1-§ dintaniw pániniń maqseti hám waziypalari j

1-§ DINTANIW PÁNINIŃ MAQSETI HÁM WAZIYPALARI


Jámiyette din insan menen hár dayım bolǵan ba yaki qanday da bir dáwirlerde jámiyet dinsiz jasaǵan ba, degen sorawlarǵa hár túrli pikirler bildirilgen. Ayrım kóz-qaraslarda diniy sezimlerdiń insannıń negizin onıń dúnyadaǵı háreketlerin durıs baǵdarlaw ushın zárúrligin kórsetse, basqa kóz-qaraslarda dinniń qanday da bir siyasiy kúshler qolındaǵı qural ekenligin aytıp ótedi. Máselen, sovet awqamında kommunistlik ideologiya tásirinde ateizm ilmiy teoriya sıpatında oqıw sistemasına da engizilgen. Al, házirgi kúnde tek diniy norma hám principler tiykarında jasawǵa shaqırıwshı uranlardı da ushratamız. Bul tek ǵana pikirler bolıp qoymastan, bul pikirler jámiyettegi qanday da bir ózgerislerge tásir etip konkret waqıyalarǵa da belgilewge óz tásirin tiygizedi. Máselen, XX ásirdiń 20-30-jıllarındaǵı dindarlardıń repressiya etiliwi, házirgi kúnde dúnyanıń hár túrli regionlarında júz berip atırǵan terroristlik aktler h.t.b. Din insan ushın kerek pe yamasa din insan ushın qáwipli me? Bunday sorawlarǵa qanday juwap beriwge qaramastan biz dinniń insannıń ómirinde salmaqlı orın tutatuǵınlıǵın biykarlay almaymız. Din insannıń ruwxıy dúnyası menen úzliksiz baylanıslı bolıp, din insannıń dúnyadaǵı ornı hám onıń iskerliginiń baǵdarın belgilep otıradı. Sonıń ushında dindi úyreniw – bul insandı úyreniwdı ańlatadı.
Dintanıw tiykarları kursınıń maqseti oqıwshılarǵa bul tarawda tereń bilim beriw arqalı kursqa kirgen máselelerdi analizlewde ilimiylik hám obektivlik usılın qollap, olarda diniy qaraslar progresine, insan kamalatına xızmet qılatuǵın táreplerin ajıratıp alıw, ǵárezsiz pikir juritiw arqalı ilimiy filosofiyalıq dúnyaǵa kóz-qarasqa tiyikarlanǵan iyman hám isenimdi qáliplestiriwden ibarat. Dintanıw tiykarları − dinniń payda bolıwı, hám rawajlanıw tariyxı, onıń táliymatın, payda bolıwın hám qáliplesiwin úyreniwshi pán. Bul pán jámiyet rawajlanıwı procesinde din menen baylanıslı bolǵan sociallıq hádiyselerdi ideologiya, úrip-ádet hám máresimlerdi de úyreniwdi kózde tutadı. Házirgi dúnya dinleriniń mazmunında áyyemgi urıw-qáwimlik hám milliy dinlerdiń elementleri ushrasadı. Hár qıylı dinler arasındaǵı óz-ara baylanıstı dáliller tiykarında analiz qılıw dintanıw kursınıń waziypalarınıń biri esaplanadı.
“ Dintanıw” páni oqıwshılarda din hám tariyxıy formaları, táliymatları, baǵdarları haqqında tuwrı juwmaqlar shıǵarǵan halda, diniy hám dúnyalıq qatnasıqlardı analizley alatuǵın tuwrı dúnyaǵa kóz-qarastı qáliplestiredi. “Din ázelden insan ruwxıylıǵınıń quram bólegi sıpatında insaniyattıń joqarı ideyaları, haq hám haqıyqat, insap hám ádillik haqqındaǵı arzıw umitlerin ózinde sáwlelendirgen, olardı turaqlı qaǵıydalar formasında bekkemlep kiyatırǵan ideya hám kóz-qaraslardıń bir pútin sisteması”¹ dep Prezidentimiz I.A.Karimov aytıp ótedi.
Dinlerdi úyreniw uzaq tariyxqa iye. Hárbir insan qasındaǵı adamlardıń isenimi, qaysı dinge tiyisliligine qızıqqan, olar haqqında biliwdi qáledi. Bul haqqında dáslepki maǵlıwmatlardı Áyyemgi Greciya hám Rim jazıwshıları shıǵarmalarında kóriwimiz múmkin. Olardan eń ataqlısı «Tariyx atası» atın alǵan Gerodot (b.e.sh. V ásir) ózi úyrengen xalıqlardıń dinleri haqqında maǵlıwmatlar keltirgen. Bul qızıǵıw orta ásir evropasında bar bolǵan. Biraq basqa dinler haqqında pikir bildiriwshiler, xristianlardıń itibarın tartpaw hám olardı usı dinlerge kirip ketpewin támiynlew maqsetinde, ol dinlerge qatnasta unamsız pikir bildiriw, olardı jamanlaw arqalı olarǵa jantasıwdı maqul dep tapqan.
Dindi úyrengende tek ǵana qandayda bir din kóz-qarasınan (diniy kóz-qarastan) emes, al oǵan dúnyalıq kóz-qarastan alıp qaraw tiyis. Dinniń payda bolıw sebeplerin úyreniwdiń ilimiy tiykarları dúnyalıq dintanıwda tómendegishe bayan etiledi.

• 
  Dinniń táliymatların jámiyettiń rawajlanıwı progresı menen alıp qaraw.
  
• 
  Din jámiyet aǵzalarınıń kóz-qaraslarınıń dárejesi menen baylanıslı.
  
• 
  Din tek ǵana kóz-qaraslar jıynaǵı emes, al jámiyetlik qatnasıqlardıń bir kórinisi sıpatında alıp qaraladı. Mısalı: din jámiyetlik basqarıwdıń quralı sıpatında paydalanılǵan, yaki jámiyetlik dúzimdi buzıwǵa qaratılǵan táliymat sıpatında paydalanǵanlıǵına tariyxtan hám házirgi kúnnen mısallardı keltiriwge boladı.
  
• 
  Dindi úyreniwde tábiyat hám jámiyetti úyreniwshi ilimlerdiń jetiskenliklerinen paydalanıladı.