‘qnashuvi,  jiddiy  qarshilik,  qizg‘in 
bahs.
Kreativlik  —  betakror  qadriyatlar  yaratuvchi,  nostandart  yechimlar 
qabul  qiluvchi  individning  botiniy qobiliyati.
Kuzatish — biror pedagogik hodisa bo‘yicha konkret faktik material olish 
maqsadini  ko‘zlagan  idrok etishning shakli.
Ko‘nikma  — o ‘rganish  natijasida qo‘lga kiritilgan,  beixtiyor,  avtomatik 
tarzda bajariladigan harakat.  Ko‘nikmalar biror harakatni nazoratsiz, avtomatik 
tarzda bajarish qobiliyatlaridir.
Ko‘rsatma  —  ehtiyojning  mavjudligi  va  obyektiv  vaziyat  ham da  uni 
qondirish  bilan  bogMiq  ravishda  oldindan  shaxslarning  m a’lum  faolligini 
tayyorlash,  ularni joylashtirish.
Laboratoriya  ishi  — asbob-uskunalar va boshqa texnik  moslamalardan 
foydalangan  holda talabalar bilan tajribalar o ‘tkazish,  biror hodisani  maxsus 
jihozlar yordamida o ‘iganish.
Leksiya  (ma’ruza)  —  odatda  oliy  o ‘quv  yurtida  biror  fan  mazmunini 
og‘zaki bayon  qilishga asoslangan  o ‘quv jarayoni,  metodi.
Maktabning  ichki  boshqaruvi  — yuksak  natijalarga  erishish  maqsadida 
b ilish n in g   o b y ek tiv   q o n u n la ri  aso sid a  y ax lit  p ed ag o g ik   ja ra y o n  
qatnashchilarining o ‘zaro  maqsadli,  ongli  harakatlari.
Malaka  —  shaxsning  o ‘zi  egallagan  bilimlari  asosida  ularning  yangi 
sharoitdagi  yangiliklar bilan  birga,  m a’lum bir  faoliyatni  samarali bajarish 
qobiliyati.
Malaka  tavsiihomasi  —  o ‘qituvchining  nazariy  va  amaliy  bilimlariga 
qo ‘yiladigan umumiy talablar.
Matematik va statistik metod — bu metod og‘zaki so‘rov va eksperiment 
natijalariga ishlov berishda, shuningdek, o ‘rganilayotgan hodisalar orasidagi 
miqdoriy aloqadorlikni o ‘rnatishda qo‘llaniladi.
Mafkura  — jam oat  hayotining barcha sohalari  uchun  um umiy bo‘lgan 
g‘oya va qarashlar tizimi.
Mashq — o ‘zining bilimlarini chuqurlashtirish hamda tegishli malaka va 
ko‘niknialar hosil  qilish  maqsadida  harakatlami  og‘zaki va yozma  ravishda 
takroran amalga oshirish.
Mashq  qilish  —  o ‘quvchining  o ‘z  qobiliyatlari,  bilim,  m alaka  va
www.ziyouz.com kutubxonasi

ko‘nikmalarini o ‘stirishga qaratilgan harakatlari.
Maqsad  — faoliyat  natijasini  oldindan  fikran  belgilash.
Maqtov — foydali ish qilgan shaxs va yoki, jam oani og‘zaki taqdirlash.
Menejment  —  sotsial,  shuningdek,  ta’lim  jarayonlarini  boshqarish 
tamoyillari,  metodlari,  vositalari va shakllari  majmuasi.
Metod  —  1)  tabiiy  va  ijtimoiy  hayot  hodisalarini  tadqiq  qilish,  bilish 
usuli;  2)  harakat  qilish  usuli,  tarzi.
Metodika — biror ishni tashkil qilishda maqsadga muvofiq qoMlanadigan 
metodlar.
Metodologiya  —  1)  dunyoni  ilmiy  bilish  metodi  haqidagi  ta’limot;  2) 
biror fanda,  shujum ladan  pedagogikada qoMlaniladigan metodlar.
Mifologjya  -  Qadimgi  dunyo  xalqlarining  dunyo,  tabiat  hodisalari, 
ularning paydo boMishi hamda,  xudolar va qahramonlar haqidagi rivoyatlari, 
afsonalari.  Bu afsonada qadimiy xalqlaming dunyo xamda xudolar haqidagi 
ibtidoiy tasawurlari aks etgan boMadi.
Motiv —  kishining m a’lum ehtiyojlarni qondirish uchun asos boMadigan 
kishining  ichki  faoliyat  mazmuni.
