1. 2-qosimsha “tastíYÍqlayman”
Download 0.75 Mb.
|
1 2
Bog'liqlekciyalar toplami-aqiri
- Bu sahifa navigatsiya:
- ALGORITM HÁM DÁÁSTÁRLEW” PÁNINEN LEKCIYALAR TOPLAMI
- Algoritm hám dástúrlew
|
1.2-qosimsha
Qaraqalpaqstan Respublikası informaciyalıq texnologiyalar texnikumı “ALGORITM HÁM DÁÁSTÁRLEW” PÁNINEN LEKCIYALAR TOPLAMI
Nókis – 2022j 1-Tema: Jobası: Kirisiw Algoritm haqqinda Algoritm turleri C++ programmalastırıw tili C tiline tiykarlanǵan. C bolsa óz gezeginde B hám BCPL tillerinen kelip shıqqan. BCPL 1967 jılda Martin Richards tárepinen dúzilgen hám operatsion sistemalardı jazıw ushın mólsherlengen edi. Ken Thompson óziniń B tilinde BCPL dıń kóp hossalarini kirgizgen hám B de UNIX operatsionsistemasınıń birinshi versiyaların jazǵan. BCPL da, B da tipsiz til bolǵan. Yaǵniy o'garuvchilarning málim bir tipi bolmaǵan - hár bir ózgeriwshi kompyuter yadsında tek bir báyit jer iyelegen. Ózgeriwshin qanday sapada isletiw bolsa, yaǵniy pútkil sonmi, kasrli sonmi yamasa harfdekmi, programmist wazıypası bolǵan. C tilin Dennis Ritchie B den keltirip shıǵardı jáne onı 1972 jılı dáslepki bar Bell Laboratoriyasında, DEC PDP-11 kompyuterinde qolladı. C ózinden aldınǵı B hám BCPL tilleriniń júdá kóp zárúrli táreplerin óz ishine alıw menen bir qatarda ózgeriwshilerdi tiplashtirdi hám bir qatar basqa jańalıqlardı kirgizdi. Baslanıwda C tiykarınan UNIX sistemalarında keń tarqaldı. Házirde operatsion sistemalardıń tiykarǵı bólegi C/C++ de jazılıp atır. C mashina arhitekturasiga baylanısqan til bolıp tabıladı. Lekin yahshi joybarlaw arqalı programmalardı túrli kompyuter platformalarida isleytuǵın qilsa boladı. 1983 jılda, C tili keń tarqalǵanlıǵı sebepli, onı standartlaw háreketi baslandı. Onıń ushın Amerika Milliy Standartlar Komiteti (ANSI) qasında X3 J11 tehnik komitet tuzildi. hám 1989 jılda bul standart qabıllandı. Standarttı dúnya boyınsha keń tarqatıw maqsetinde 1990 jılda ANSI hám Dúnya Standartlar Shólkemi (ISO) sheriklikte C dıń ANSI/ISO 9899 :1990 standartın qabıllawdı. Usınıń sebepinen C de jazılǵan programmalar kem muǵdardaǵı ózgerisler yamasa ulıwma ózgerislersiz júdá kóp kompyuter platformalarida isleydi. C++ 1980 jıllar basında Bjarne Stroustrup tárepinen C ga tiykarlanǵan tárzde tuzildi. C++ júdá kóp qosımshalardı óz ishine alǵan, lekin eń tiykarǵısı ol ob'ektler menen programmalastırıwǵa múmkinshilik beredi. Programmalardı tez hám sapalı jazıw házirgi kúnde úlken áhmiyet kásip etmoda. Bunı támiyinlew ushın ob'ektli programmalastırıw ideyası ilgeri surildi. Tap 70- shi jıllar basında strukturalı programmalastırıw sıyaqlı, programmalardı turmıs daǵı denelerdi modellestiriwshi ob'ektlat arqalı dúziw programmalastırıw salasında revolyuciya etdi. C++ den tısqarı basqa kóp ob'ektli programmalshga jóneltirilgen tiller payda boldı. Usılardan eń kózge taslanadıǵanı Xerox dıń Palo Altoda jaylasqan ilimiy- qıdırıw orayında (PARC) dúzilgen Smalltalk programmalastırıw tili bolıp tabıladı.Smalltalk de hámme zat ob'ektlerge tiykarlanǵan. C++ bolsa gibrid til bolıp tabıladı. Ol jaǵdayda C ga o'hshab strukturalı programmalastırıw yamasa jańasha, ob'ektler menen programmalastırıw