0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi S. J. R a z z o q o V yog‘och va plastmassa konstruksiyalari

¡2 metrgacha
bo' Igan oraliqlarda mu- 
vaffeqiyatli q o 'llan ilad i 
(49a-rasm).
Ko'pbiu’chakli to'rtqirrali yog'och sterjenli fermalar uchburchak panjara sxe­
mali, quyi belbog'i p o i a t sterjenlardan, qolgan sterjenlari esa yog'och steijenlar- 
dan tashkil topgan b o'lad i. Bu turdagi ferm alam ing havon 
ustunlarida kichik 
qiymatli zo'riqishlarning hosil bo'lishi, ulami yog'ochdan tayyorlanishiga imkoniyai 
yaratadi Ferma yuqori belbc^' i qiyalik darajasining kichikligi, o 'ram a tran yopma- 
lardam uvafFaqiyatliasosbo'lib xizmat qilishiga imkoniyat yaratadi 
(49b-rasm).
49 -
rasm T o’rtqirra yog'ochli ferm alar 
a ■
uchburchakli ; 
b -
ko'pburchakii
Yog'och ferma konstruksiyalarining tugunlari turli xildir. Ularkonstruksiyan- 
ing asosiy qismi hisoblanadi. Tugun birikmalarining turlari ferma panjara sxema­
lariga uzviy bog'liqdir. Yog'och elementlari birikmalari ichida eng ishonchlisi pesh 
tayanchdir. Ldcin bu turdagi birikma cho'zilishdagi zo'riqishni qabul qila olmaydi.
Boltli birikm alar siqilish va cho'zilish zo'riqidilarini qabil qila oladi, Ular aso­
san ferma steijenlarini biriktirishda qo'llaniladi.
Y elim langan y og'ochli va butim yog'ochli ferma tugun konstruksiyalari 
o'zlarining alohida xususiyatlariga egadirlar.
Yelimlangan yog'och ferma tugunlari, shuningdek, ko'p qirralidir. Segmentli 
va uchburchakli yelim langan yc^'och fermalaming tayanch tugunlari xuddi arkalar 
tugunlari kabi m etall yoki yc^'och qoplamali boltli birikma ko'rinishida bo'ladi.

---

Umuman olganda, feima steijenlanning bix-tari bilan birikishi s le ij^ la r materialiga, 
steijenlarda hosil b o ia d ig an z o ‘riqishlaiga bog'iiqdir. Z o'riqishlam ing qiymatlari- 
g a t^ a b b o g io v d iila m in g tu n va o ich am lari aniqlanadi.
Uchburchakli to'rtqiira yog'ochli fermalaming tugunlari qi^idagicha boiadi. 
Tayanch tuguni o ‘yiq birikm a k o iin is h id a tayyorlanadi. Quyi b elbogining ta­
yanch qismida uchburchaksimon uya ochiladi va bu i^ a g a yuqori b elb (^‘ steijeni 
zich qilib boltli mahkamlanadi. 0 ‘yiqchuqurligi 
H3 •
dan katta bo'lmasligi 
kerak. /^ ^ ^ -y o r ilis h g a ishlaydigan qismi uzunligi esa 7,5 •
da n kichik 
bo'hnashgi kerak. Bundan tashqari o'yiqdagi sterjenlar geom etrik o‘qlari marka- 
zla^tirilgan holda biriktirilishi kerak.
Ferm ani yuq^xi uchidagi qirra tugun qiya p e d i tayanch b irik liriá i usulida 
táriktiriladi. 0 ‘rtadagi tugunlarida ikki tcxnonlama qc^lam a tnlan birikma hosil qtli- 
nadi. Bunda qoplamaning qalinligi quyi belbog‘ steijeni yarim qalinligidan kichik 
bo'lmasligi kerak.
Ko'pburchakli to 'rtq irra y og'och ferm alam ing tu g u n la ri turli variant 
k o 'tin i^ la iid a h a l qilinadi. Tayanch tuguni p o 'la t ta g lik yordam ida báriktiriladi- 
Oraliq tugunlari po'lat qoplama va boltlar yordamida m ahkam lanadi 
(50-rasm).
ko'pburchakH: I-tayanch tuguni; U -oraliq tuguniori.
8.2. F e rm a la rn i hiso b lash
Fermaga doimiy va vaqtinchalik yuklamalar ta'sir <^ladi. Yuklamalaming uchin­
chi turi - maxsus yuklamalar zilzila, pcn*tlash yoki biror dinam ik ta 'sirlardan paydo 
bo 'lad i va uning vertikal tashkil etuvchisi fermada qo'sh im ch a zo'riqishlar hosil

---

qilishi mumkin. Lekin mazkur qo‘Ílanmada statikyuklamalarta'sirinio'iganish bilan 
chddanamiz.
Doimiy yuklamalar - tontyopmaelementlarining xususiy og'irliklari va femian- 
ing xususiy og‘ irligi. Vaqtinchalik yuklamalar - qor va shamol yuklamalari hisobla­
nadi. D oimiy va vaqtinchalik yuklamalar ferma oralig‘ i bo'yicha teng tekis tarqal­
gan holatda b o ia d i. Ko'pincha vaqtinchalikshamol ta ’siri ferma st^jenlarida teskari 
ishora bilan z o ‘riqish hosi! qiladi, va shuning uchun ular qo'shimcha htsoblashlar- 
da e ’tiborga olinm aydi. Segmentli ferm alarni hisoblashda asosan tekis tarqalgan 
doimiy va vaqtinchalik qw yuklamasi ta’sirlari e’tiborga olinadi. Agar osmajihozlar 
yoki sh iñ b o 'lsa, ferm aning quyi belbog'i tugunlariga ulardan tushadigan yukla­
m alar h am y ig ‘ ib qo'yiladi va hisoblanadi. Ferm alarda geometrik 
statik hiso» 
blash ishlari bajariladi. Fermalar steijenlari, zo'ríqishlam ingturlariga qarab maxsus 
biriktiriladi.
Ferm ani geometrik hisoblashda ferma steijenlari uzunliklah, qiyaligi, oralig' i, 
balandligi, ^ i l i k radiuslarí aniqlanadi.
F o m a n i statik hisoblashda barcha hisobiy yuklamalardan ferma steijenlarida 
hosil b o ia d ig a n bo'ylam a ichki zo'riq ish - N aniqlanadi. Fermani yuqori belbog'i 
siqilish-egilish, quyi belbog'i cho'zilish va havon ustunlari esa siqilish yc^i 
cho'zilish holatlarida ishlaydi.
Ferma steijenlaridagi b o ' y l a m a k u c h i a r ikki yo‘l bilan anií^anadi:
1) nazariy - qurilish m exanikasiningklassik uslublari yordamida;
2) grafik - Maksvell - Kremon diagrammasini q u rish y o ii bilan.
S teijenlam ing ko'ndalang kesimi, egiluvchanlikni hisobga oigan holda a n i^ a -
nadi: yuqori belbog' sterjenlari uchun 
siqiluvchi panjara sterjenlari uchun
A.«