Motivatsiya — shaxsni faol xatti-harakatlarga undovchi sabablar, asoslar 
to ‘plami  boMib,  u  ayni  zamonda  kishi  xulqini  fiziologik  va  psixologik 
boshqarishning dinamik jarayonini ham bildiradi.  U faoliyatning yo‘nalishi, 
faolligi,  uyg‘unligi ham da turg‘unligini belgilaydi.
Muammoli  o ‘qitish  -  o ‘quv  mashg‘ulotini  tashkil  etish  shakli  boMib, 
unda pedagog rahbarligida muammoli vaziyat yuzaga keltiriladi va uning hal 
qilinishida ta ’lim oluvchilar faol mustaqil  harakat qiladilar.
Muammoli  vaziyat  -  o ‘quv  vaziyati  boMib,  u  mashaqqat  bilan  hal 
qilinadigan  masala tufayli yuzaga keladi.
Muloqotning yetakcbi tipi — rivojlanishning ma’lum bir davrida atrofdagi 
kishilar  bilan  muomalada yetakchilikqiladigan  muloqot  tipi  boMib,  uning 
natijasida shaxsning asosiy sifatlari shakllanadi.
Munozara —  1)  matbuotda,  suhbatda  biror bahsli masalani  muhokama 
qilish,  bahs;  2)  muayyan  muammo  bo‘yicha  fikr almashishga  asoslangan 
ta’lim metodi.
Nazariy bosqich - tadqiqot obyekti to‘g ‘risidagi amaldagi va istiqboldagi 
tasawurlar hamda ularga boMgan talab o ‘rtasidagi ziddiyatni yengish.
Nazariy  tahlii  —  pedagogik  hodisalaming  alohida  jihatlari,  belgilari, 
xususiyatlari o‘ziga xosligini aniqlash va tahlii etish.
Obyekt  —  insonning,  subyektning  bilish  predmeti  va faoliyati.
Odat  —  kishining  m a ’lum  e ’tiq o d lar,  qadriyatlar  yoki  axloqiy 
m e’yorlardan kelib chiqib amalga oshiradigan ongli faoliyati.
Pedagog  — tarbiyachi,  o ‘qituvchi,  dars  beruvchi.
Pedagogika — yosh avlod ta’lim va tarbiyasi  haqidagi fan.
Pedagogikada antropologik yondashuv — odam to‘g‘risidagi barcha fanlar
www.ziyouz.com kutubxonasi

ma’lumotlaridan  muntazam foydalanish va pedagogik jarayonni tashkil etish 
hamda amalga oshirishda ulami hisobga olish.
Pedagogikaning nazariy vazifasi — ilg‘or va yangi pedagogik tajribalarni 
o'rganish.
Pedagogikaning  texnologik  vazifasi  —  diagnostik  sath  -   pedagogik 
hodisalar  holatini  aniqlash;  bashorat  qilish  sathi  —  pedagogik  faoliyatni 
eksperimental  tadqiq  qilish  va  shu  asosda  pedagogik  voqelikni  yaratish 
m odellarini  o ‘rnatish;  loyiha  sathi-  pedagogik  faoliyatning  nazariy 
konsepsiyasi,  uning mazmuni va xarakteri asosida  ularga muvofiq metodik 
materiallar  (o‘quv  reja,  dastur,  darslik  va  o ‘quv  qo‘llanmasi,  pedagogik 
tavsiyanomalar) ishlab chiqish; yaratuvchilik sathi - pedagogik fan yutuqlarini 
takomillashtirish va qayta rejalashtirish maqsadida ta’lim amaliyotiga tatbiq 
etish;  reflektik  tuzatma (korrektirovka) sathi -  ilmiy tadqiqotlar natijalarining 
ta’lim va tarbiya amaliyotiga singib ketishini baholash.
Pedagogika  predmeti  —  maxsus  institutlarda  (oila,  ta’lim  va  tarbiya, 
madaniyat  muassasalari)  maqsadga  muvofiq  tashkil  etiladigan  real,  yaxlit 
pedagogik jarayon.
Pedagogik jarayon — ta’lim masalalari,  uning taraqqiyotini hal qilishga 
qaratilgan,  maxsus tashkil etilgan pedagog va tarbiyalanuvchilarning maqsadli 
o ‘zaro  munosabatlari.
