1 – laboratoriya ishi yer magnit maydoni kuchlanganligining gorizontal tashkil etuvchisini aniqlash va tangens-galvanometr doimiysini aniqlash ishning maqsadi

Yer magnit maydoni kuchlanganligining gorizontal tashkil etuvchisini aniqlash va tangens-galvanometr doimiysini aniqlash

---

1 – laboratoriya ishi 

YER MAGNIT MAYDONI KUCHLANGANLIGINING GORIZONTAL TASHKIL 

ETUVCHISINI ANIQLASH VA TANGENS-GALVANOMETR DOIMIYSINI ANIQLASH 

Ishning maqsadi:
Yer magnit maydon kuchlanganligining gorizontal tashkil etuvchisini aniqlash orqali 
magnit maydonining hossalarini o‘rganishdan.

Kerakli asboblar: 
Tangens-galvanometr, milliampermetr, reostat, o‘zgarmas tok manbai. 


NAZARIY QISM 
Yerni katta sharsimon magnit deb faraz qilsak bo‘ladi. Yerni o‘ragan fazoda magnit maydoni 
mavjud. Bu maydonning kuch chiziqlari 5.1-rasmda ko‘rsatilgan. Shimoliy geografik qutb yaqinida janubiy
magnit qutbi S joylashgan, janubiy geografik qutb 
yaqinida – shimoliy magnit qutbi N joylashgan.
Yerning istagan nuqtasidagi mavjud bo‘lgan 
magnit maydonni magnit nayzacha yordamida aniqlash
mumkin. Agar NS magnit nayzachasini L ipga osib 
(5.2-rasm), osish nuqtasini nayzachaning og‘irlik
markazi bilan moslashtirilsa, nayzacha Yerning magnit 
maydoni kuch chizig‘iga urinma bo‘ylab yo‘nalgan
bo‘ladi. Shimoliy yarim sharda nayzaning janubiy uchi 
Yerga engashadi va nayzachaning gorizontga nisbatan
enkayish burchagi 

ni tashkil qiladi. (Magnit 

ekvatorida enkayish burchagi


nolga teng). Nayzacha 

joylashgan vertikal tekislik

magnit meridianining 

tekisligi
deyiladi. Hamma magnit meridian tekisliklari NS to‘g‘ri chiziq uchlarida kesishadi. Magnit 
meridianlarining Yer yuzidagi izlari magnit qutblari N va S da uchrashadilar.
Magnit qutblari geografik qutblarga mos tushmagani uchun nayzacha geografik meridiandan og‘gan 
bo‘ladi. Nayzacha orqali o‘tayotgan vertikal tekislikning (ya'ni, magnit meridiani) geografik meridian bilan
tashkil qilgan burchagi 

magnit

og‘ish burchagi
deb ataladi (5.2-rasm). 
Yer magnit maydonining to‘la kuchlanganlik vektori H ni ikki:
gorizontal va vertikal tashkil etuvchilarga ajratish mumkin (5.3-rasm). 
Og‘ish va enkayish burchaklarining hamda gorizontal tarkibiy qismning
qiymatlari berilgan nuqtadagi magnit maydon yo‘nalishi va kattaligini 
aniqlash imkoniyatini beradi.
Agarda magnit nayzacha faqat vertikal o‘q atrofidagina erkin 
aylana oladigan bo‘lsa, u Yer magnit maydonining gorizontal tarkibiy
qismi ta'sirida magnit meridiani tekisligida joylashadi. 


Tajriba qismi 
Tajriba 5.4-rasmda keltirilgan elektr sxema yordamida o‘tkaziladi 
va quyida o‘lchash uslubining qisqacha nazariyasi keltirilgan. Bu yerda R – reostat, A – ampermetr, TG –
tangens-galvanometr, K – qo‘shkalit, uning vazifasi tangens-galvanometr orqali