1- mashgulot. Otlarning ekstererini urganish Darsning maksadi

10. Otlarning tana tuzilishi indekslari.

Indekslar	Indekslar ulchamlarining uzaro munosabati, sm
uzunlik	Gavda kiya uzunligi x 100 Karchigay balandligi
Kukrak kafasi aylanasi	Kukrak aylanasix100 ------------------------------ Karchigay balandligi
Tulishganlik	Kukrak aylanasi x 100 Gavda kiya uzunligi
Kukrak chukurligi	Kukrak chukurligi x 100 Karchigay balandligi
Uzun oeklilik	Oekni erdan tirsakkacha balandligi x100 Karchigay balandligi
Suyakdorlik	Kaft aylanasi x 100 Archigay balandligi
Kaft kuchi	Tirik vazni Kaft aylanasi
Balandlik	Sagrisining balandligi x 100 Karchigay balandigi
sagridorlik	Sagri kenglik x 100 Sagri uzunlii
Kata boshlilik	Bosh uzunligi x 100 Karchigay balandligi
Zichlik (birlikda)	Tirik vazni Karchigay balandligi
Ogirlik (birlikda)	Tirik vazni Kukrak aylanasi.

Otlarni tarozida tortish imkoni bulmasa (togda, chulda) xar xil usulda ulchash yuli bilan aniklaadi.

1. 
   A.A.Motorin usuli:
   

R=X.6-620

R- tirik vazni

X- kukrak kafasining aylanasi, sm
6 – doimiy koeffitsient
620 – doimiy koeffitsient

Bunda kukrak kafasining aylanasi ulchanib, 6 ga kupaytiriladi va chikkan natijadan 620 ni ayirib tashlanadi. Olingan natija otning kilogramm xisobidagi tirik vaznini ifodalaydi.

2. 
   Ulrixa Dyurst usli
   

R=O.K

R- xayvonning tirik vazni (kg) xisobida
O- kukrak aylanasi, sm
K – koeffitsient (kukrak kafasining aylanasi)

Ulchab olingan kukrak aylanasi berilgan koeffitsientga engil otar uchun 2,7 urta ogirlikdagi otlar uchun 3,1 va ogir otlar uchun 3,5 ga

4-MASHGULOT.
Otlarning tuslari xamda belgilarini urganmish va tamgalash.
Darsning maksadi: otlarning tuslari va belgilarini, ularning bir-biridan fark kilishini aniklab, tamgalash usullarini urganish.
Kerakli jixozlar: mashgulot auditoriyada utkaziladi, amaliy mashgulot kitobi, daftar, rasmlar, mulyajlar, albomdan foydalaniladi. Ot zavodi, ippodrom, ot sporti klublariga borganda xam bir necha zotga mansub otlarning tusi va belgilari urganilib, ish daftpriga yozib boriladi.
Darsning mazmuni: tuslar va belgilar asosiy nishona xisoblanganligi, shuningdek ularni bir-biridan fark kilish uchun ishlatiladi. Otlarni inventarizatsiya kilib, zootexniya va veterinariya xisobotini olishda, nasldorlik guvoxnomalarini yozishda anna shu belgilar kata axamiyatga ega.
Tus deb teridagi pigmentlarning uzgarishi tufayli junlarning tovlanishiga va terining rangiga aytiladi. Tuslarning turlicha bulishida pigmentlar asosiy rol uynaydi. Otlarning tusi melininom pigmenti xisobiga paydo buladi. Otlarni urchitishda, zotlarning kelib chikishida tuslar nishona bulib xisoblanadi. Tilla-malla, tilla-saman, chovkar va boshka tuslar yukori baxolanadi.
Yilkichilik zavodlarida kulunning tusi va belgisi u tugilganidan sung, 3 kundan keyin yoziladi, onadan ajratishda, toylar gruppasiga utkazishda, bonitirovka kilishda kayd kilinadi. Otlarning kora, turik, jiyron, saman va Kuk tuslari asosiy tuslar xisoblanadi. Otlarning tuslarini yozishda fakat umumiy gavda tuslarini yozmasdan, yol, dum, kokil junlari rangi kursatiladi. Kokil, yol, dum junlari ximoya junlari ximoya junlari deb ataladi. Tus otlar oshgan sari uzgarib boradi. Ola otlar tanasining kup kismida pigmentlar etishmasligidan konstituchiyasi unchalik mustaxkam emas. Otlarning tusini aniklash va bir-biridan farklay bilish zooinjenerning asosiy vazifasi xisoblanadi. Otning asosiy tuslari va ularning uzaro farki kuyidagi jadvalda va rangli rasmlarda berilgan (3-jadval).
Otlarning belgilari: kulunni tugilgan paytida, tanasining turli kismlarida (boshi, tanasi, oeklari) xar xil shaklli katta-kichik ok doglar uchraydi. Bu dog parchalari uning belgilari deb aytiladi. Belgilarning tuslardan farki shundaki, belgilar ok dog yoki parcha xolda bulib, umuman tanada yakkol ajralib turadi.
Xujjatlarni tuldirishda belgilarni yozish xayvonning boshidan boshlanadi, sungra tana va oeklariga utiladi.
CHap oegidan boshlanib, ketma-ket oldingi ung oyogiga, sungra orkadagi chap va ung oyogiga utiladi. Otlarning boshida uchraydigan belgilar (ok doglar); kashka, yulduzli, tumshugi ok va kora dogli.
YUlduzli belgilar uz navbatida kata, kichik, xalkasimon, uchburchaksimon, rombsimon, chuzikrok, yarim eysimon shakllarga bulinadi.
Kashka belgilar uz navbatida kashkasi – tor, keng, fonar kashkali, buril kashka, tasma chizikli bulishi mumkin. Tor kashka – burungacha tasmasimon chuzilgan ok belgi. Keng kashkada ok belgi peshonadan burunga kadar kengrok kurinishda chuzilgan. Fonar kashka- ok belgi peshonasini koplab lablarigacha chuzilgan kengrok buladi.
Peshonasining urtasida, chap eki ung tomonida biroz oki bulsa buril kashka deyiladi.
Tasma chizikli kashka – xar xil ulunlikdagi tor, keng, tekis, egri-bugri, ba’zan labni egallashi va bita eki ikkita burun teshigini eki burunning xamma kismini uzib-uzib egallaydigan belgiga tasma chizikli kashka deyiladi. Xujjatda oting bosh kismi ezilgandan sung tana kismidagi belgilar va ularning kata-kichik shakllari kursatiladi. (8- rasm).

2.