Pedagogik jarayon tamoyillari  — pedagogik faoliyatni tashkil etishning 
asosiy  talablari  bo‘Iib,  u  pedagogik jarayonning  yo‘nalishini  ko‘rsatadi  va 
uning qonuniyatlarini  ochib  beradi.
Pedagogik ixtisoslik — ta’lim natijasi o‘laroq bilim, malaka va ko‘nikmalar 
majmuidan  iborat  bir  kasbiy guruh  doirasidagi  faoliyat  turi.
Pedagogik ixtisoslashish — pedagogik ixtisoslik doirasidagi faoliyatning 
bir  turi.
Pedagogik malaka — muayyan toifadagi vazifalami hal qilish imkoniyatiga 
ega boMgan  mutaxassisning kasbiy pedagogik tayyorgarligi darajasi.
Pedagogik  masala  —  pedagogik jarayonning  asosiy  birligi,  o ‘ziga  xos 
tizimidir.  U voqelikni bilish va qayta yaratish zaruriyati bilan bog‘liq tafakkur 
qilinadigan  pedagogik vaziyat  hamda ta ’lim qatnashchilarining  m a’lum  bir 
maqsadini  ko ‘zlagan  ta ’lim  va  tarbiyadagi  m oddiylashtirilgan  vaziyat 
xisoblanadi.
Pedagogik  mahorat  —  U  pedagogik  jarayonni  bilish,  uni  tashkil  eta 
olish, harakatga keltira olish (A.S.  Makarenko), hamda pedagogik jarayonning 
yuqori samaradorligini belgilovchi shaxsning ish sifati va xususiyatlari sintezidir.
Pedagogik muloqot — ta'lim  oluvchilarning maqsadlari  hamda ularning 
birgalikdagi  faoliyatlari  m azm unidan  kelib  chiqadigan  o ‘zaro  aloqalami 
o ‘rnatish va  rivojlantirishni, bir-birini anglash va qо ‘ 11 ab-quvva11 ashni tashkil 
etishning  ko‘p  qirrali  jarayoni.
Pedagogik  takt  —  bolaiar  faoliyatining  turli  doiralarida  ular  bilan
www.ziyouz.com kutubxonasi

muloqotda b o ‘lishning pedagogik tamoyili, o‘lchovi hamda o‘quvchilar bilan 
ularning shaxsiy xususiyatlarini hisobga olgan holda to ‘g‘ri m uloqotda bo‘la 
olish  malakasi.
Pedagogik texnika —  1)  har bir ta ’lim oluvchiga va jam oaga pedagogik 
ta ’sir  o ‘tkazishda  sam arali  q o ‘llash  u c h u n   zarur  b o ‘lgan  m alaka  va 
ko‘nikm alar  majmuasi;  2)  har  bir  ta ’lim  oluvchi  va jam oaning  faolligini 
pedagogik jihatdan ta ’minlash uchun zarur b o ‘lgan malaka va ko‘nikmalar.
Pedagogik  texnologiya  —  1)  oldindan  loyihalashtirilgan  pedagogik 
jarayonni amaliyotda rejali va bir maromda tatbiq etish yoki pedagogik masalani 
yechishga qaratilgan pedagogning uzluksiz o ‘zaro bog‘langan harakatlari tizimi;
2)  ta ’lim  va  tarbiya  metodlarining  u  yoki  bu  to ‘plamini  q o ‘llash  bilan 
bog‘liq b o ‘lgan pedagogning uzluksiz, o‘zaro shartlangan harakatlari tizimi;
3) pedagogning yutuqlariga kafolat beradigan aniq ishlab chiqilgan va qatiy 
ilm iy   lo y ih a la sh tirilg a n   pedagogik  h a ra k a t;  4)  t a ’lim   sh a k lla rin i 
optimallashtirishga qaratilgan,  texnika ham da inson omillari,  uning o‘zaro 
hamkorligi asosida o ‘qitish jarayoni va bilimlami egallash, yaratish, qo‘llash 
ham da belgilashning  tizimli metodi.
Pedagogik  tizim  -  shaxsni  rivojlantirish  va  yaxlit  pedagogik jarayonni 
birlashtirgan  ta’limning o ‘zaro bog‘langan tashkiliy tuzilmasi.
Pedagogik faoliyat — ta ’lim maqsadlarini amalga  oshirishga qaratilgan 
ijtimoiy faoliyatning alohida turi.
Pedagogik  o ‘yin  —  bilim  olishga  qaratilgan  va  m a’lum  bir  pedagogik 
natijani ko‘zlagan hamda ta’lim jarayonida muayyan maqsadni amalga oshimvchi 
faoliyat turi.