múmkin. Jańasha dewimiz de salıstırmalı bolıp tabıladı. Ob'ektli programmalastırıw filosofiyası payda bolǵanına da jigirma jıldan oshayapti. C++ funksiya hám ob'ektlerdiń júdá bay kutubhonasiga iye. Yaǵniy C++ de programmalastırıwdı úyreniw eki bólekke bólinedi. Birinshisi bul C++ ni ózin 2-tema: Joba Takirarlaniwshi algoritm Ciklik algoritm Siziqli algritm úyreniw, ekinshisi bolsa C++ dıń standart kutubhonasidagi tayın ob'ekt/funksiyalarni qóllawdı úyreniw bolıp tabıladı. C++ DA DASTURLASHNING ASOSIY QISMLARI C++ sisteması tiykarınan tómendegi bólimlerden ibarat. Bular programmanıjazıw redaktorı, C++ tili hám standart utubhonalar bolıp tabıladı. C++ programması málim bir fazalardan ótedi. Birinshisi programmanı jazıw hám redaktorlaw, ekinshisipreprosessor ámellerin orınlaw, kompilyatsiya, kutubhonalardagi ob'ekt hám funksiyalardı programma menen bólew (link), yadqa júklew (load) hám orınlaw (execute). C++ DA BIRINSHI ROGRAMMA //C++ dagi dáslepki programmasımız /*Ekranǵa jazıw shıǵarıw*/ # include int main () { cout << " Hello World! \n";return 0; //Programma kutulganidek tawsılǵaninig belgisi. } Ekranda Hello World Programmanı satrma-qatar analiz qilaylik. C++ de eki tur túsindiriwler bar. /* menen baslanıp, */ menen tawsıladıǵanı bir neshe qatardı iyelewi múmkin. Yaǵniy bul belgiler arasında qalǵan hámme jazıw túsindiriw esaplanadı. Bul turtúsindiriw C den qalǵan. C++ jańa kórinistegi túsindiriwler de kiritilgen. Bul // menen baslanadı hám kúshi sol qatar ohirigacha saqlanadı. Túsindiriwler yamasa basqasha etip aytqanda kommentariylar kompilyator tárepinen esapqa alınbaydı hám hesh qanday mashina atqarıw kodına aylantırilmaydi. Túsindiriwler kerekli orında, funksiyalardan aldın, ózgeriwshiler daǵazasınan keyin jazılǵanda, programmanı túsiniw talay ańsatlashadi hám keyinirek programma islew mantig'ini eske salıp turadı # include ámellerdi atqaradı. Oǵan tiyisli bolǵan buyrıqlar # belgisi menen baslanadı, lekin buyrıq ohiriga noqat -útir (;) qoyilmaydi. Bul jerde include (kiritiw, qamtıp olmoq) buyrıǵı iostream. h faylın tiykarǵı programmasımız ishine kiritedi. Bul fayl ishinde biz isletip atırǵan cout aǵıs (stream) ob'ektiniń daǵazası berilgen. C++ tilinde ekran yamasa klaviyaturadan kirisiw/chiqishni orınlawshı bolǵan barlıq programmalar bul basshı (header) fayldı yamasa onıń jańa kórinisin include menen óz ishine alıwı kerek. Bul sıyaqlı fayllardı biz endigiden daǵaza faylları dep ataymız. Sebebi bul fayllar ishinde funksiya hám ob'ektlerdiń ózi, yaǵniy denesi berilmay tek ǵana daǵazası beriledi. include buyrıǵı bir neshe hil jol menen qollanılıwı múmkin: 1. include 2. include 3. include " menińfaylim. h" Direktivalar- funksiylar kitapxanasın shaqırıw. Olar arnawlı include katologida jaylasqan hám. h fayllar dep ataladı. C++ tilinde máseleniń qoyilishiga qaray kerekli include lar shaqırıladı. Bul bolsa programmanıń yadta egalaydigan jayın minimallastıradı. 