0‘zbekiston respublikasi qishloq уа suv xo‘jaligi vazirligi

! 1 _L.

i

1 = 1

i п

Ш

1 п ш

i

11

Ш

1

ТГ

n

Л

1

м m

aprel

may

iyun

iyul

avgust J

sentyabr^

1


- 7


3

2. 
   grafik. Tabaqaiashtirilgan sug‘orish gidromoduli grafigi
   

Tabaqalashtirilgan sug‘orish gidromoduli fermcr xo‘jaligi dala-
sidagi ekinlarni sug'orishga beriiayotgan suvni deyarli bir hil
miqdorlarga keltirishga va sug‘orish tarmoqlari F.I.K ini oshirishga
imkon beradi. Shuningdek, bu yerda:n suv manbai rejimini ham
xisobga olishimiz kerak va lozim bo'lsa ayritn tuzatishlar kiriladi.
Misolda sug'orish gidromoduli grafigining eng ko‘p qiymati
Qmax =0-83 //s.ga va eng kam qiymati q_min =0.36 l/s.ga ekan. Bu
qiy-matlar sug‘orish kanallari suv o'tkazish qobilyatmi loyixalash-
tirish uchun ham lozimdir. Sug‘orish gidromoduli asosida fermer
xo'jaligi bo'yicha talab qilinayotgan umumiy suv miqdorini aniq-
lash mumkin:


QHT^max = Чпш -F, //s,
bu yerda: q_max- keltirilgan sug‘orish gidromodulining eng ko‘p
qiymati, l /s,ga.
F- barcha ekin maydoni, ga.


60


Takrorlash uchun savollar:

1. 
   Sug'orish gidromoduli grafigi nima?
   
2. 
   Gidromodul grafigini tuzishda nimalarga e'tibor berish kerak?
   
3. 
   Sug’orish rejimi vedomostida qaysi ekinlar kiritiladi?
   
4. 
   Tabaqalashtirilmagan va tabaqalashtirilgan gidromodul grafigi
   deganda nimani tushunasiz?
   

EGATLAB SUG‘ORISH TEXNIKASI ELEMENTLARINI
HISOBLASII.
Qishloq xo'jalik ekinlarni egatlab sug‘orishda sug‘orish sifati
egatga beriladigan suvning miqdori, egat uzunligi, egat chuqurligi,
egatning kengligi, dalaning nishablik darajasi va suvchining maho-
ratdan kelib chiqib aniqlanadi.
Egatlab sug'orishda tuproqning namlanish dinamikasi muhim
ko'rsatkich bo’lib hisoblanadi va namlikning harakati quyidagi
rasmda ko'rsatilganicha kechadi(15-rasm).
Dehqonchilik amaliyotida tuproq satxinidan sug‘orish usuli
(egatlab, pol olib bostirib) juda keng tarqalgan bo‘lib, muhim aha-
miyatga egadir. Sug‘oriladigan dalaning o‘lchami sug‘orish tizimi-
ning joylashishi va dalaning tekisligiga bog‘liq bo'ladi. Joyning
nishabligiga ko‘ra muvaqat sug‘orish tarmoqlari ko‘ndalang yoki
bo‘ylama sxemalarda joylashtiriladi. Shunga ko‘ra daladagi o‘q
ariqlar, muvaqat tarmoqlar, ular orasidagi masofalar va suv sarfi xar
xil bo'ladi.

14. 
    rasm. Egatlab sug'orishda tuproqda namlikning harakati:
    

a-engil mexanik tarkibli tuproqlarda; б-o'rtacha mexanik tarkibli
tuproqlarda; e-og’ir mexanik tarkibli tuproqlarda.


61

Egatlab sug‘orish texnikasi elementlariga egatning uzunligi,

egatdagi suvning miqdori, egatni jihozlash, qator orasining kengligi,
egat chuqurligi kabi ko‘rsatgichlar kiradi. Sug'orish texnikasi ele-
mentlarning noto‘g‘ri tanlanishi tuproqning ortiqcha nam 'oilan
ta'minlanishini yoki yetarli darajada nam bilan ta'minlanmasligiga,
o‘g‘itlarning yuvilib ketishi va oqova sarfming ko‘payishiga olib
keladi. Shuningdek, suvdan foydalanish koeffisenti va suvchining
ish unumdorligi kamayib ketadi. Shu sababdan sug‘orish texnikasi
elementlarini to‘g‘ri tanlash masalasiga alohida etibor qaratmog‘i
zarur.
Egatga oqizilayotgan suv miqdori tuproqning suv o‘tkazuv-
chanligi, nishablik, qator orasi kengligi va egat uzunligiga qarab 0,1
dan to 2,5 //s ga qadar bo'ladi. Egatlarga suv oqizish uchun o‘q
ariq yoki muvaqqat ariqdagi suv sathi sug‘oriladigan dala yuzasidan
5-10 sm baland bo'lishi kerak. Egatlarga suv tarash qog‘oz, egi-
luvchan shlanglar, chim, sifon-naylar yordamiga amalga oshiriladi
(16-rasm).
Har bir egatga suv taqsimlash miqdori, qator orasining keng-
ligi, egat uzunligi kabi sug‘orish texnikasi elementlari dalaning
nishabligi va tuproqning suv o‘tkazuvchanligidan kelib chiqib
(N.T.Laktaev tavsiyalari) tanlanadi (21-jadval.)

14. 
    rasm. 0’qariiqlardan egiluvchan shlanglar yordamida
    egatga suv tarash.
    

62

Joyning nishabligi	Tuproqning suv o'tkazuv- chanligi	Qator orasining kengligi (a), m	Egat uzunligi (Ц) m	Egatdagi suv miqdori (Че) 1/s	Qator orasi kengligi (a), m	Egat uzunligi (Le), m	Egatdagi suv miqdori (9е)
	Kuchli	0,6	100	0,5
	Yuqori		125	0,25
	O'rtacha		200	0,25
0.01
0,025-0,0075
	Yomon		200	0,1
	Kuchsiz		200	0,05
	Kuchli		175	0,75
	Yuqori		275	0,85
0.005
0,0075-0,0025
	0’rtacha	0,6	325	0,5	0,9	450	0,5
	Sust		400	0,25		450	0,25
	Kuchsiz		375	0,1		400	0,1
	Kuchli