Pedagogning  kommimikativ  madaniyati  —  pedagogning  kishilar  bilan 
qisqa muddatda muloqot  o ‘m ata olishi hamda ular bilan muloqot o ‘matishga 
bo ‘lgan  doimiy  intilishi.
Pedagog nuqtai nazari (pozitsiyasi) — pedagogning dunyoga, pedagogik 
voqelikka va pedagogik jarayonga bo‘lgan intellektual va hissiy munosabati.
Pedagogik  haqqoniylik  —  o ‘qituvchinig  obyektivlik  mezoni  va  uning 
m a’naviy tayyorgarlik darajasi.
Proektiv malaka —  malakaning maxsus turi bo‘lib,  kutilgan  pedagogik 
natijalami konkret ta ’lim va taibiya rejalarida aks ettiradi.
Preskreptiv —  m e’yoriy.
Psixologjya —  1) shaxsning obyektiv borliqni faol aks ettirish jarayonini 
o ‘rganuvchi  fan;  2)  m a’lum bir faoliyat  turining o ‘zaro  shartlangan psixik 
jarayonlar  to ‘plami;  3)  psixika,  xarakter xususiyati  va  ko‘ngil  xazinasi.
Ratsionalizasiya — metodlami yoki biror ish harakatni takomillashtirish.
Releksatsiya  —  kuchli  hayajon  va jismoniy  zo‘riqishdan  so‘ng  yengil 
tortish  ham da tinchlanishning umumiy holati.
Retrospektiv — o ‘tmishga m urajat etish.
Refleksrv malaka — pedagogga nisbatan qo'llanadigan nazorat - baholash
www.ziyouz.com kutubxonasi

faoliyati.
Refleksiya — takrorlash, aks ettirish, o ‘z harakatlari va holatlarini tahlii 
qilish.
Rivojlanishning ehtimollik nazariyasi — shaxs psixikasi rivojlanishining 
har  bir  davrini  tasodifiy  faktlar  yig(indisiga  ko‘ra  belgilashga  asoslangan 
nazariya bo ‘lib, u awalgi rivojlanish davridagi erishilgan sathga nisbatangina 
bog'liq b o ‘ladi.
Rol ijro etish — qatnashuvchilarning yakka va guruh bo'lib turli rollarda 
sahnaga chiqishi, obrazga kirishi.
Ruhiy pedagogik tayyorgarlik — pedagogikaning metodologik asoslari va 
kategoriyalarini,  shaxsning  ijtimoiylashuvi  va  taraqqiyoti  qonuniyatlarini 
hamda ta ’lim va taibiyaning mohiyati, maqsadi va texnologiyalarmi bilish.
S ard o r—guruh a’zolariga lozim bo‘lgan vaziyatlarda sezilarli ta’sir оЧкага 
oladigan shu guruhning a ’zosi.
Suggestiya  — uqtirish,  to ‘la ishonch  hosil  qilish.
Suhbat — kuzatuv chog‘ida yetarli darajada aniq bo‘lmagan zarur axborotni 
olish uchun qo ‘llanadigan tadqiqot metodi.
Tadqiqot obyekti — ziddiyat va muammoli vaziyat tug‘diruvchi, bilishga 
qaratilgan ilmiy tahlilga muhtoj obyekt.
Tadqiqot predmeti — bevosita o ‘iganilishi lozim bo‘lgan va amaliy yoki 
nazariy  jihatdan  m uhim   ahamiyat  kasb  etadigan  obyektning  mohiyati, 
xususiyati.
T azyiq  o ‘tk a z ish   —  u y a ltiris h ,  a y b d o rlik   h issi  b ila n   k o ‘ngli 
cho‘kkanlarning fikri,  hissiyoti,  intilishi va maylini ulam ing ongidan xalos 
qilish.
Talqin  qilish  — biror  hodisa  yoki  narsani  izohlash,  tushuntirish.
Takabbur  —  o ‘z  manfaatlarini  yuqori  qo‘yuvchi,  m anm an  shaxs.
Takt — misli ko‘rilmagan tarzda o ‘zini tuta bilish.
T a’lim  —  1)  shaxsning jismoniy  va  m a’naviy  shakllanishining  yagona 
jarayoni, sotsial etalonlam ing ijtimoiy ong sifatida u yoki bu darajada qayd 
qilingan  ham da  tarixan  shartlangan  ideal  timsollarga  ongli  yo‘naltirilgan 
ijtimoiylashish jarayoni;  2)  muayyan  bilimlami  egallash  g‘oyaviy-axloqiy 
qadr, malaka,  k o ‘nikma, axloq m e’yorlariga qaratilgan jamiyat a’zolarining 
ta’lim va tarbiyasi vazifasini bajaradigan nisbiy mustaqil tizim.