3-5-tema: Joba Takirarlaniwshi algoritm Ciklik algoritm Siziqli algritm Mısalı : malumotlarni kirgiziw-shıǵarıw proseduralari ushın birinshi usılda daǵaza faylı <> qawısları ishinde jazıladı. Bunda C++ sisteması bul fayldı aldınan belgilengen kataloglar ishinen qıdıradı. Bul usıl menen tiykarınan standart kutubhona faylları qollanıladı. Ekinshi usılda, fayl atı tırnaqshalarǵa alınǵanda, kiritiliwi kerek bolǵan fayl ámeldegi katalogdan qıdırıladı. Bul jol menen programmist ózi jazǵan daǵaza faylların kiritedi. Sonı aytıp ótiw kerek, C++ dıń 1998 jılı qabıl etilgen standartına kóre, bul daǵaza faylları jańa kóriniske iye, olar. h menen tawsılmaydı. Bunda, mısal ushın : biziń h bolsa cmath nomiga iye. Biz bul ózgerislerge keyin qaytamız, házirshe bolsa eski tipdagi daǵaza fayllarınan paydalanıp turamiz. int main () hár bir C++ programmasınıń bólegi bolıp tabıladı. main den keyingi () qawıslar C++ dıń funksiya dep atalıwshı blokınıń baslanǵanlıǵın ańlatadı. C++ programması bir yamasa bir neshe funksiyalardan ibarat. hám usılardan anıq bir funksiya main dep atalıwı shárt. Bunda main programma ishinde keletuǵın birinshi funksiya bolmawi de múmkin. Operatsion sistema programma atqarılıwın main () funksiyasınan baslaydı. main () den aldın kelgen int bolsa main funksiyasınan qaytıw ma`nisi tipini belgileydi. Bunda int integer, yaǵniy pútkil san degeni bolıp tabıladı. main () dıń qaytarǵan ma`nisi operatsion sistemaǵa baradı. { qawıs funksiya hám basqa bloklar denesin baslaydı. Bloktı jabıw ushın } awsırması isletilinadi. cout << " Hello World! \n"; qatarı C++ de ańlatpa dep ataladı. C++ dagi hár bir ańlatpa ; (noqat -útir) menen tamamlanılıwı shárt. Artıqsha ; bos ańlatpa dep ataladı. Onı qoyıw programma tezligine tásir etpeydi. Kirisiw hám shıǵıw (Input/Output), yaǵniy programmaǵa kerekli maǵlıwmatlardı kirgiziw hám olar ústinde programma tárepinen orınlanǵan ámeller nátiyjelerin alıw C++ de aǵıs ob'ektleri arqalı orınlawǵa bolatuǵın. Lekin kirisiw/chiqishni C dagi sıyaqlı funksiyalar menen de ámelge asırsa boladı. C++ filosofiyasına kóre hár bir kirisiw/chiqish úskenesi (ekran, printer, klaviatura... ) báyitler aǵımı menen islegen sıyaqlı qabıl etiledi. Joqarıdaǵı ańlatpa orınlanǵanda biziń " Hello World! " gápimiz standart shıǵıw aǵımı ob'ekti cout ga (cout - console out) jónetiledi. Normal sharayatta bul aǵıs ekranǵa jalǵanǵan bolıp tabıladı. 6-10 tema Joba: Codeblocks Visual studio Integrallasqan ortalıq C++ de qatarlar (string) tırnaqshalar (") arasında boladı. Bir harfli literalar bolsa bir tırnaq - apostrof (') ishine alınadı. Mısal ushın : 'A', '$'. Bir hárip yamasa belgin tırnaqsha ishine alsa ol qatar sıyaqlı qabıl etiledi. < (teris bólshek - backslash) belgisi arnawlı mániske iye. Ol ózinden keyin kelgen belgi aǵıs buyrıǵı yamasa manipulyatori ekenligin ańlatadı. Sonda \ belgisi menen odan keyin kelgen belgi buyrıq izbe-izliginde aylanadı. Bulardıń kestein beraylik. \n - Jańa qatar. Kursor jańa qatar basınan jay aladı. \t - Gorizontal tabulyatsiya (kursor bir-neshe hárip o'nga jıljıydı ). \v - vertikal tabulyatsiya (bir-neshe qatar taslanıp ótiledi). \r - Qaytıw. Kursor áyne qatar basına qaytadı, yaǵniy jańa qatarǵa ótpeydi. \a - Kompyuter dinamiki shalınadı. \\ - Ekranǵa teris bólshek belgisin basıw ushın qollanıladı. \" - Ekranǵa tırnaqsha belgisin basıw ushın qollanıladı. return 0; (return - qaytıw ) ańlatpası main () funksiyasınan shıǵıwdıń tiykarǵı jolı bolıp tabıladı. 