01 умичт ўқув қул

Konsentratsiyalarning farqi va berilgan erituvchi miqdorining ekstraktsiya 
jarayoniga ta’siri. Ekstraktsiya jarayonining tezligiga berilgan erituvchi miqdori 
ta’sir etadi. Erituvchi qancha kо’p bо’lsa, ekstraktsiyaning tezligi shuncha katta va 
tо’liq bо’ladi, lekin erituvchining miqdori me’yoridan kо’p bо’lsa, olinayotgan 
mistsellaning konsentratsiyasi past, hajmi esa kо’p bо’ladi. Bu esa distillyatsiya 
jarayonida issiqlik sarfini oshiradi. Shuning uchun erituvchi miqdori va ekstraktsiya 
qilinayotgan mahsulot о’rtasida aniq bir nisbat, ya’ni gidromodul qabul qilinadi:
miqdori
Yanchilma
miqdori
Erituvchi
Gidromodul
=

---

129 
Ekstraktsiyalash usuliga ko’ra bu ko’rsatkich turlicha bo’ladi. Chо’ktirish 
usulida erituvchi miqdori va ekstraktsiya qilinayotgan mahsulotning о‘zaro nisbati 
(1,0...0,6):1 tashkil etadi, shrot moyliligi 0,8...1,0 % teng. 
Kо’p bosqichli sug’orish usuli bilan ishlaydigan ekstraktorlar uchun bu nisbat 
(0,6...0,3):2 teng. Oraliq bosqichlarda erituvchi mahsulot ichidan ko’p marta o’tishi 
natijasida bu ko’rsatkich (6...8):1 tashkil etadi. 
Ichki strukturasi buzilish darajasining ta’siri. Ekstraktsiya qilinayotgan 
mahsulot ichki strukturasining qanchalik tо’liq о’zgarishiga yoki buzilganligi 
olinayotgan moyning miqdoriga va jarayonning tо’liqligiga katta ta’sir etadi.
Ekstraktsiya jarayoni ikki bosqichda boradi. Birinchi bosqichda moddaning 
qattiq zarrachalari ichki qismidan tashqi yuzasiga diffuziyalanishi jarayon 
samaradorligini aniqlaydi.
Shu sababli ekstraktsiyalanadigan materialni optimal ichki va tashqi 
strukturasini vujudga keltirilib unda kerakli mexanik-strukturaviy xossalari hosil 
qilinadi. 
Materialni tashqi strukturasi zarrachalarning o’lchami va shaklini xarakterlaydi. 
Ekstraktsiya jarayoni to’liq va yaxshi borishi uchun zarrachalarning tashqi strukturasi 
bir qator talablarga javob berishi kerak. 
Zarrachalarning o’lchamlari 0,5 mm dan kichik bo’lsa, xom ashyo qavatining 
o’tkazuvchanligi va zarrachada erituvchining yutilishi kamayadi, shrotning qoldiq 
moyliligi esa oshadi. Mayda zarrachalar erituvchi oqimi bilan harakatlanib mistsella 
tarkibida loyqa miqdori oshadi, filtrlash jarayoni qiyinlashadi.
Ekstraktsiya jarayoni normal borishi uchun zarrachalar o’lchamlari 0,5 mm dan 
8...10 mm cha bo’lishi kerak. 
Ekstraktsiyalanadigan xom ashyo zarrachalarning ichki strukturasi ham ba’zi 
talablarga javob berishi kerak. Erituvchi zarracha ichiga tez o’tishi uchun uning ichki 
g’ovakligi katta bo’lishi kerak. Xom ashyo tuqimalari maydalangan bo’lib 
buzilmagan hujayralari qolmasligi kerak. 
Demak, materialning ichki strukturasi ekstraktsiyalanadigan xom ashyo 
zarrachalarning o’lchamlariga va ichki holatiga ham bog’liq. 

---