№1 – м а ъ р у з а ўлчаш хатоси ҳАҚида тушунча. П л а н

Қияликлар. Квартал ичидаги территорияларни планировка қилишда, 
технологик асбоб-ускуналар учун қия майдончалар тайѐрлашда ва бошқа 
ҳолларда берилган нишаблик бўйича қия яссиликлар лойиҳаланади. 
Нивелир тўри квадратлари учларининг қора отметкаларини, лойиҳавий 
яссилик бошланғич нуқтасининг Н
1
отметкасини ( - расм) ва лойиҳаланаѐтган 
юзанинг иккита ўзаро перпендикуляр йўналишлари бўйича берилган i
1
ва i
2
нишабликларни билган ҳолда нивелир тўла квадратлари учларининг 
лойиҳавий отметкалари, сўнгра илгари кўрсатиб ўтилган тартибда иш 
отметкалари ҳисоблаб топилади. 
Бошланғич нуқтанинг лойиҳавий отметкаси Н
1
билан лойиҳавий 
яссиликдаги Н
2
отметкали ихтиѐрий нуқта ўртасидаги боғлиқлик 
2
2
1
1
1
2
i
d
i
d
H
H




---

-расм. қия текислик лойиҳалашга доир схема 
формула билан ифодаланади, бу ерда i
1
ва i
2
- горизонтал ва вертикал 
йўналишларда берилган лойиҳавий нишабликлар; d
1
ва d
2 
- бошланғич нуқта 
билан нишабликлар йўналишларида аниқланаѐтган нуқта орасидаги масофа. 
Ҳисоблаб топилган лойиҳавий ва иш отметкалари иш чизмасига, 
квадрталарнинг тегишли учлари ѐнига ѐзиб қўйилади, уларга асосланиб 
планировка қилиш ишлари бажарилади ва лойиҳавий отметкалар учун 
юзалар тозаланади. 
Ер қазиш ишлари ҳажмини аниқлаш - вертикал планировка қилиш 
лойиҳасининг бир қисми бўлиб, у лойиҳанинг техника-иқтисодий томони 
ҳақида, ишларни ташкил қилиш ва уларнинг баҳоси тўғрисида фикр юритиш 
учун зарур бўлади. 
Ер қазиш ишлари ҳажми қуйидаги усулларда ҳисобланади: квадратлар 
усули (релъефи нисбатан оҳиста бўлган жойларда); учбурчакли призмалар 
усули (қўйилма планда 2 см дан ошмайдиган релъефи анча паст-баландли 
участкаларда); 

---

кўндаланг чизиқлар усули (релъефи жуда паст-баланд бўлган, планда бир-
биридан 2 см оралиқда турган нуқталар нисбий баландлиги 2 м дан ортиқни 
ташкил қиладиган жойларда). 
Квадратлар усули блан ер қазиш ишлари ҳажмини ҳисоблашда 
топографик пландан фойдаланилади. Унда юза нивелирлаш ѐки 
горизонталлар бўйича интерполяция қилиш натижасида олинган қора 
отметкалар тўлдирувчи квадратлар учларига чиқариб ѐзилган нивелир тўри 
кўрсатилган бўлади. 
Ундан кейин планда кўрсатилган тўлдирувчи квадратлар тўридан 
фойдаланиб