0 (nol ) ma`nisiniń qaytarılıwı operatsion sistemaǵa bul programma normal atqarılıp tawsılǵanın ańlatadı. return arqalı qaytatuǵın baha tipi funksiya daǵazası daǵı qaytıw tipi menen bir hil bolıwı kerek. Bizde bul daǵaza int main () {... } edi. hám 0 int tipiga tiyisli bolıp tabıladı. Endigiden return arqalı qaytarılıp atırǵan ańlatpanı qawıs ishine alamız. Mısal ushın return (6 ). Bul qawıslar májburiy emes, lekin bizler olardı programmanı oqılıwında qolaylıq ushın kiritemiz. Insannıń ómiri dawamında úlken-kishi wazıypalar yamasa máselelerdi sheshiwdi óz aldına maqset etip qóyadı. Ádetde, ol óz maqsetine jetiwi ushın orınlawı kerek bolǵan ámel yamasa jumısların turmıslıq tájiriybesi yamasa ózlestirgen bilimine tıykarlanıp málim bir tártipke keltiredi. Buǵan turmısımızdıńdan xilma- qıylı mısallar keltiriw múmkin. 1. 1- mısal Kósheden ótiw maqset etip qoyılǵan bolsın. Ol halda kósheden ótip atırǵan kisi hámmemizge ádetiy hal bolıp qalǵan tómendegi háreketlerdi orınlawı kerek boladı : 1) shep tárepke qaralsin, eger transport quralı joq bolsa, 2- bandga o'tilsin, keri jaǵdayda 1-bandga o'tilsin; 2) ońǵa qaralsin, eger transport quralı joq bolsa, 3- bandga o'tilsin, keri jaǵdayda 1-bandga o'tilsin; 3) kósheden o'tilsin. 1. 2- mısal Eni 6 metr hám boyı 10 metr boilgan jaydı toltırıw ushın satıp alınıwı kerek bolǵan 12 x25 sm (eni 12 sm hám boyı 25 sm) gerbishler sanı tapilsin. Esaplap atırǵan kisi geometriya páninen alǵan bilimine tıykarlanıp tómendegi izbe-izlilikdegi ámellerdi atqaradı : 1) orınnıń maydanı. S jay santımetr ólshem birliginde tapilsin; 2) bir dana gerbishtiń maydanı S gerbish santımetr ólshem birliginde tapilsin; 3) gerbishler sanı S san orınnıń maydanın gerbishtiń maydanına qatnası dep olinsin. Bul ámeller izbe-izligin tómendegi matematikalıq formula menen de ańlatıw múmkin: S san =S jay / S gerbish = (6*100*10*100) / (12*25) Joqarıdaǵı mısallarda keltirilgen ámeller izbe-izligi, basqasha aytqanda, kórsetpeler yamasa buyrıqlar izbe-izligi qandayda bir kisi tárepinen atqarılgach, gózlengen maqsetke eriwiladi. Bunday ámeller izbe-izligi yamasa turmısımızdıńda hár kúni hám hár saatta ushırasıp turatuǵın túrli qaǵıydalar ishinde qandayda bir zárúrli nátiyjege erisiwge alıp keletuǵın ámellerdi izbe-iz orınlawdı talap etetuǵın qaǵıydalar informatikanıń tiykarǵı túsiniklerinen biri algoritm sózi menen ańlatpalanadı. Algoritm sózi IX asirde jasap (783-jılda tuwılǵan ) óz ilimiy jumısları ǵáziynesi menen dúnyaǵa belgili watanlasımız ullı astronom, matematikalıq hám geograf Abu Abdullo Muhammad ibn Muso al-Xorezmiy atınan kelip shıqqan. Al-Xorezmiy arifmetikaga arnalǵan «Hind esabı haqqında kitap» qollanbasında toǵızta hind nomeriniń sanlardı ańlatıw daǵı abzallıqları hám olar járdeminde hár qanday sannı da qısqa hám ańsat jazıw múmkinligin aytadı hám házirgi kúnde hámme oqıwshılar biletuǵın sanlar ústinde, joqarıdaǵı 2-mısal daǵı sıyaqlı ústin kórinisinde ámeller orınlaw qaǵıydaların yoritadi. Ásirese, nol (0) qóllawdıń áhmiyeti haqqında túsinik berip, noldı jazbaslik