0Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

51-масала*. Гомозиготали сариқ, силлиқ донли нўхат ўсимликлари яшил, буришган донли ўсимликлар билан чатиштирилганда, F₁ ва F₂ да олинган ўсимликларнинг генотипини, фенотипини ҳамда генотипик ва фенотипик синфларнинг сонини ва нисбатини аниқланг. F₁ ўсимликлари чатиштириш учун олинган сариқ, силлиқ донли ва яшил, буришган донли ўсимликлар билан қайта чатиштирилса, кейинги авлодда генотип ва фенотип бўйича қандай натижа олиш мумкин?
Масаланинг ечилиши:
бундан олдинги масалада кўрилганидек, доннинг сариқ, силлиқ бўлиши доминант A ва B генларига ҳамда доннинг яшил, буришган бўлиши рецессив a ва b генларига боғлиқ. Шунга кўра, бу масала қуйидагича ечилади:
сариқ, силлиқ яшил, буришган
P ♀ AABB X ♂ aabb
g AB ab
F₁ AaBb - сариқ, силлиқ
сариқ, силлиқ сариқ, силлиқ
P ♀ AaBb X ♂ AaBb
g AB, Ab, aB, ab AB, Ab, aB, ab
F₂

♂ ♀	AB	Ab	aB	ab
AB	AABB сариқ, силлиқ 1	AABb сариқ, силлиқ 2	AaBB сариқ, силлиқ 3	AaBb сариқ, силлиқ 4
Ab	AABb сариқ, силлиқ 2	AAbb сариқ, буришган 5	AaBb сариқ, силлиқ 4	Aabb сариқ, буришган 6
aB	AaBB сариқ, силлиқ 3	AaBb сариқ, силлиқ 4	aaBB яшил, силлиқ 7	aaBb яшил, силлиқ 8
ab	AaBb сариқ, силлиқ 4	Aabb сариқ, буришган 6	aaBb яшил, силлиқ 8	aabb яшил, буришган 9

Жадвалда келтирилган генотипик ва фенотипик синфларни, уларнинг такрорланиши ҳамда нисбатларини қуйидагича ёзиб чиқамиз:

F₂ да олинган F₂ да олинган Фенотипик

генотипик синфлар фенотипик синфлар синфлар нисбати
1 . AABB = 1 сариқ, силлиқ
2. AABb = 2 сариқ, силлиқ 9/16 сариқ, силлиқ
3. AaBB = 2 сариқ, силлиқ ( 9 AˍBˍ)
4. AaBb = 4 сариқ, силлиқ
5 . AАbb = 1 сариқ, буришган 3/16 сариқ, буришган
6. Aabb = 2 сариқ, буришган ( 3 Aˍbb)
7 . aaBB = 1 яшил, силлиқ 3/16 яшил, силлиқ
8. aaBb = 2 яшил, силлиқ ( 3 aaBˍ)
9 . aabb = 1 яшил, буришган 1/16 яшил, буришган
жами = 16 ( 1 aabb)
Масаланинг жавоби:
1) гомозиготали сариқ, силлиқ донли нўхат ўсимликлари яшил, буришган донли ўсимликлар билан чатиштирилганда Менделнинг биринчи қонунига кўра F₁ да фақат сариқ, силлиқ донли ўсимликлар ҳосил бўлади. Улар генотип бўйича дигетерозиготали бўлиб, AaBb генотипга эга.
2) F₁ ўсимликлари ўзаро чатиштирилганда F₂ да 9 та генотипик ва
9 : 3 : 3 : 1 нисбатда 4 та фенотипик синфлар ҳосил бўлади. Яъни, Менделнинг иккинчи қонунига биноан ажралиш кетиб, 9/16 қисм сариқ, силлиқ (A-B-); 3/16 қисм сариқ, буришган (A-bb); 3/16 қисм яшил, силлиқ (aaB-) ва 1/16 қисм яшил, буришган (aabb) донли ўсимликлар ҳосил бўлади.
3) F₁ ўсимликлари чатиштириш учун олинган сариқ, силлиқ донли ўсимликлар билан қайта чатиштирилса, кейинги авлодда F_B да яна сариқ, силлиқ донли ўсимликлар ҳосил бўлади.
сариқ, силлиқ сариқ, силлиқ
P ♀ AaBb X ♂ AABB
g AB, Ab, aB, ab AB
F_B AABB - сариқ, силлиқ
AABb - сариқ, силлиқ
AaBB - сариқ, силлиқ
AaBb - сариқ, силлиқ
4) F₁ ўсимликлари чатиштириш учун олинган яшил, буришган донли ўсимликлар билан қайта чатиштирилганда, кейинги авлодда F_B да 1 : 1 : 1 : 1 нисбатда тўртта фенотипик синфга мансуб ўсимликлар ҳосил бўлади.
сариқ, силлиқ яшил, буришган
P ♀ AaBb X ♂ aabb
g AB, Ab, aB, ab ab
F_B AaBb - сариқ, силлиқ
Aabb - сариқ, буришган
aaBb - яшил, силлиқ
aabb - яшил, буришган