T a ’limning  madaniy  insonparvarlik  vazifasi  —  U  kishining  hayot 
to ‘siqlarini  yengishga  yordam   beradigan  m a’naviy  kuchi,  qobiliyati, 
malakalari,  tabiat  va  ijtimoiy  hayotga  moslashish  vaziyatidagi  xarakteri, 
m a’naviy  masuliyatining  shakllanishi,  shaxsning,  kasbiy  takomili  hamda 
shaxsning  o ‘zi  tom onidan  amalga  oshirilishini  ta ’minlovchi  imkoniyatlari 
kabilami o ‘z icliiga oladi.  Shuningdek, u yana shaxsning intellektual va axloqiy 
erkinlikka, shaxsiy muxtoriyatga hamda baxtiga erishish uchun zarur bo ‘lgan 
vositalar va shaxsning  individual  ijodiy taraqqiy etishi  borasidagi  m a’naviy
www.ziyouz.com kutubxonasi

imkoniyatlarining ochilishi uchun sharoitlar yaratishi kabilami ham  nazarda 
tutadi.
Ta’lim  turlari  —  sokratcha  suhbat  metodi,  an ’anaviy  ta’lim,  izohli- 
namunali (illyustrativ) t a ’lim, bilimlami mustaqil egallash, dasturlashtirilgan 
ta ’lim, ta ’lim ni algoritmlash jarayoni, differensiasiyali,  individual ta ’lim va 
boshqalar.
Tarbiya  —  1)  shaxsning  m a’naviy  va jismoniy  holatiga  m untazam   va 
maqsadga muvofiq ta’sir etish;  2) pedagogik jarayonda ta’lim maqsadlarini 
amalga  oshirish  uchun  pedagog  va  taibiyalanuvchilaming  maxsus  tashkil 
etilgan faoliyati.
Taqlid  qilish  —  biror  harakat,  qiliq,  ahd,  fikr va  hissiyotni  takroriash, 
aynan  o ‘zlashtirish.
Tafakkur  —  U   inson  aqliy  faoliyatining  oliy  shakli  bo‘lib,  insonlami 
o ‘iab olgan dunyodagi o ‘zaro bog‘langan narsa va hodisalami bilish jarayonidir. 
Shuningdek, u yana m uhim  hayotiy jarayonlarni his qilish va m uam m olam i 
hal  qilish,  m a’lum b o ‘lmagan voqea hodisalami  qidirish hamda,  kelajakni 
ko‘ra olish  degani  hamdir.  Tafakkur,  tushuncha,  hukm, xulosa shakllarida 
namoyon bo‘Iadi.
Temperament  —  1)  shaxsning  psixik  faoliyati  dinamikasining  turli 
jih atlarini  bildiradigan  tu rg ‘un  individual  xususiyatlarining  qonuniy 
munosabatlari; 2) shaxsning dinamik xususiyatlari: intensivlik, tezlik, tem p, 
psixik jarayonlar va holatlar ritmi.
Test  —  1)  standart  shakldagi  topshiriqlar  b o ‘lib,  aqliy  taraqqiyot, 
qobiliyat, bilim va malakani aniqlash maqsadida o ‘tkaziladigan sinovdir;  2) 
aniq sotsiologik tadqiqotlarda foydalaniladigan tarqatma material, savolnoma;
3)  shaxs  ruhiyati  va  xulqining  aniq  miqdoriy  va  m a’lum  sifat  baholarini 
oldindan berilgan b a’zi standart — test m e’yorlari bilan qiyosiy o ‘iganishga 
m o‘ljallangan psixologik tadqiqotlaming standartlashtirilgan metodi.
Testdao  o‘tkazish  —  ta ’lim  oluvchining  bilim  va  malakalarini,  psixik 
rivojlanishi  va  ijtim oiy  tajribasini  aniqlash  uchun  savollar  tizim ining 
qo‘yilishidir.
Texnologiya — ishlab chiqarish jarayonida ashyolar,  materiallar,  yarim 
tayyor  m ahsulotlarni  tayyorlash,  qayta  tayyorlash,  ashyoning  holati, 
xususiyati,  shaklini  o ‘zgartirish  metodlari  to ‘plami.