nátiyjediń qáte shıǵıwına alıp keledi, Joqarıda belgilegenimizdek, qoyılǵan qandayda bir máseleni EHMda sheshiw ushın, aldın onıń matematikalıq modelin, keyin algoritmın hám programmasın dúziw kerek boladı. Bul úshlıqta algoritm blokı zárúrli áhmiyetke iye. Endi algoritm túsiniginiń tariypi hám ózgesheliklerin bayanlaymız. Algoritm bul aldımızǵa qoyılǵan máseleni sheshiw zárúr bolǵan ámeller izbe-izligi bolıp tabıladı. Algoritm sózi hám túsinigi IX asirde jasap dóretiwshilik etken buyır oqımıslı Muhammad al-Xorezmiy atı menen tıǵız baylanıslı. Algoritm sózi Al-Xorezmiy atınıń Evropa ilimpazları tárepinen buzib aytılıw etiliwinen júzege kelgen. Al-Xorezmiy birinshi bolıp onlıq sanaq sistemasınıń principlerıni hám odaǵı tórtew ámellerdi orınlaw qaǵıydaların tiykarlab bergen. Algoritmdıń tiykarǵı ózgeshelikleri. Algoritmdıń 5-ta tiykarǵı ózgesheligi bar: Diskretlilik (Cheklilik). Bul qasiyettiń mazmunı algoritmlardı mudami chekli qádemlerden ibarat etip bóleklew múmkinshiligi bar ekenliginde. Yaǵnıy onı chekli sandaǵı ápiwayı kórsetpeler izbe-izligi formasında ańlatıw múmkin. Eger kuzatilayotgan processni chekli qádemlerden ibarat etip qollay almasak, onı algoritm dep bolmaydı. Túsiniklilik. Biz kúndelik turmısımızdıńda berilgen algoritmlar menen islep atirǵan elektron saatlar, mashinalar, qozaqlar, kompyuterler, túrli avtomatikalıq hám mexanik apparatlardı gúzetemiz. Atqarıwshına usınıs atırǵan kórsetpeler, onıń ushın tushinarli mazmunda bolıwı shárt, keri jaǵdayda atqarıwshı ápiwayıǵana ámeldi de atqara almaydı. Odan tısqarı, atqarıwshı hár qanday ámeldi atqara almasligi da múmkin. Hár bir atqarıwshınıń orınlawı múmkin bolǵan kórsetpeler yamasa buyrıqlar kompleksi ámeldegi, ol atqarıwshınıń kórsetpeler sisteması (sisteması ) dep ataladı. Sonday eken, atqarıwshı ushın berilip atırǵan hár bir kórsetpe atqarıwshınıń kórsetpeler sistemasına tiyisli bolıwı kerek. Kórsetpelerdi atqarıwshınıń kórsetpeler sistemasına tiyisli bolatuǵın etip ańlatpalay biliwimiz zárúrli áhmiyetke iye. Mısalı, tómen klasstıń a'lochi oqıwshısı " san kvadratqa asırilsin" degen kórsetpeni tushinmasligi nátiyjesinde atqara almaydı, lekin " san ózin ózine ko'paytirilsin" formasındaǵı kórsetpeni biymálel atqaradı, sebebi ol kórsetpe mazmunınan kóbeytiw ámelin orınlaw kerekligini tusinip jetedi. Anıqlıq. Atqarıwshına berilip atırǵan kórsetpeler anıq mazmunda bolıwı zárúr. Sebebi kórsetpe degi anıq emeslikler móljel daǵı maqsetke erisiwge alıp kelmeydi. Adam ushın tushinarli bolǵan " 3-4 ret silkitilsin", " 5-10 minuta qızdırılsin", " 1-2 qasıq solinsin", " teńlemelerden biri yechilsin" sıyaqlı uǵımsız kórsetpeler robot yamasa kompyuterdi qıyın jaǵdayǵa salıp qóyadı. Bunnan tısqarı, kórsetpelerdiń qaysı izbe-izlilikde atqarılıwı da zárúrli áhmiyetke iye. Sonday eken, kórsetpeler anıq beriliwi hám tek algoritmda kórsetilgen tártipte atqarılıwı shárt eken. Ǵalabalıq. Hár bir algoritm mazmunına kóre bir túrdegi máselelerdiń barlıǵı ushın da orınlı bolıwı kerek. YA'ni máseledegi baslanǵısh maǵlıwmatlar qanday bolıwınan qaramastan algorim sol xildagi hár qanday máseleni sheshiwge jaramlı bolıwı kerek. Mısalı, eki