1- мавзу: “Туризмда атроф-муҳит бошқаруви” фанига кириш Маърузачи : и ф. д профессор М. Т. Алиева

Баъзида ижтимоий ривожланиш кўрсаткичлари рўйхатларида атроф-муҳит тўғрисидаги маълумотлар ҳам мавжуд. Гонгконгнинг 2000 йилдаги ижтимоий ҳисоботини ишлаб чиқувчи Ричард Эстеснинг таъкидлашича, ҳисоботда қаттиқ чиқиндиларни қайта ишлаш, пляжлар, очиқ жойлар ва тоза сув истеъмоли рейтинглари билан атроф-муҳит сифати бўйича субиндекс мавжуд. Иқтисодий ривожланишнинг мақсади инсоният ривожланишининг энг юқори даражасига эришиш мақсадида барча шахслар ва ижтимоий институтларнинг ижтимоий ва моддий фаровонлигини оширишдир. Ижтимоий-иқтисодий ривожланиш, шунинг учун иқтисодий ва ижтимоий ривожланишнинг бирлашишини талаб қилади. Ижтимоий ва иқтисодий ҳаёт сифатидаги тараққиёт фақат ҳуқуқларга асосланган бўлса ва табиий муҳитга минимал таъсир кўрсатадиган, уни сақлайдиган ёки яхшилайдиган бўлса, тараққиёт деб қаралиши керак.

Баъзида ижтимоий ривожланиш кўрсаткичлари рўйхатларида атроф-муҳит тўғрисидаги маълумотлар ҳам мавжуд. Гонгконгнинг 2000 йилдаги ижтимоий ҳисоботини ишлаб чиқувчи Ричард Эстеснинг таъкидлашича, ҳисоботда қаттиқ чиқиндиларни қайта ишлаш, пляжлар, очиқ жойлар ва тоза сув истеъмоли рейтинглари билан атроф-муҳит сифати бўйича субиндекс мавжуд. Иқтисодий ривожланишнинг мақсади инсоният ривожланишининг энг юқори даражасига эришиш мақсадида барча шахслар ва ижтимоий институтларнинг ижтимоий ва моддий фаровонлигини оширишдир. Ижтимоий-иқтисодий ривожланиш, шунинг учун иқтисодий ва ижтимоий ривожланишнинг бирлашишини талаб қилади. Ижтимоий ва иқтисодий ҳаёт сифатидаги тараққиёт фақат ҳуқуқларга асосланган бўлса ва табиий муҳитга минимал таъсир кўрсатадиган, уни сақлайдиган ёки яхшилайдиган бўлса, тараққиёт деб қаралиши керак.

Аксарият экологлар экотизим барқарорлигини экотизимнинг узоқ вақт давомида ва бузилишларга қарамай ўз тузилиши ва функциясини сақлаб туриш қобилияти деб таърифлайдилар.Экотизим тузилишига ландшафтнинг физик-геологик тузилмалари, мавжуд турларнинг сони ва хилма-хиллиги, ушбу турларнинг популяцияси ва шу популяцияларнинг ўзаро таъсир усуллари киради.Экотизим функцияси деганда экотизим таъминлайдиган сув ва озуқа моддаларининг айланиши ва биомасса унумдорлиги каби жараёнлар тушунилади.

• Аксарият экологлар экотизим барқарорлигини экотизимнинг узоқ вақт давомида ва бузилишларга қарамай ўз тузилиши ва функциясини сақлаб туриш қобилияти деб таърифлайдилар.Экотизим тузилишига ландшафтнинг физик-геологик тузилмалари, мавжуд турларнинг сони ва хилма-хиллиги, ушбу турларнинг популяцияси ва шу популяцияларнинг ўзаро таъсир усуллари киради.Экотизим функцияси деганда экотизим таъминлайдиган сув ва озуқа моддаларининг айланиши ва биомасса унумдорлиги каби жараёнлар тушунилади.
• Экологик мувозанат ва экотизим барқарорлиги табиатнинг ўзи томонидан сақланиб турилади, аммо замонавий саноат даврининг пайдо бўлиши оғир саноатлаштириш, технологик инқилоб, транспорт воситаларининг тез ўсиши, ресурсларни тезкор равишда эксплуатация қилиш, режасиз урбанизация ва бошқалар орқали экологик мувозанатни бузди.Бир сўз билан айтганда, замонавий иқтисодий ва технологик одамнинг антропоген фаолияти атроф-муҳит ва одамлар ўртасидаги уйғун муносабатларни бузди.Шундай қилиб, атроф-муҳитни бошқариш - бу инсоннинг ҳалокатли фаолиятини текшириш, табиатни муҳофаза қилиш, муҳофаза қилиш, тартибга солиш ва қайта тиклаш орқали эришиш мумкин бўлган одамлар ва атроф-муҳит ўртасидаги муносабатларни яхшилаш жараёнидир.

• Жараён, атроф-муҳитни бошқариш экотизим мувозанати ва экотизим мувозанатини бузмасдан табиий ресурсларни оқилона эксплуатация қилиш ва улардан фойдаланишни ўз ичига олган табиат билан инсонни рационал мослашуви билан боғлиқ.
• Агар табиий ресурслардан ортиқча фойдаланилса, бу миллатнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишига таъсир қилади.Шундай қилиб, атроф-муҳитни бошқариш жамиятнинг экологик тамойиллари ва ижтимоий-иқтисодий эҳтиёжларини ҳисобга олиши керак, яъни бир томондан ижтимоий иқтисодий ўзгаришлар ва бошқа томондан атроф-муҳит сифатини таъминлашни ўз ичига олади.
• Атроф-муҳитни бошқариш доираси ва жиҳатлари: атроф-муҳитни бошқариш жуда кенг кўламли ва атроф-муҳитнинг барча техник, иқтисодий ва бошқа жиҳатларини ўз ичига олади.