1-§ dintaniw pániniń maqseti hám waziypalari j

K
Ватикан мәмлекети байрағы
atolicizm: (Katolicizm túsinigi grekshe katholikos – ulıwma, tiykarǵı mánislerin bildiredi) Katolikler táliymat hám shirkew shólkemi sıpatında 1054-jılda shirkewdiń bóliniwinen (yaǵnıy katolik hám pravoslav bolıp) keyin payda boldı. Katolik shirkewi óz aldına orayǵa iye. Oǵan Rim Papası basshılıq etedi. Papanıń rezidenciyası (turatuǵın ornı) Italiyada jaylasqan bolıp, bul jer Vatikan dep ataladı. Vatikan 1929-jıldan baslap, qala-mámleket statusına iye boldı. Onıń aymaǵı 44 gektardı quraydı. Vatikan aymaǵında túrli saraylar hám ibadatxanalar bar. Atap aytqanda múqáddes Petr soborı jaylasqan. Vatikan barlıq katolik shirkewiniń orayı bolıp, Rim papası usı jerden turıp olarǵa basshılıq etedi. Vatikan baslıǵı Rim papası absolyut monarxiyalıq hákimiyatqa iye. Papa kardinallar awqamı tárepinen jasırın dawıs beriw jolı menen ómirlik múddetke saylanadı. Papa lawazımına saylanǵan shaxs óziniń burınǵı atınan waz keshedi, hám ózine jańa at aladı. Búgingi kúnde Rim papası Argentina ruwxanıyı Francisk. Onıń haqıyqıy atı Xorxe Mario Bergolo bolıp ol 1936-jılı 17-dekabrde tuwılǵan. Vatika 100 aslam mámleketler menen diplomatiyalıq baylanıslar ornatqan. Ol BMSHnıń aǵzası, onıń óz bayraǵı, volyutası, markası hám qamaqxanasına iye. Vatikan 1377-jıldan baslap Rim papalarınıń turaqlı mákanı bolıp kelgen (aldın papalar Rimdegi Lateran tóbeshigindegi jaylarda jasaǵan). ⁹
Katolikler hám pravoslavlar aǵımları «múqáddes úshlikke» isenedi hám bul dinniń basqada tiykarǵı qaǵıydaların tán aladı. Biraq olar arasındaǵı ayırmashılıqlar da bar. Hárbir shirkew máresimlerdi atqarıwı waqtında óz múqáddes tillerine iye. Katolik shirkewinde máresimler latın tilinde alıp barılǵan. Al pravoslavlarda bolsa grek tilinde alıp barılǵan edi. Katolikler múqáddes rux – quday-atadan hám quday baladan kelip shıqqan dep esaplaydı. Jáne katolik aǵımı wákilleri «Bibliya»nı, «Injıl»di (tek ǵana latın tilinde jazılǵan) hám múqáddes ráwayatlardı yamasa appostollar qaǵıydalar jıyındısın diniy táliymattıń deregi dep biledi. Katolik shirkew injildi tek ǵana ruwxanıyler bayan etiw múmkin dep esaplaydı. Katolicizmnıń jáne bir ayırmashılıǵı bul Rim papasınıń jalǵızlıǵı haqqındaǵı dogma. Rim papası Iisustıń jerdegi nayıbı, ol din hám ádep-ikramlılıq máselesinde gúná qılmaydı. Onıń hákimiyatı jáhán soborları hákimiyatınan joqarı turadı dep esaplaydı. Katolik shirkewiniń jáne bir ózgesheligi bul XIII ásirde islep shıǵılǵan «sawap isler» haqqındaǵı táliymat. Bul táliymat boyınsha hár adam óz gúnásın juwıw ushın shirkewden keshirim jarlıǵın satıp alıwǵa bolatuǵın edi. Papalar usı táliymat tiykarında orta ásirlerde gúnálardı keshiriw haqqındaǵı jarlıqlar, indulgenciya menen sawda etiwdi alıp bardı. Sonday-aq Iisustıń anası Biybi Maryam ólgennen keyin onıń denesi aspanǵa kóterilip ketkenligi haqqındaǵı táliymatta bar. 1064-jılda Biybi Maryam shirkew anası dep te jariyalanǵan. Katolik táliymatına kóre tek ǵana ruwxaniyler quday menen baylanıs qılıw imkaniyatına iye esaplanadı. Ruwxanıyler adamlar menen qudaylar ortasında dáldálshılıq waziypasında atqaradı. Katolicizmde shirkew, quday menen adamlar baylanısıw ushın múqáddes orın esaplanadı. Katoliklerdiń diniy máresimleride ózgeshelikke iye. Mısal ushın balanı shoqıntırǵan da, olar pravoslavlarday suwǵa batırıp almaydı, al onıń ústinen suw quyadı. SHoqıntırılǵannan keyin hosh iyisli may balalıǵında emes, al er jetkennen keyin súrtiledi. Pravoslavlarda bolsa bul hosh iyisli may balalıǵında súrtiledi. Adamlar nan hám vino menen emes, tek ǵana nan menen prishashenie qıladı(prishashenie degende Iisustıń kelbeti hám qanı qosılǵan nan hám vinonı tatıw). SHoqınǵanda úsh barmaq menen emes, bes barmaq penen atqarıladı (atanaq xristianlıqta múqáddes belgi, diniy sıyınıw predmeti). Katoliklerdiń máresimin dábdebeli bolıw menen ajıralıp turadı. Katoliklerde ibadat ásirler dawamında latın tilinde ámelge asırılǵan. Vatikan soborı 1965-jılı ibadattı milliy tillerde ótkeriwge ruxsat bergen. Katolikcizmǵa kóbirek Foma Akvinskiydıń diniy kóz-qarasları tiykar qılıp alınǵan.¹⁰ Bul aǵımnıń qaǵıydaları ishinde jáne t ómendegiler belgilenip qoyılǵan. Ruxanıylerdiń úylenbesligi (pravoslavlarda tek ǵana monaxlar). Diniy mártebeden shıǵıw múmkin emesligi. Kardinallar institutinıń orın alǵanılıǵı. Olar tek papa tárepinen tayinlanıp, Papanıń jaqın máslaxatshısı, al kardinallar awqamı papanı saylawı. 21 jáhán soborınıń tán alınıwı (pravoslavlarda jetew) hám de nekeni biykar etiliwi múmkin emesligi haqqındaǵı qaǵıydalar esaplanadı.