ápiwayı kasrning ulıwma mahrajini tabıw algoritmı, bólsheklerdi túrlishe ózgertirip bersangiz da olardıń ulıwma mahrajlarini anıqlap beraveradi. Yamasa úshmúyeshliktiń júzin tabıw algoritmı, úshmúyeshliktiń qanday bolıwınan qaramastan, onıń júzin esaplab beraveradi. Nátiyjeliklıq. Hár bir algoritm chekli sandaǵı qádemlerden keyin álbette nátiyje beriwi shárt. Atqarılatuǵın ámeller kóp sonda da baribir nátiyjege alıp keliwi kerek. Chekli qádemnen keyin qoyılǵan másele sheshimge iye emesligin anıqlaw da nátiyje esaplanadı. Eger ko'rilayotgan process sheksiz dawam etip nátiyje bermasa, onı algoritm dep atay almaymız. Algoritmdıń súwretlew usılları. Joqarıda kórilgen mısallarda ádetde biz máseleni sheshiw algoritmın sózler hám matematikalıq formulalar arqalı ańlatpaladik. Lekin algoritm basqa kórinislerde de beriliwi múmkin. Biz endi algoritmlardıń eń kóp ushraytuǵın túrleri menen tanıwamız. 1. Algoritmdıń sózler arqalı ańlatılıwı. Bul usılda atqarıwshı ushın beriletuǵın hár bir kórsetpe gápler, sózler arqalı buyrıq formasında beriledi. 2. Algoritmdıń formulalar menen beriliw usılınan matematika, fizika, ximiya sıyaqlı anıq pánler degi formulalardı úyreniwde paydalanıladı. Bul usıldı geyde analitik ańlatıw dep ataladı. 3. Algoritmlardıń grafik formasında suwretleniwinde algoritmlar arnawlı geometriyalıq figuralar járdeminde suwretlenedi jáne bul grafik kórinisi blok -sxema dep ataladı. 4. Algoritmdıń keste kóriniste beriliwi. Algoritmdıń bul tárzde suwretlanishdan da kóp paydalanamız. Mısalı, mektepte qollanıp kelinip atırǵan tórt xanalı matematikalıq kesteler yamasa hár qıylı lotereyalar kesteleri. Funksiyalardıń grafikların sızıwda da algoritmlardıń bahaları kestesi kórinislerinen paydalanamız. Bul sıyaqlı kestelerden paydalanıw algoritmları ápiwayı bolǵan sebepli olardı ózlestirip alıw ańsat. Joqarıda kórilgen algoritmlardıń súwretlew usıllarınıń tiykarǵı maqseti, qoyılǵan máseleni sheshiw ushın zárúr bolǵan ámeller izbe-izliginiń eń qolay jaǵdayınni anıqlaw hám usınıń menen adam tárepinen programma jazıwdı jáne de ańsatlastırıwdan ibarat. Tiykarınan programma da algoritmdıń basqa bir kórinisi bolıp, ol insannıń kompyuter menen baylanısin qolaylaw ámelge asırıw ushın mólsherlengen. degen. Bul qollanba XII asirde Ispaniyada lotin tiline awdarma etilgen hám pútkil Evropaǵa tarqatılǵan. Bul awdarmanıń XIv asirde kóshirilgen qo'lyozmasining birden-bir nusqası Kembrij universitetiniń kitapxanasında saqlanıp atır. Qollanba «Dixit Alxhorithmi», yaǵnıy “Dediki ai- Xorezmiy” sóz dizbegi menen baslanadı. Algoritm degende, qandayda bir maqsetke erisiwge qaratılǵan atqarıwshı orınlawı ushın mólsherlengen kórsetpe (buyrıq ) larning anıq, túsinikli hám chekli ketma- ketligi túsiniledi. Bul algoritm túsiniginiń matematikalıq tariypi bolmasa da intuitiv mániste algoritmdıń mazmunın ashıp beretuǵın xarakteristikası bolıp tabıladı. Algoritmdı intuitiv mániste bir neshe mısallarda anıqlama berymiz. Qandayda bir-bir zattı qadaǵalatugın qaǵıydalar algoritm bo'lolmaydi, mısalı : «Chekiw múmkin emes», «Biyganalardıń kiriwi qadaǵan etiledi», «Kirisiw», «Chekiw ushın jay» sıyaqlı qandayda bir- bir zatqa ruxsat etiwshi qaǵıydalar da algoritmǵa tán emes. Lekin «Svetoforni jasıl reńinde ótiń» júdá ápiwayı sonda da algoritm bolıp tabıladı. Sonday eken, joqarıda keltirilgen mısallar daǵı soqır- satmalar izbe-izligi algoritm jáne bul algoritmlardı atqarap atırǵan insan — atqarıwshı bo'lar eken. Algoritm atqarıwshısı tek insanma, degen soraw beriwińiz tábiy. Bul sorawǵa juwap tómendegishe: Algoritm atqarıwshısı — algoritmda kórsetilgen buyrıq yamasa kórsetpelerdi atqara alatuǵın abstrakt yamasa real (texnikalıq yamasa biologiyalıq ) sistema. Atqarıwshı atqara alıwı ushın algoritm oǵan túsinikli bolıwı kerek. Algoritm atqarıwshı túsinetuǵın tilgegine emes, bálki onıń bilim hám ilmiy tájriybesine de uyqas bolıwı kerek. Keri jaǵdayda atqarıwshı qandayda-bir de kórsetpeni atqara almasligi múmkin. Atqarıwshı atqara alıwı múmkin bolǵan kórsetpe yamasa buyrıq Algoritmdıń tiykarǵı ózgeshelikleri. Algoritmdıń 5-ta tiykarǵı ózgesheligi bar: 1. Diskretlilik ; 2. Túsiniklilik; 3. Anıqlıq ; 4. Ǵalabalıq ; 5. Nátiyjeliklıq. Algoritmdı súwretlew usılları tómendegishe. 1. Algoritmdıń sózler járdeminde ańlatılıwı ; 2. Algoritmdıń formulalar járdeminde ańlatılıwı ; 3. Algoritmdıń keste járdeminde ańlatılıwı ; 4. Algoritmdıń grafik formada ańlatılıwı ; 5. Algoritmdıń programma formasında ańlatılıwı. lok -sxemalar menen islewdi jaqsılap ózlestirip alıw zárúr, sebebi bul usıl algoritmlardı ańlatıwdıń qolay qurallarından biri bolıp programma dúziwdi ańsatlashtiradi, programmalastırıw qábiletin bekkemleydi. Algoritmik tillerde blok - sxemanıń tiykarǵı strukturalarına arnawlı operatorlar sáykes keledi. Sonı búydew kerekti, blok -sxemalardaǵı jazıwlar ádetdegi jazıwlardan úlken parq etpeydi. Mısal retinde ax2+bx+c=0 kvadrat teńlemeni sheshiw algoritmınıń blok -sxeması tómende keltirilgen. Sızıqlı algoritmlar. Hár qanday quramalı algoritmdı da ush tiykarǵı struktura járdeminde súwretlew múmkin. Bular izbe-izlik, ayır hám tákirarlaw strukturaları bolıp tabıladı. Bul strukturalar tiykarında sızıqlı, tarmaqlanıwshı hám tákirarlanıwshı esaplaw processleriniń algoritmların dúziw múmkin. Ulıwma alǵanda, algoritmlardı shártli túrde tómendegi túrlerge ajıratıw múmkin: sızıqlı algoritmlar ; tarmaqlanıwshı algoritmlar ; tákirarlanıwshı yamasa siklik algoritmlar ; ichma-ish jaylasqan siklik algoritmlar ; rekurrent algoritmlar ; tákirarlanishlar sanı aldınan no'malum algoritmlar ; izbe-iz jaqınlashuvchi algoritmlar. Tek izbe-iz atqarılatuǵın ámellerden shólkemlesken algoritmlarǵa -sızıqlı algoritmlar dep ataladı. Bunday algoritmdı ańlatıw ushın izbe-izlik strukturası isletiledi. Strukturada atqarılatuǵın ámel uyqas keliwshi forma menen kórsetiledi. Sızıqlı algoritmlar blok -sxemasınıń ulıwma strukturasın tómendegi kóriniste ańlatıw múmkin:
1.3-qosımsha ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ JOQARÍ HÁM ORTA ARNAWLÍ BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍ INFORMACIYA TEXNOLOGIYALARÍ TEXNIKUMÍ “Algoritm hám dástúrlew” páninen VIZUAL-DIDAKTIK RESURSLAR Pán oqıtıwshısı _______________ D.Qoshayeva Download 0.75 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|
1 2